منتقدان هنر روز به روز فریاد بلند‌تری بر سر هنرمندان می‌کشند که از زمانه و پس‌زمینه اجتماعی‌شان گسست بیشتری پیدا کرده‌اند، خوانش دوباره سه نمایشنامه از بیضایی در ارتباط با تاریخ اجتماعی‌اش اما، می‌تواند درهای تازه‌ای بر فهم این ارتباط بگشاید.
کنشگران کارگری ایران به طرح خواست‌های صنفی‌ـاقتصادی کارگران بسنده نکردند، بلکه بانگ آزادی را نیز سر دادند. از قانون‌خواهی گفتند و برابری در برابر قانون؛ مستقل از تفاوت‌های جنسیتی، آیینی، قومی و سیاسی.
فریدون توللی از نسل اولِ شاعران پس از انقلاب مشروطه است، سال‌های نوجوانی او، مقارن با سال‌های پایانی جنگ دوم جهانی بود؛ توللی در طول عمرش شاهد رفتن رضاشاه، اشغال ایران توسط متفقین، سلطنت محمدرضاشاه، برآمدن حزب توده، نهضت ملّی، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و انقلاب ۵۷ بود. شعر سیاسی پس از انقلاب مشروطه در ایران رواج یافت، توللی تحت تأثیر نیما یوشیج به شعر نو روی آورد، در حالی‌که نیما یوشیج از سیاست روی‌گردان بود، فریدون توللی آغازگر شعر نو سیاسی در ایران شد. در این نوشتار توللی به عنوان یک کنشگر/سوژۀ سیاسی در بطن حوادث سیاسی و اجتماعی سال‌های منتهی به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مورد مطالعه قرار گرفته است.
محمد توکلی طرقی در کتاب «تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ» تلاش می‌کند مواجهه‌ای دگرگونه با دو مفهوم «سنت» و «تجدد» داشته باشد، مواجهه‌ای که در آن نه سنت به عنوان یک امر ایستا تعریف می‌شود که در گذر زمان هیچ پویایی نداشته است و نه تجدد صرفا به عنوان یک کالای غربی و وارداتی که گویا با جامعه ایران هیچ سنخیتی ندارد.
روشنفکران دوران مشروطه همواره مورد توجه خاصی قرار گرفته‌اند، اما کمتر به این پرسش پرداخته شده است که کشاورزان دوران قاجار که بیشترین ضربه را از سیاست‌های نظام سلطنتی خوردند، چه میزان در تغییر وضعیت موجود گام برداشتند. آنچه در این مقاله مورد توجه است، وضعیت روستاییان به‌عنوان قربانیان سیاست‌های اقتصادی حکومت قاجار و واکنش آنهاست.
ابراهیم توفیق در گفت‌وگو با «تاریخ ایرانی» از نسبت میان مصدق امروزی و مصدق تاریخی می‌گوید؛ با تاکید بر اینکه مصدق زمانی برای ما غرورآفرین است که قابل دسترس و زمینی شود، چرا که اصلاح‌طلبی، دموکرات‌منشی، ملی‌گرایی و پایمردی مصدق زمانی برای ما به منبعی الهام‌بخش تبدیل می‌شود که بتوانیم با او وارد گفت‌وگویی انتقادی شویم.
