زندگی در روستای آلوده به مس

دهه ۸۰ که کلنگ معدن مس را زدند، اهالی «درآلو» فکر می‌کردند که نانشان در روغن افتاده است. بعد از دو دهه اما آب روستا رنگ عوض کرد و چراگاه‌ها پر از نخاله‌های معدنی شد. انفجارهای معدن حتی مسیر سفره‌ آب زیرزمینی را تغییر داد و نفوذ فلزات سنگین به زمین، چشمه آب شرب روستا را آلوده کرد. مهمان ناخوانده درآلو صاحب‌خانه شد و بعد هم دستور تخلیه ساکنان را صادر کردند؛ بدون اینکه محلی برای سکونت مردم در نظر بگیرند یا حتی خسارتشان را جبران کنند. حالا ۱۲سال است که درآلویی‌ها، پاییز و زمستان اجاره‌نشین شهرهای اطراف‌اند و در فصل کاشت و برداشت محصول، ساکن روستای آلوده‌ای که حتی آب لوله کشی و برق و گاز هم ندارد.

مردمانی که قبلا معاش‌شان از طریق دامداری بود مجبور به فروش دام‌هایشان و بعد هم مهاجرت شدند. آنها نیمی از سال اجاره‌نشین شهرهای اطراف‌اند، اما بهار و تابستان به درآلو برمی‌گردند تا به تنها شیوه‌ای که بلدند کسب درآمد کنند. صادق ملائی، دهیار روستای درآلو است که به کرمان مهاجرت کرده است می‌گوید: «من برای پیگیری کارهای روستا ساکن کرمان شدم، اما بقیه اهالی سالی دو بار جابه‌جا می‌شوند. عموی من هم همین شرایط را دارد و پاییز و زمستان در حاشیه کرمان خانه‌ای را اجاره می‌کند و در فصل بهار به درآلو برمی‌گردد.» درآلو به دلیل آلودگی‌ منابع خاک و آب و هوا دیگر برای سکونت مناسب نیست. ۱۲سال قبل دستور تخلیه روستاییان صادر شده و از همان سال نیز به همین بهانه هر درخواستی برای آب لوله‌کشی، برق و گاز روستاییان رد شده است. با وجود تمام این بی‌امکاناتی و آلودگی‌ها اما باز بهار و تابستان همه ساکنان به درآلو بر می‌گردند. «مردم درآمدشان از همین کشاورزی است. پدر من این ایام خانه‌نشین شده است، کاری غیر از کشاورزی بلد نیست. کل روستا وضعیتشان به همین شکل است. درآمد ما از همان محل باغ‌هایمان در فصل بهار و تابستان است و با همین هم خرج کرایه ‌خانه خورد و خوراکمان را می‌دهیم.»

چشمه روستا غیر قابل شرب شد
روستاییان درآلو کوچ‌نشین شده‌اند. پاییز و زمستان در شهرهای اطراف خانه اجاره می‌کنند و بهار با شکوفه زدن درخت‌‌ها به روستایی که حتی آب لوله‌کشی ندارد برمی‌گردند. این اواخر اما تنها منبع آب شربشان هم آلوده شد. «تمام آب شرب روستا از یک چشمه تامین می‌شود که بعد از نمونه‌گیری اداره بهداشت مشخص شد که فعالیت معدن همان را هم آلوده کرده است. اداره بهداشت که اعلام کرد آب چشمه غیر قابل شرب است، دو کیلومتر بالاتر از چشمه برای ما لوله بردند تا از آنجا آبمان را تامین کنیم.» دستور تخلیه روستا صادر شده اما دهیار امیدش را از دست نداده و می‌خواهد برای مردم آب لوله‌کشی و برق ببرد؛ پیگیری‌ که برای پرونده خواهرزاده خود نیز با همان سماجت انجام داده است.

خواهرزاده‌ام زیر سنگ‌های معدنی جان باخت
دهیار درآلو خواهرزاده‌اش را در انفجارات معدن از دست داده است. مهر ۹۹ کارگران معدن در حال تخلیه بار بودند که ناگهان قطعه سنگی از ارتفاع به پایین دره رها شد و بر روی تعدادی از کشاورزان که در حال برداشت گردو بودند، سقوط کرد. علیرضا سوم دبستان بود و هنوز ۹ سال نداشت که سقوط سنگ هنگام تخلیه بار جانش را گرفت. علیرضا در دم جان‌باخت و مادربزرگش راهی بیمارستان شد. مادر دهیار زنده ماند اما لگنش عمل شده و توان حرکت ندارد. همان زمان او پیگیر این پرونده شد و از معدن شکایت کرد اما بعد از یکسال هنوز حکمی صادر نشده است. دهیار درآلو می‌گوید: «صنایع ملی مس در همه جا نفوذ دارد. یک سال گذشته اما نه غرامتی پرداخت شده و نه حتی حکمی مبنی بر مقصر بودن شرکت معدنی صادر شده است.»
انفجارهای معدن مسیر سفره‌های زیرزمینی را هم عوض کرده است. «کتوک طهری» پیش‌تر ۵۰۰ درخت گردو داشت که حالا همگی خشک شده‌اند. انفجارها به غیر از تغییر مسیر سفره‌های زیرزمینی و شکستن شاخه‌های درختان، خانه‌های روستاییان را که همگی از بلوک و سیمان‌اند، را هم در معرض تخریب قرار داده و پایه‌هایشان را سست کرده است. او می‌گوید:‌ «همین پارسال انفجار معدن، سنگ‌ها را تا پای خانه‌هایمان آورد. خانه‌های روستا قدیمی است و همگی از سکونت در آنها می‌ترسیم اما چاره‌ای هم نداریم.»

زمین‌ها را مفت خریدند
با اینکه دستور تخلیه ۱۲سال قبل صادر شده اما هنوز ساکنان روستای درآلو حاضر به تخلیه نشده‌اند. کرم ملائی، عضو شورای حل اختلاف روستا می‌گوید ریشه این مقاومت در قیمت‌هایی است که کارشناسان برای خرید باغ و ملک این افراد پیشنهاد کردند: «تعداد کمی از مردم املاکشان را سال ۸۹ فروختند اما مابقی زمین‌ها مانده است و کارشناسان بدون اینکه فراخوانی بدهند یا نظرات مالک‌ها را بگیرند، قیمتی برای املاک و درختان مشخص کردند. این قیمت حتی از قیمتی که سال ۸۹ خودشان مشخص کرده بودند هم کمتر است. فرضا اگر با ۱۰میلیون تومان درخت گردوی ۱۵ ساله را می‌خریدند ، حالا قیمت ۲میلیون تومان را مشخص کرده‌اند.» نرخ خرید هر حبه زمین کشاورزی روستای درآلو نیز ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است، قیمتی که حدود یک دهم زمین‌های مشابه روستاهای اطراف است. «قیمتی که مشخص کردند برای کشاورزان به صرفه نیست. این افراد این زمین را بفروشند،‌کجا بروند؟ روستانشینان اینجا خرده‌مالک‌اند و با این قیمت حتی نمی‌توانند در خراب‌آبادها زمین بخرند و ساکن شوند.»

سرمشک به مس آلوده شد
آلایندگی معدن درآلو در حال گسترده شدن است؛ از سال گذشته تاکنون دو بار خطر آلودگی رودخانه سرمشک به آلایندگی‌های این معدن رسانه‌ای شده است. این رودخانه در ادامه به سد جیرفت می‌ریزد و آب شرب چندین شهرستان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. بار اول اردیبهشت سال ۹۹بود که مرجان شاکری،‌ مدیر‌کل محیط زیست استان کرمان گفت: «آلودگی آب منطقه درآلو رابر مقطعی است و با آب شدن برف‌ها بیشتر می‌شود. این آلودگی ناشی از روان‌آب‌هایی است که از روی رسوبات معدن وارد آب می‌شود. چندین بار مردم منطقه شکایت کرده‌اند و این مساله مورد بررسی است.» این آلودگی پارسال به رودخانه سرمشک نرسید اما تصاویری که به تازگی از رودخانه سرمشک گرفته شده گویای این مسئله است که آب سرریز از فعالیت معدن در آلو به رودخانه سرمشک حاوی فلزات سنگین است. مرجان شاکری حالا به «پیام‌ما» می‌گوید: «در آخرین بازدیدی که همکاران ما داشتند سدهای پیشگیرانه‌ای برای جلوگیری از ورود این سرریز به رودخانه زده شد. البته نمونه‌برداری به تازگی انجام شده و هنوز نتیجه آن نیامده است اما شواهد ما نشان می‌دهد که این آب حاوی مس است.»

پرونده دوساله معدن مس درآلو در دادسرا
به گفته شاکری معدن مس درآلو دو سال است که به علت آلودگی‌ها و نداشتن مجوز محیط زیستی پرونده مفتوحی در دادسرا دارد. او درباره دو شکایت محیط زیست از این معدن توضیح می‌دهد: «این معدن بدون مجوز محیط زیست، مجوز بهره‌برداری گرفته است. حتی کارخانه فرآوری که در کنار این معدن در حال احداث است، طرح ارزیابی‌اش نیاز به اصلاحیه داشته و ایراداتی از آن گرفته‌شده که حتی برای اصلاحیه مراجعه نکردند. برای همین هم این واحد از نظر ما به طور کلی فاقد مجوز است. شکایت دوم ما هم مربوط به آلودگی‌هایی بوده که این معدن در منطقه ایجاد کرده است. البته بعد از دو سال هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده است و ما هر از گاهی با توجه به تکرار این آلودگی‌ها شکایت‌هایی را به دادگاه می‌فرستیم و اخطاریه می‌دهیم.»
به گفته شاکری حجم تخریب در درآلو فوق العاده بالاست و باید مشخص شود که با چه قانونی سازمان صنعت، معدن و تجارت بدون مجوز محیط زیست به این معدن مجوز بهره‌برداری داده است. «براساس ماده ۴۶ قانون توزیع عادلانه آب، حفظ کیفیت منابع آبی به محیط زیست واگذار شده است اما چرا و به چه علت واحدی که مجوز محیط زیست ندارد بقیه ارکان دولت برایش مجوز صادر می کنند؟»

برای مجوز صرفا از منابع طبیعی استعلام شد
بررسی‌های «پیام‌ما» نشان می‌دهد که سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمان صرفا با یک استعلام از منابع طبیعی به معدن مس درآلو مجوز بهره‌برداری داده است. این در حالی است که طبق ماده ۵ ضوابط محیط زیستی فعالیت‌های معدنی که در سال ۸۴ به تصویب هیات وزیران رسیده است، صدور پروانه بهره‌برداری و انجام فعالیت معدنی در ردیف معادن فلزی منوط به تهیه و ارائه گزارش ارزیابی آثار محیط زیستی است. مهدی باصره، معاون معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت کرمان اما مدعی است که در دهه ۸۰ طبق روال از محیط زیست مجوزی گرفته نشده است. به گفته باصره پروانه اکتشاف و گواهی کشف این معدن مربوط به سال ۷۸ است و پروانه بهره‌برداری این معدن نیز در سال ۸۱ صادر شده است. باصره در پاسخ به این پرسش که مسئولیت تبعات صدور این مجوز معدنی با کدام سازمان است،‌ می‌گوید:«شرکت صنایع ملی مس ایران بزرگترین و پرسودترین بنگاه اقتصادی است که بیشترین محدوده‌های معدنی را در اختیار دارد و این شرکت مجموعه حقوقی دارد که پاسخگوی این امر هستند. موضوعی که به سازمان صمت (صنعت، معدن و تجارت) بر‌می‌گردد صدور مجوز بهره‌برداری است که در چارچوب قوانین انجام شده.»