کارکرد نام در دنیای مجازی و واقعی متفاوت است. ورود به دنیای مجازی امکان انتخاب مجدد نام را به افراد میدهد و به همین دلیل فرد قادر به بیان خود به واسطۀ نامی خواهد بود که برای خود انتخاب میکند.
چه تفاوتی میان ساخت نام مجازی و نام واقعی وجود دارد؟ رابطۀ میان نام مجازی (نام کاربری) و هویت فردی چیست؟ در این مطلب که خلاصهای است از پژوهشی به نام «نشانی الکترونیکی، به مثابۀ هویت فردی» که لیلا صادقی و غلامحسین کریمی دوستان در سال ۸۹ انجام دادهاند، ارزش فردی، اجتماعی و فرهنگی نامگذاری مجازی بررسی میشود. مبنای این پژوهش پرسشنامهای بوده است که ۲۲۲ نفر آن را پاسخ دادهاند.
انتخاب هر نام، به صورت ناخودآگاه از سوی فرد، اشاره به نوع نگاه او به مقولۀ «خود» و نیز دلالت بر بخشی از هویت فردی او دارد. کارکردهای نام در دنیای واقعی و مجازی تفاوتهایی دارند. در نامهای واقعی، نام بر هویت فرد تأثیر میگذارد ولی در نامهای مجازی، فرد خواستههای خود را به واسطۀ نام مطرح میکند و بر نام خود تأثیر میگذارد.
انسان مدام روایتهایی دربارۀ کیستی و چیستی خود مطرح میکند. هویت شخصی، بازتاب درک فرد از زندگی خود است. هویت بر اساس زندگی شخص، کنشها و تأثیراتی شکل میگیرد که گذشته را توضیح داده و به سوی آینده حرکت میکند. افراد همچنان که در دنیای واقعی دارای شناسنامه و نشانی محل مسکونی هستند، در دنیای ارتباطهای مجازی هم دارای شناسنامهاند. اما برخلاف دنیای واقعی این شناسنامهها ممکن است ساختۀ تخیل خود افراد، متکثر و چند بعدی باشند.
در فضای مجازی، مسئلۀ «هویت» بیشتر از دنیای واقعی فرد را درگیر میکند. چراکه فرد میتواند با جنبههای مختلفی از «خود» وارد بازی شود. مثلاً یک بار به عنوان یک همکار در محیطی رسمی از نشانی الکترونیکی رسمی خود استفاده کند و یک بار به عنوان فردی ناشناس با دیگران وارد گفتگوی مجازی شود. هر فردی ممکن است نامهای الکترونیکی مختلفی داشته باشد. همچنین در هر دوره از زندگی، یک نام الکترونیکی ممکن است حامل اطلاعات هویتی فرد باشد و این امکانِ ارضاکننده، بیانگرِ جنبههای مختلف شخصیت انسان امروزی است. نام در انتزاع و به تنهایی کاربرد ندارد، بلکه در بافت اجتماعی ارزش فردی پیدا میکند. از نظر تاریخی، نام فرد بازنمودی از جنبۀ مهمی از پدیدۀ «خود» است.
نام مجازی (الکترونیکی) و دلالتهای آن
کاربرد نام مستعار در دنیای مجازی حائز اهمیت است. بسیاری از افراد از نام واقعی خود استفاده نمیکنند و یا صرفاً در کارکردهای رسمی از آن استفاده کرده و نامهای الکترونیکی دیگری که هویت آنها را پنهان میکند برای کارکردهای غیر رسمی به کار میبرند. کاربرد نام اختصاری در ساخت نامهای مجازی نشانۀ بیاحترامی، بیهویتی یا خود کمبینی نیست، بلکه نشان دهندۀ نگرش فرد بر مبنای تمایز و گاهی نیز ایجاد وحدت است. وحدت به این مفهوم است که وقتی فرد، نامی غیر از «نام واقعی» برای نشانی الکترونیکی انتخاب میکند، میتواند با دنیای مجازی که هویت واقعی را پنهان میکند، هماهنگ باشد و به ابهام و غیر واقعی بودن دامن بزند. به اصطلاح نوعی وحدت میان کارکرد نام و بافت مجازی رخ میدهد.
سازههایی که در ساختن نامهای مجازی موثرند، عبارتند از: ۱- نام کوچک، ۲- نام خانوادگی، ۳- عدد ۴- نام مستعار ۵- شاخص. از این میان تنها شمارههای ۱، ۲ و ۴ از استقلال برخوردارند و از میان این سه عنصر تنها نام مستعار است که به فرد آزادی انتخاب میدهد تا نام واقعی که به او تحمیل شدهاست، تغییر دهد. اما طبق پژوهش حاضر، حدود ۲۲ درصد از ایرانیان از این امکان استفاده میکنند. میان بافت رسمی و نام واقعی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و نام مستعار در بافت غیررسمی کاربرد بیشتری دارد. در بررسی نامهای الکترونیکی افراد، دو مسئله حائز اهمیت است. یکی چگونگی انتخاب نام، که نشان دهندۀ نوع نگاه فرد به مفهوم «خود» و نگاهی است که مایل است جامعه به او داشته باشد و دیگری الگوهای نامگذاری که بیشتر افراد به کار میبرند و نشاندهندۀ ارزش اجتماعی نامهای مجازی افراد در بافت الکترونیکی و وضعیت اجتماعی-فرهنگی آنان است.
دلایل روانشناختی نامهای مجازی
عقیده، آرزو و زاویۀ دید برای مفهوم فردیت لازم هستند. اما کافی نیستند چرا که انسان، برخلاف ناانسان، نسبت به عقاید، ترسها و آرزوهای خود آگاهی دارد. در واقع فردیت یعنی دریافت و پذیرش «خود» به عنوان کسی که دیدگاهی دارد. در فرایند ساختن نام الکترونیکی، میتوان تصویری را که افراد از خود میسازند مشاهده کرد. «فرد» و «خود» دو توصیف از یک پدیده هستند که اولی نگاه از بیرون و دومی نگاه از درون است. مفهوم فرد، یعنی دریافت فرد به مثابه یک «خود»؛ و دریافت خود به معنای دریافت یک شخص خاص است. نامهایی که فرد برای خود انتخاب میکند از لحاظ معنایی میتوانند حوزۀ فکری، شغلی، علائق و آرزوهای او را نشان دهد.
تعدادی از نامهای مجازی و یا پسوندهای به کار رفته در میان دادههای موجود در تحقیق حاضر، به اسطورههای ایران باستان و واژههایی مربوط هستند که هویت ملیگرایانه و ایرانی را به نوعی مطرح میکنند. انتخاب نامهایی مانند اهورا، سپنتارمذ، آریا، رایآوین و پرشیا و نیز پسوندهایی کنار نامها مانند ir , tnt ۴/۷ درصد از دادهها را تشکیل میدهند.
بعضی دیگر از نامهای الکترونیکی افراد شامل اسم فیلم، آهنگ، شخصیتهای مورد علاقۀ داستانی و حرفه یا شغل مورد علاقۀ فرد و … هستند. مانند ماهی سیاه کوچولو، سیب خورشید، مداد، نویسا، لورکا و غیره. برخی دیگر نیز از عناصر طبیعی (مانند خورشید، خدا کسوف، پینهدوز، فرشته و…) در ساختی نشانی الکترونیکی خود استفاده کردهاند. بنابراین تصویر فرد از خود، در دنیای مجازی با تصویر آرمانی او در ارتباط است. اما در نام واقعی، تصویر فرد ممکن است چیزی باشد که او از آن میگریزد. در نام مجازی فرد به آرمانهای خود نزدیک میشود. اصالت آریایی (aria_aria@)، نیروی اهورایی سپنتا (sepantarmaz@)، غول جادویی علاءالدین (alaeadin@)، کسب اصالت به واسطۀ نام شازده (shazdeh69@)، شرابۀ نور (sharabenoor@) و غیره نیروهایی هستند که فرد به کمک آنها خود را تسکین میدهد، به خود تشخص میدهد و به گونهای خود را بیان میکند. پس نام اشخاص به ساختار فرهنگی- اجتماعی جامعه برمیگردد و چنان که مشاهده شد حضور این عناصر در نامهای مجازی، نگرش او را به «خود» در بردارد. که این خود میتواند یک «خودِ کلان» یا یک «خودِ فردی» باشد.
الگوهای نام مجازی
ساخت نام مجازی نسبت به نام واقعی حوزۀ وسیعتری را شامل میشود و به غیر از نام، محل، حرفه، و نام مستعار ممکن است شامل عدد، حروف، هر شیء مورد علاقه، خط تیره، نقطه، کوتهسازی و غیره باشد. به عنوان مثال شغل (mechanic_tnt)، مکان (pedi_iran)، نام نیاکان (ahmadi)، و نام مستعار (mastili_42) گزینههای مشترک میان نام واقعی و مجازی هستند. نامهای الکترونیکی متعارف بیش از نامهای نامتعارف مثبت ارزیابی میشوند. در بررسی نامهای مجازی، اعداد و حروف خود به زیرمجموعههایی تقسیم میشوند. مثلاً عدد ممکن است نشانگر سال تولد، شمارۀ شناسنامه، سال ایجاد نام الکترونیکی، سال تولد شخصِ مورد علاقه و غیره باشد. گاهی نیز با نامهایی به زبانهای مختلف مواجه میشویم که از لحاظ ارزش تقابلی میان زبان فارسی و دیگر زبانها نقشمند میشوند. مانند abbas-crow. این نون نامهای غیرفارسی در الگوی نامگذاری حدود ۵/۱ درصد از نمونههای مورد بررسی را دربرمیگیرد. این شیوه برای ایجاد تمایز در بافت زبانی استفاده میشود مثلاً نام الکترونیکی desiderio که واژهای ایتالیایی به معنای آرزوست. این نام به گونهای قصد نشاندار و متمایز کردن خود از دیگران را دارد. از این رو اشاره به نگرش فرد نسبت به خود و جهان پیرامون خود دارد. جدول شماره ۱ انواع الگوهای نامگذاری و میزان استفاده از آنها را در نمونههای بررسی شده در پژوهش حاضر نشان میدهد.
از دیگر الگوهای ساختن نام مجازی میتوان ساخت جملهوار (مانند amirhastammm) ، کوتهسازی (manoush_ir)، ترکیب (alicejune2001)، سرنامسازی (amb_145) و آمیزهسازی (rkap2000) را نام برد که فراوانی آنها در جدول ۱ آمده است.
در دادههای مورد بررسی، ۱۴/۶ درصد از افراد نام کوچک خود را با حرف اول آن مشخص کردهاند. این امر به نوعی نشاندهندۀ ردپایی از هویت فردی است، که قرار نیست برای همه مشخص باشد و مسائلی همچون جنسیت را نیز در پردۀ ابهام قرار میدهد. افرادی که از چنین ساختهایی استفاده میکنند، تمایلی به معرفی صمیمانۀ خود ندارند و ترجیح میدهند تنها با افراد آشنا و یا در بافتهای رسمی در تعامل با دیگران قرار بگیرند. شگردهای پنهانسازی هویت در ساخت نام مجازی و درصد استفاده از آنها در جدول ۲ آمده است.
نتیجهگیری
در حقیقت «نام» بخش مهمی از فرهنگ مردم است که با زندگی روزمره به شدت گره خورده است. انتخاب نام برای مردمی که آن را دریافت میکنند و جامعهای که افراد در آن نامگذاری میشوند اهمیت دارد. ورود به دنیای مجازی امکان انتخاب مجدد نام را به افراد میدهد و به همین دلیل فرد قادر به بیان خود به واسطۀ نامی خواهد بود که برای خود انتخاب میکند. کارکرد نام در دنیای مجازی و واقعی متفاوت است. در نامهای مجازی فرد خواستههای خود را به واسطۀ نام مطرح میکند و در واقع این فرد است که بر نام خود تأثیر میگذارد و به ارزیابی دیگران از فردیت خود کمک میکند. نظام گفتمانی نام واقعی ارجاعی است اما نام مجازی نظامی دلالتی دارد و از خلال نامهای انتخابی میتوان به چهرۀ فرد در ذهن خود و جهان ساختۀ او پی برد.
نام مجازی حامل هویت فردی و اجتماعی کاربران خود است. هویتی که مربوط به حوزۀ خودآگاه آنان است. بعضی نامهای مجازی در عین این که حامل هویت (نام کوچک)، اصالت (نام خانوادگی)، نسل (عدد) و غیره هستند از تمایل افراد برای پنهان کردن هویت به منظور داشتن آزادی بیشتر حکایت میکنند.