۳۶ میلیون «برده مدرن» در جهان
برده‌داری زنده است؛ حتی حالا و پس از گذشت بیش از 30سال از زمانی که آخرین کشورها، به‌استثنا کره‌شمالی نیز برده‌داری را غیرقانونی اعلام کرده‌اند. این همان حقیقت هراس‌آوری است که «شاخص جهانی برده‌داری» در سال 2014 به ما گوشزد می‌کند. بله، شاید دیگر خبری از برده‌داری سنتی نباشد، ادعایی که آن‌هم توسط کشور موریتانی به چالش کشیده می‌شود، اما شماری نزدیک به 36میلیون برده در سرتاسر جهان نشان از آن دارد که این پدیده باستانی امروز نقابی مدرن بر چهره زده است.
برده‌داری زنده است؛ حتی حالا و پس از گذشت بیش از ۳۰سال از زمانی که آخرین کشورها، به‌استثنا کره‌شمالی نیز برده‌داری را غیرقانونی اعلام کرده‌اند. این همان حقیقت هراس‌آوری است که «شاخص جهانی برده‌داری» در سال ۲۰۱۴ به ما گوشزد می‌کند. بله، شاید دیگر خبری از برده‌داری سنتی نباشد، ادعایی که آن‌هم توسط کشور موریتانی به چالش کشیده می‌شود، اما شماری نزدیک به ۳۶میلیون برده در سرتاسر جهان نشان از آن دارد که این پدیده باستانی امروز نقابی مدرن بر چهره زده است.
در گزارشی ۸۰صفحه‌ای که در وب‌سایت سازمان بین‌المللی حقوق‌بشری با نام «آزاد قدم بردار» (Walk Free) منتشر شده، آمده است: جهان شاهد افزایش ۲۳درصدی نرخ برده‌داری نسبت به گزارش سال گذشته این نهاد است؛ این نهاد که به‌طور مستقل اما تحت‌نظر سازمان‌ملل‌متحد فعالیت می‌کند در گزارش خود تصریح کرده است این نرخ رشد، مدیون افزایش دقت، بهبود شیوه‌های جمع‌آوری داده‌ها و کشف برده‌داری مدرن در مناطقی است که پیش از این چندان توجهی به آنان نشده بود، اما همین افزایش عددی برای سازمانی که سودای آن دارد تا با گسترش و شدت‌بخشی به مبارزات حال حاضر علیه برده‌داری نوین، در خلق جهانی سهیم باشد که هیچ فردی در آن مایملک دیگری نیست، قطعا مایه دلگرمی نخواهد بود.
در گزارشی ۸۰صفحه‌ای که در وب‌سایت سازمان بین‌المللی حقوق‌بشری با نام «آزاد قدم بردار» (Walk Free) منتشر شده، آمده است: جهان شاهد افزایش ۲۳درصدی نرخ برده‌داری نسبت به گزارش سال گذشته این نهاد استمغایرت آمار منتشرشده از سوی این بنیاد حقوق بشری استرالیایی با تخمین سازمان جهانی کار نیز که در سال ۲۰۱۲ نرخ برده‌داری را حدود نصف این میزان اعلام کرده بود، علاوه بر قابلیت‌های عملیاتی، ریشه در تعریف برده‌داری مدرن از منظر این سازمان دارد. اشکال مدرن برده‌داری همواره مفاهیمی چون قاچاق انسان، کار در ازای بدهی، کار و ازدواج اجباری، روسپیگری و فروش و بهره‌کشی از کودکان را به ذهن متبادر می‌کند؛ مفاهیمی که همگی حول دو ویژگی مشترک می‌چرخند: مالکیت و کنترل. از همین‌رو، «شاخص جهانی»، برده‌داری را چنین تعریف می‌کنند: مالکیت یا کنترل یک شخص توسط شخصی دیگر، به‌گونه‌ای که وی را با هدف بهره‌کشی، به‌طور چشمگیری از آزادی‌های فردی محروم می‌کند. این تعریف شامل ممانعت از تغییر شغل و محل کار فرد نیز می‌شود. همین دامنه گسترده برده‌داری، از کارخانه‌ها و مزارع تا پشت درهای بسته خانه‌هاست که برده‌داری مدرن را امروزه به یک تجارت پرسود تبدیل کرده است. بنابر شاخص جهانی برده‌داری، کار اجباری منشا تولید دست‌کم ۱۲۲محصول در ۵۸کشور جهان است که سالانه ۳۲میلیارددلار نصیب استثمارگران و دولت‌ها می‌کند. پس جای تعجب نیست که این بنیاد حقوق‌بشری، در نسخه جدید گزارش خود، ضمن برشمردن آسیب‌هایی که می‌تواند موجب گسترش برده‌داری شوند، توصیه‌هایی را به دولت‌ها برای غلبه بر این معضل ارایه می‌کند؛ دولت‌هایی که اغلب فارغ از میزان توسعه‌یافتگی‌شان، بیشترین منفعت را از روند صعودی برده‌داری می‌برند.
اشکال مدرن برده‌داری همواره مفاهیمی چون قاچاق انسان، کار در ازای بدهی، کار و ازدواج اجباری، روسپیگری و فروش و بهره‌کشی از کودکان را به ذهن متبادر می‌کند؛ مفاهیمی که همگی حول دو ویژگی مشترک می‌چرخند: مالکیت و کنترل. از همین‌رو، «شاخص جهانی»، برده‌داری را چنین تعریف می‌کنند: مالکیت یا کنترل یک شخص توسط شخصی دیگر، به‌گونه‌ای که وی را با هدف بهره‌کشی، به‌طور چشمگیری از آزادی‌های فردی محروم می‌کند.در گزارش آمده است در بین ۱۶۷کشور بررسی‌شده، پنج‌کشور هند، چین، پاکستان، ازبکستان و روسیه به‌تنهایی میزبان ۶۱درصد از برده‌ها هستند. در این میان، کشور هند با شمار بیش از ۱۴میلیون برده، سردمدار تمامی کشورهاست. طبقه‌بندی اجتماعی شهروندان در هندوستان که بر مبنای آن، طبقات پایین‌تر، از بسیاری حقوق اولیه‌ای محروم هستند که شهروندان درجه اول از آن برخوردار هستند، یکی از خشن‌ترین چهره‌های برده‌داری نوین را نشان می‌دهد. اما اگر به جمعیت کشورها نیز نگاهی داشته باشیم، این موریتانی‌ا‌ست که گوی سبقت را از هند می‌رباید. در کشور حدود چهار‌میلیون‌نفره موریتانی که همچنان از نظام بردگی موروثی رنج می‌برد، چهاردرصد از جمعیت به‌عنوان برده روزگار می‌گذرانند. ازبکستان نیز با تراکمی کمتر از چهاردرصد برده‌داری در رتبه بعدی قرار دارد. اما اگر سنت در موریتانی به برده‌داری دامن می‌زد، این دولت ازبکستان است که برای حفظ توان تولیدی پنبه خود که هفت‌درصد از کل صادرات جهانی را به خود اختصاص می‌دهد، مردم خود را مجبور می‌کند تا در برداشت محصول از مزارع پنبه شرکت داشته باشند. برآورد می‌شود در فصل برداشت پنبه، حدود یک‌میلیون از شهروندان ازبک به کار اجباری در مزارع گماشته می‌شوند. اما در هاییتی به عنوان یکی از فقیرترین کشورهای قاره آمریکا، این کودکان هستند که قربانی نظام برده‌داری می‌شوند. کودکان کار نقش بسزایی در تراکم ۳/۲درصدی میزان برده‌داری در هاییتی و رتبه سوم آن کشور ایفا می‌کنند. مطابق انتظارها، قطر نیز به عنوان میزبان مسابقات جام‌جهانی۲۰۲۲، رتبه بالایی در این رده‌بندی کسب کرده است. بهره‌کشی از کارگران مهاجر در لوای قوانین تبعیض‌آمیزی چون کفالت و مجوز خروج، سبب شده حدود ۳۵/۱درصد از جمعیت تقریبا دومیلیونی آن کشور، به عنوان برده به‌کار گرفته شوند؛ چنان‌که این کشور را از نظر تراکم برده‌داری بالاتر از هندی قرار می‌دهد که در رتبه پنجم قرار دارد. اما تلاش‌های دولتی برای خاتمه برده‌داری نوین امری نیست که از منظر «شاخص جهانی برده‌داری» دور مانده باشد.
این گزارش با ارزیابی تلاش‌های دولتی در پنج حوزه، کیفیت پاسخگویی دولت‌ها را به معضل برده‌داری بررسی کرده است. این پنج حوزه عبارتند از: حمایت از بردگان برای خروج از این وضعیت و پشتیبانی آتی از نجات‌یافتگان، رعایت عدالت قضایی درباره مسببان این وضعیت، پشتیبانی مالی و اجرای طرح‌های عملیاتی موثر در سطح ملی، اعمال قوانین و سیاست‌هایی برای ممانعت از بروز رفتارها و رشد نهادها و نظام‌های اجتماعی آسیب‌زا و جلوگیری از تامین مصالح و خدماتی مرتبط با برده‌داری نوین.این گزارش با ارزیابی تلاش‌های دولتی در پنج حوزه، کیفیت پاسخگویی دولت‌ها را به معضل برده‌داری بررسی کرده است. این پنج حوزه عبارتند از: حمایت از بردگان برای خروج از این وضعیت و پشتیبانی آتی از نجات‌یافتگان، رعایت عدالت قضایی درباره مسببان این وضعیت، پشتیبانی مالی و اجرای طرح‌های عملیاتی موثر در سطح ملی، اعمال قوانین و سیاست‌هایی برای ممانعت از بروز رفتارها و رشد نهادها و نظام‌های اجتماعی آسیب‌زا و جلوگیری از تامین مصالح و خدماتی مرتبط با برده‌داری نوین. تحقیقات صورت‌گرفته بر این پنج‌محور حاکی از آن است که هلند، سوئد، ایالات‌متحده، استرالیا و سوییس به ترتیب مناسب‌ترین اقدامات را برای توقف برده‌داری مدرن انجام داده‌اند. البته در شرایطی که بنابر پژوهش‌ها، میزان پایین توسعه‌‌یافتگی یک کشور می‌تواند به عنوان مهم‌ترین آسیب، تمامی معیارهای دیگر از جمله عدم‌ثبات دولتی، نقض حقوق‌بشر، قوانین تبعیض‌آمیز و عدم‌پیگیری سیاست‌های ضدبرده‌داری را تحت‌الشعاع قرار دهد، چنین نتایجی دور از انتظار نیست. به همین دلیل، «شاخص جهانی برده‌داری» به‌طور جداگانه از کشورهای گرجستان، فیلیپین، مقدونیه و جاماییکا تقدیر کرده است که باوجود منابع محدود، برای ریشه‌کن‌کردن برده‌داری دست به تلاش‌های گسترده‌ای زده‌اند. با‌این‌حال، در زمانه‌ای که بنابر گزارش هیچ‌کدام از کشورها نتوانسته‌اند برنامه‌ای جامع برای مقابله با برده‌داری تدوین کنند، ضرورت پایان‌دادن به این رویه بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. اولین گام در این مسیر به باور اندرو فارست، بنیانگذار و رییس بنیاد «آزاد قدم بردار»، اندازه‌گیری ابعاد این تهدید است؛ قدمی که بنیاد متبوع وی بسیار محکم برداشته است. آنچه در این بین باقی می‌ماند، توجه و حساسیت جامعه بین‌الملل است. روزگاری ویلیام ویلبرفورس، سیاستمدار قرن نوزدهم انگلیسی و رهبر جنبش لغو تجارت بردگان، ضمن اشاره به پیامدهای دهشتناک برده‌داری، خطاب به اعضای پارلمان آن کشور گفته بود: «شما مختارید به سوی دیگر نگاه کنید، اما هیچ‌گاه نمی‌توانید دوباره مدعی شوید که نمی‌دانستید.»
بسیار عالی و مفید .
امید که مجالی یابید برای بازگشاییِ مبحث “برده های ذهنی” که از نظر بنده مردم ایران نمونه ی ملموس این موضوع خواهند بود .