آزاده مسیح‌زاده سکوتش را شکست

از زمان نمایش «قهرمان» در جشنواره، خبرهای جسته و گریخته نشان از این داشت که فیلم جدید فرهادی با وجود وسواس مشهور او برای مدیریت اخبار فیلم‌هایش، گرفتار حاشیه‌هایی‌­ست و اتهاماتی متوجه آن است. لابه­‌لای این خبرها، آزاده مسیح‌زاده به نامی آشنا بدل شد. انبوهی استوری در حمایت از او در اینستاگرام منتشر و دست‌به‌دست می‌­شد که حرف مشترک­شان این بود که قهرمان به مستندی که مسیح‌زاده پیش­تر ساخته، شبیه است. این شائبه لابه‌لای خبرهای مربوط به قهرمان وول می‌­خورد تا این که هفته‌ی سوم اکران قهرمان، آن مستند در یوتیوب بارگذاری شد و امکان مقایسه برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان و منتقدان و اهالی سینما فراهم آمد. خب شباهت‌ها انکارنشدنی بود. بحث‌ها بالا گرفت. مدافعان فرهادی گفتند چون فیلم در ورک­شاپی که او برگزار کرده ساخته شده، در واقع ایده متعلق به او بوده است. کم­‌کم پای حقوق­دانان به میان آمد و مباحث مالکیت معنوی و امکان مالکیت بر ایده مطرح شد و حتی نگار اسکندفر به عنوان مدیر مؤسسه‌ی کارنامه اطلاعیه‌ای داد و استدلال تعلق تولیدات هنرجویان به استاد را رد کرد و جانب مسیح‌­زاده را گرفت.

در این میان رسانه‌ها مشتاق و کنجکاو مصاحبه با فرهادی و مسیح‌زاده بودند. اما هر دو سکوت کرده بودند. سکوت فرهادی کمی عجیب بود چون او اصولاً زمان اکران فیلم‌هایش زیاد مصاحبه می‌کرد و برای نخستین بار تصمیم گرفته بود مطلقاً چیزی نگوید و البته علت سکوت مسیح‌زاده هم خیلی زود روشن شد. اصغر فرهادی از این هنرجوی سابقش به جرم افترا و نشر اکاذیب شکایت کرده بود. مسیح‌زاده هم به توصیه‌ی وکیل و تصمیم خودش ترجیح داده بود چیزی نگوید و قضاوت درباره شباهت فیلمش به قهرمان را به سینمادوستان بسپارد. بحث‌ها و استدلال­‌ها پیچیده شدند و دو جلسه‌­ای که در خانه سینما برای حل این مشکل برگزار شد نیز طبق معمول خروجی‌­ای نداشت و کار به جایی رسید که آزاده مسیح‌­زاده هم علیه اصغر فرهادی شکایتی ثبت کرد و فرهادی نیز شکایت دومی علیه او! شاید همین وضعیت مسیح‌زاده را به این نتیجه رساند که سکوت چاره‌ی کار نیست و باید سخن بگوید. این روایت آزاده مسیح‌زاده است از آغاز تا این نقطه‌ی بحرانی ماجرایی که به نظر می­‌رسد همچنان ادامه دارد و همه‌ی کسانی که شاید بتواند به حل شدنش کمک کنند، تا این لحظه ترجیح داده‌اند نظاره‌گرش باشند.

پوریا ذوالفقاری

شاید بد نباشد بدون مقدمه‌چینی­‌های کلیشه­‌ای برویم سراغ آغاز آشنایی شما با آقای فرهادی. تا جایی که من می‌­دانم همه‌چیز از ورک­شاپ «فیلم­سازی» اصغر فرهادی در مؤسسه‌ی کارنامه و در سال ۹۳ آغاز می‌­شود. درست است؟

بله. نقطه‌ی شروع همین­جاست. سال ۹۳ آقای فرهادی در مؤسسه‌ی کارنامه ورک­شاپ فیلم‌­سازی گذاشت. طبیعتاً بسیاری ثبت نام کرده بودند. از بین آن­‌ها هجده­ نفر انتخاب شدند. جلسه‌ی اول آقای فرهادی سر کلاس آمدند و گفتند در این دوره باید مستند بسازید. یادم هست بچه‌ها تعجب کرده بودند. چون اصلاً با این تصور نیامده بودیم که مستند بسازیم. ولی احتمالاً بچه‌ها هم مثل من با خودشان گفته­‌اند کلاس اصغر فرهادی‌­ست و شاید او می‌­خواهد با این روش به ما فیلم‌­سازی یا فیلمنامه‌نویسی را یاد بدهد.

یک سوال زرد؛ هزینه‌ی ثبت نام در ورک­شاپ چقدر بود؟

سه‌میلیون و ششصدهزار تومان برای پنج جلسه.

ورک­شاپ‌هایی که بناست از دل­شان اثری بیرون بیاید – حالا داستان کوتاه یا مستند یا فیلم کوتاه …- معمولاً یک موضوع یا ایده دارند. مثلاً عباس کیارستمی ورک­شاپ‌هایی با موضوع‌هایی چون درخت ، فرش، باد، آب و سوءتفاهم و … برگزار می‌کرد. ظاهراً آقای فرهادی هم این مسیر را رفته­‌اند. 

بله. ایشان سوژه­‌هایی آورده بودند از کسانی که خودشان شرایط مالی خوبی نداشته‌اند اما مبالغ بالایی پول یا طلا یا چنین چیزهایی پیدا کرده و به صاحبان­شان بازگردانده‌اند. اسم دوره را هم گذاشتند «اشیاء گم­شده».

پس سوژه‌­ها را خودشان آورده بودند؟

بله. ولی سوژه‌ی مستند من در آن‌­ها نبود. به آن­جا هم می‌­رسیم. ایشان سوژه­‌هایی را با جست­جو در اینترنت پیدا کرده بودند؛ از جمله یک کارتن­‌خواب به نام حسن مصطفایی که سنندجی بود ولی در کوچه مروی تهران طلا پیدا کرده بود. یک رفتگر به نام احمد ربانی، یک پسر دزفولی که کیفی حاوی پانصدمیلیون تومان پول پیدا کرده بود و یک کارگر شهرداری که تلاش کرده بود طلاهای خانمی را که به اشتباه قاطی آشغال‌­ها شده بود، پیدا کند. یک رفتگر دیگر هم بود. کلا بیش­تر خبرهایی که آقای فرهادی بصورت پرینت به کلاس آورده بودند مربوط به مبالغ و اشیاء پیدا و بازگردانده شده، مربوط به رفتگرها بود.

شکل کار هم مثل اکثر ورک­شاپ‌ها تقسیم شدن در چند گروه و ساختن فیلم درباره سوژه‌ها بود دیگر؟

بله ولی مرحله بی‌حاشیه‌ای نبود. دست کم برای من. ما به گروه­ های دو، سه و چهار ­نفره تقسیم شدیم. من به گروه وحید صداقت و تهمینه منزوی رفتم. آنها می‌خواستند روی سوژه احمد ربانی کار کنند. همان جلسه هم به من گفتند ما می­خواهیم دونفری کار کنیم و از گروه ما برو. به هرحال راحت‌­تر بودند با هم کار کنند.

این همان آقای وحید صداقتی‌­ست که بعد فیلم­بردار پشت صحنه‌ی قهرمان شد؟

 بله. فکر می‌کنم شروع آشنایی‌­اش با آقای فرهادی از همین ورک­شاپ بود. خلاصه من به گروه رولی شمص، مجید یوسف‌­زاده و شیلان سعدی رفتم. آن­ها می­‌خواستند مستند حسن مصطفایی را بسازند. آن­جا هم خب از قبل سه نفر بودند و نشد که به آن گروه بپیوندم. این­جوری شد که بیرون ماندم و سر خود تصمیم گرفتم بروم روی سوژه گرمخانه­ ها کار کنم.

چرا ناگهان گرمخانه؟ چه ربطی به موضوع ورک­شاپ داشت؟

از همان خبرهای مربوط به حسن مصطفایی شروع شد. کارتن‌خوابی که خودش ترجیح می­‌دهد توی خیابان و جوی‌های خالی بخوابد و به گرمخانه نرود. برای من جالب شد چطور ممکن است کسی چنین ترجیحی بدهد؟  همین­جوری یواش یواش به گرمخانه‌ها نزدیک شدم و چون برایم فضاهای جالبی بودند، ذهنم درگیرشان شد. ولی جلسه دوم که قرار شد بچه‌ها نتایج تحقیقات­شان را بگویند، همین سوألی را که شما الان پرسیدید، من از خودم پرسیدم؛ «گرمخانه چه ربطی به موضوع ورک­شاپ دارد؟» دیدم بقیه بالاخره تلاش‌ها و تحقیقاتی کرده ­اند اما من همان قدر که ذره ذره به گرمخانه‌ها نزدیک شده‌ام، از موضوع کلاس فاصله گرفته‌­ام و اصلاً دارم در مسیر دیگری می‌­روم. تنها هم شده بودم و گروهی نداشتم.

همین­جا یک توضیح هم راجع به ترتیب و تاریخ برگزاری کلاس­ها بدهید. چون ورک­شاپ بوده، قاعدتا نظمی نداشته. درست است؟ یعنی هنرجویان باید کار را به مرحله‌ای قابل عرضه می ­رسانده‌­اند تا جلسه بعد تشکیل شود.

بله. البته تاریخ جلسات اول و دوم مشخص بود ولی از جلسه سوم دیگر مشخص نبود. ما باید به آموزشگاه خبر می‌­دادیم که الان در چه مرحله­‌ای هستیم که می­‌خواهیم نتیجه­‌ای را که تا این­جا گرفته‌ایم، به آقای فرهادی نشان بدهیم. اسم­مان را یادداشت می‌کردند وقتی همه این تماس را می‌­گرفتند، تاریخی برای جلسه‌ی بعد اعلام می­شد. تا یادم نرفته بگویم به جز جلسه دوم سایر جلسات در روزهای جمعه برگزار می‌­شد به گمانم آقای فرهادی علاقه‌ای نداشتند در روزهایی که موسسه فعال است کلاس تشکیل شود، ترجیح می‌دادند این جلسات بدون حضور بقیه هنرجویان کارنامه باشد.

چرا؟

نمی‌دانم استدلال آقای فرهادی چه بود. خانم اسکندرفر در جریان مسائل کلاس هست. چون خودشان روزهای جمعه می‌آمدند و کسی هم جز ما در آموزشگاه نبود و ایشان هم می‌­آمد و در کلاس‌ها حضور داشت.

خب می‌­گفتید. در جلسه دوم شما به این نتیجه رسیدید که گرمخانه­ سوژه مناسبی نیست.

بله. من آن‌زمان در تهران ساکن نبودم. چون در آن‌زمان در کلاس‌های آقای مکری هم شرکت کرده بودم، برای این دو کلاس خودم را از شیراز به تهران می‌رساندم و بعد از کلاس باز می­‌گشتم یا در پانسیون و خانه اقوام و… می‌­گذراندم گرچه در اواخر همان ورکشاپ از بس رفت‌وآمدهایم زیاد شد تهران ساکن شدم. در جلسه دوم به خانم اسکندرفر گفتم من می­‌خواهم به شهر خودم بروم و آن­جا سوژه‌­ای در مسیر همین «اشیاء گم­شده» پیدا کنم چون هزینه­‌هایم کمتر می‌­شود. ایشان هم موافقت کرد و گفت برو. راستش سوژه‌هایی که آقای فرهادی پیدا کرده بود، چندان تازگی نداشتند. انگار نتیجه یک جست‌­وجوی ساده و کمی شتابزده در اینترنت بودند. مثلاً بچه‌هایی که داشتند روی سوژه احمد ربانی کار می‌کردند، در میانه­ های راه متوجه شدند درباره او قبلاً مستندی ساخته شده است!

پس تا پایان جلسه دوم شما نه سوژه­ای داشته ­اید و نه کاری کرده ­اید.

دقیقا. به شیراز برگشتم. از دو دوستم کمک گرفتم؛ آقایان محسن ­مقدم و سجاد ایمانی که هر دو از مستندسازان فعال شیراز هستند. به آن­ها گفتم کمکم کنید سوژه‌ای پیدا کنم. من می‌­خواهم در این کلاس بمانم. آن­ها دو سوژه به من معرفی کردند. باز یک رفتگر که پول پیدا کرده و یک راننده تاکسی که مسافرش در اتومبیل او طلا و دلار و یورو جا گذاشته بوده. در این بین یکی از دوستانم که می­دانست دنبال چنین سوژه­‌ای هستم، ماجرای زندانی شیرازی را که پولی پیدا کرده و به صاحبش بازگردانده از خاله‌اش نقل کرد. کل چیزی که هم خاله او به یاد داشت همین «زندانی شیرازی» بود و این که یک گزارش درباره او و مصاحبه با او چند سال قبل از شبکه استانی فارس پخش شده.

من ناامیدانه به روزنامه خبر شیراز مراجعه کردم که شاید با همین اندک اطلاعات بشود چیزهایی درباره او پیدا کرد. آن­ها به من گفتند اگر تاریخ پخش آن گزارش را بیاوری، می‌­توانیم خبر را از آرشیو پیدا کنیم. به صدا و سیمای استان فارس رفتم. گفتند نمی‌­توانیم آرشیو را به شما بدهیم. آقایی آن­جا بود به نام آقای آریا رزم­جویی که همان گزارش را از زندانی تهیه کرده بود. ایشان خیلی سخت می­‌گرفت و خیلی مانع پیش پای من می­گذاشت. اما در نهایت آن گزارش آرشیوی را داد. من هم از داخل آن تاریخ خبر را درآوردم. بعد پیگیر شدم و فهمیدم آقای شکری به جرم دیگری دوباره در زندان است و خواستم در آن مرحله با ایشان صحبت بکنم که دیدم وارد زندان شدن و مجوز گرفتن هایش پروسه­ ای طولانی و پر دردسر است.

از این گزارش پخش شده در تلویزیون استان فارس، تکه ­ای هم در مستندتان هست. درست است؟

بله. زمانش دو دقیقه بود و من یک دقیقه ­اش را در گزارشم استفاده کردم…

آقای فرهادی کی در جریان این سوژه قرار گرفت؟

دقیقاً در همین مرحله که تاریخ خبر را پیدا کردم، با خانم اسکندرفر تماس گرفتم که من سه سوژه پیدا کرده‌­ام و می‌­خواهم با آقای فرهادی درباره آن­ها صحبت کنم. ایشان هم گفت در فلان روز آقای فرهادی به مؤسسه می­‌آیند. به تهران آمدم و به آموزشگاه کارنامه رفتم. ماجرای سه تا سوژه را برای آقای فرهادی تعریف کردم. ایشان همان اول رفتگر را کنار گذاشت. گفت این سوژه خیلی تکراری‌­ست.

اما درباره‌ی زندانی بسیار مشتاق شدند و درباره زندانی شیرازی پرسیدند و وقتی متوجه شدند در زندان است، آقای فرهادی گفتند حیف شد و بعد توضیح دادند که: «من می­‌خواستم جدایی را بسازم، اجازه نداند دوربین را داخل دادگاه ببرم. به تو که اصلا اجازه نمی‌­دهند بروی داخل زندان فیلم­برداری کنی.» بعد هم گفتند این راننده تاکسی را دنبال کن. اتفاقا راننده تاکسی هم نداریم و خوب است و…

در این جلسه فقط شما و آقای فرهادی بودید؟

نه. خانم اسکندرفر هم بود. اصلا من که وارد شدم آقای فرهادی و خانم اسکندرفر مشغول صحبت بودند. یادم هست هنوز راهی شیراز نشده بودم که با خانم اسکندرفر تماس گرفتم و گفتم من می‌­خواهم بروم سراغ سوژه زندانی. چون هم برایم جذاب بود و هم صادقانه می‌­خواستم یک خودی نشان بدهم. دو جلسه گذشته بود و من هنوز کاری نکرده بودم. می­خواستم به آقای فرهادی بگویم من وارد زندان شدم و فیلم گرفتم. خانم اسکندرفر هم موافقت کردند و حتی در روزهای بعد برای دریافت مجوزهای فیلم­برداری در زندان به من کمک کردند.

بالاخره وارد زندان شدید؟

به خیال خودم دست پر و با مجوزهای لازم به شیراز برگشتم و در زندان فهمیدم فردای روزی که من آن­جا بوده­‌ام که سراغ شکری را بگیرم، او آزاد شده است! یعنی اصلاً نیازی به ورود به زندان نبود. البته آن مجوزها بی‌کارکرد نماندند. با همان­ها این امکان را یافتم که با کارمندان و کادر زندان مصاحبه کنم. گرچه خیلی سخت گرفتند و بهرحال این اماکن راحت اجازه تصویربرداری نمی‌دهند. خیلی از کارکنان اصلا اجازه ورود دوربین به اتاقشان را ندادند و برخی هم مدت زمان تعیین می‌کردند که منطقی بود. زندان شلوغ بود و گرفتن مصاحبه‌ها سخت. جلسه سوم که سر کلاس رفتم فقط مجوزها را گرفته بودم و هنوز با خود شکری مصاحبه نکرده بودم.

پس آقای فرهادی در جلسه سوم در جریان ایده شما قرار گرفت؟

آقای فرهادی اصلا فکر می‌کرد من رفته ­ام دنبال راننده تاکسی. وقتی قصه را برای­شان تعریف کردم، حواسم نبود که در تصور ایشان من دارم روی ایده راننده تاکسی کار می‌­کنم. یادم هست وسط صحبت­ هایم برای جمع‌­بندی تا آن بخش گفتند: «خب پس ما یه راننده تاکسی داریم که…» گفتم: «نه آقای فرهادی. زندانی‌­ست. گفتید راننده تاکسی را نگیر. من دارم زندانی را کار میکنم.» چون موضوع زندانی بشدت موضوع برای خودم جذاب بود. آقای فرهادی گفت خب داستان زندانی را بگو. آن­جا گفتم این فرد نقاش است و در زندان هم نقاشی و بنایی می­کند و این روایت هم هست با خانمی تبانی کرده و… ایشان هم درباره بخش­‌های مختلف ماجرا سوال می­پرسید.

عده‌ای از مدافعان آقای فرهادی مدعی­‌اند که ایشان براساس اخبار روزنامه­ ها دنبال خبر رفته است. یعنی صورت مسئله را به این شکل مطرح می کنند که اتفاقی افتاده، شما براساسش یک مستند ساخته­‌اید و آقای فرهادی هم با خواندن خبرهای مربوط به این ماجرا، یک فیلم­نامه داستانی براساسش نوشته است.

بله این استدلال یا ادعا یا هر چه اسمش هست، زیاد شنیده می­شود. نکته این­جاست که این خبر در آن زمان همان سال ۱۳۹۱ اصلاً بازتابی در رسانه‌های سراسری کشور نداشته. گزارشی دودقیقه ای آن هم یک مرتبه از شبکه استانی فارس پخش شده بود و روزنامه خبر شیراز هم درباره آن نوشته بود. من وقتی در پی شکری به کوچه‌­ای که خانه‌اش آن­جا بود رسیدم، زنگ چند همسایه را زدم و پرسیدم این آقای شکری که پول پیدا کرده و پس داده کجاست؟ اصلا در جریان نبودند. حتی همسایه طبقه بالایی­‌اش از جریان پیدا کردن پول اصلا مطلع نبود. خوش­بختانه از این جست­جو تصویربرداری هم کرده­ ام و راش‌هایش موجودند. در خود شیراز شهرتی نداشت و اتفاقاً خیلی از این بابت ناراحت بود. وقتی روزنامه‌ای که خبرش را کار کرده بود به من نشان داد، همین­طور در مقام مصاحبه پرسیدم روزنامه‌ها را چرا نگه داشته‌ای؟ گفت: «این­ها افتخارات من است. هرجا کاری داشته باشم با این­ها خودم را معرفی می­کنم.» در مستندم این تکه روزنامه هست. از روزنامه‌های سراسری فقط روزنامه جام‌جم این خبر را کار کرده بود که اگر آن مبنای نوشتن فیلم­نامه آقای فرهادی قرار گرفته بود، اصلا قهرمان فیلم دیگری می­شد. بسیاری از جزئیاتی که در فیلم من و در قهرمان هست، در آن خبر نیست.

خب شما بعد از این کلاس به شیراز برگشتید و مستند را ساختید. کل زمان تولیدش چقدر زمان برد؟

پروسه تولید این مستند برای من هشت‌ماه طول کشید. حتی بعد از پایان کلاس هم درگیرش بودم.

می­خواهم بدانم آقای فرهادی کی فیلم شما را دید؟

قبلش بگویم که آقای فرهادی روی من فوکوس بیش­تری داشت که حتما این سوژه را دنبال کنم. به نظرم هم سوژه زندان برایش خیلی جذاب بود و هم خوش­حال بود که من در مسیر درست هستم. این را برای تعریف از خودم نمی­گویم. آقای فرهادی از کار اکثر گروه ها رضایت نداشت. من بعد از دوماه اولین راف ­کات­ را سر کلاس به آقای فرهادی نشان دادم و دومین راف­ کات را بعد از پنج ­ماه. یعنی در جلسه آخر که همه راف­ کات­ های همه بچه­ ها را دیدم. به جز یک گروه که کارشان را آماده نکرده بودند. از بین آن­ها مستند درناز حاجی­ها و غزاله سلطانی خیلی خوب شده بود و من حس می‌کردم حیف است این مستند کنار بیفتد. مشکلش این بود که صداها ضبط نشده بود و فقط صدای شاهد دوربین را داشتند. من اگر جای آن­ها بودم با همان صدای شاهد فیلم را تدوین می‌کردم.

بنا بود با این مستندها چه کنید؟ یعنی اگر آقای فرهادی از مستندی رضایت داشت، کار خاصی برایش می‌کرد؟

-قرار بود این مستندها در کنار هم بشود یک کار سینمایی. در واقع یک پکیج. اسم بچه­ ها هم به عنوان کارگردان و به ترتیب حروف الفبا و عبارت «زیر نظر اصغر فرهادی» یا چنین چیزی در تیتراژ بیاید و فیلم­ها اکران شوند یا به فستیوال­ها بروند و… حتی قرار بود فیلم­ها برای تدوین به خانم صفی یاری یا آقای بهمن کیارستمی داده شود. که این اتفاق هم نیفتاد و شکل عجیب گرفت که خواهم گفت. خلاصه آقای فرهادی سه مستند را انتخاب کردند. من مطمئن بودم مستند من هم بین آن­ها هست. ولی نبود. حالا شاید چون سوژه را خودشان نیاورده بودند. یا به هر علتی که نمی­دانم. من قبل از شروع جلسه پنجم احساس و سوألی را که مدت­ها بود ذهنم را درگیر کرده بود با خانم اسکندرفر در میان گذاشتم. گفتم بعید می­دانم از این مسیر چیزی دربیاید. امکانش هست فیلمم را خودم تدوین کنم؟ و در جلسه قبل هم آقای فرهادی زیادی تمایلی نداشتند مستند من در این پکیج باشد، خانم اسکندرفر گفتند بگذار سر کلاس مطرحش کنیم. سر کلاس دقیقاً یادم می­ آید که ایشان با اشاره به من خطاب به آقای فرهادی گفتند: «بعضی بچه­ ها برای فیلم­شون زحمت کشیدن، می­تونن خودشون تدوینش کنن؟» آقای فرهادی پاسخ مثبت داد. در ادامه کلاس بحث رسید به تدوین فیلم­ها و آقای فرهادی گفتند وحید صداقت می­تواند فیلم­ها را تدوین کند. این موضوع باعث تعجب همه و اعتراض چندنفر شد. دلیل ساده­ اش این بود که اولاً وعده داده شده بود که یک تدوینگر حرفه­ ای فیلم­ها را تدوین خواهد کرد و بعد راش­ها به یکی از بچه­های کلاس سپرده شد که اصلاً تدوینگر نبود. به هر حال بنا شد بچه­ ها راش­ها را بدهند و بعد از مدتی به ما راف­ کاتی نشان داده شود.

شما هم این­طرف خودتان مشغول تدوین مستند شدید؟    

من هرچه به مؤسسه مراجعه می‌کردم، می­گفتند خبری نیست. خودم تدوین می‌کردم و به مؤسسه می­دادم که «اگر وحید صداقت وقت نمی­کند کار من را تدوین کند، این یک تدوین.» بعد از مدتی کوتاه­ترش می‌کردم و می­گفتم «این هم یک تدوین دیگر.» البته شنیدم راف­ کاتی زده شده و در جلسه ­ای با حضور بچه­ ها و آقای امیرحسین ترابی به نمایش درآمده. من وقتی شنیدم خیلی ناراحت شدم که کسی به من خبر نداده بود. از بچه­ ها پرسیدم فیلم من هم نمایش داده شد؟ یکی گفت آره و یکی گفت نه و یکی گفت یادم نیست و …خلاصه هنوز هم نمی­دانم آن روز فیلم من را نمایش داده­ اند یا نه. فقط می­دانم بعد از جلسه همه به این نتیجه می­رسند که از این راش­ ها با این تدوین چیزی درنخواهد آمد. این­جا دیگر باید بگویم: «سه سال گذشت!»

یعنی آن ورک­شاپ با همین وضعیت تمام شد؟

بله. به همین علت هم تعدادی از بچه­ ها خاطره خوبی از آن ندارند. من فکر می‌کنم علتش این بود که خیلی خرج کردیم. ما تصورمان این بود که سه میلیون و ششصدهزارتومان می‌دهیم و نهایتا دوربینی هم کرایه می­کنیم و چیزهایی را تجربه می­‌کنیم. کلاس فیلم­سازی که هر روز دوربین نمی­خواهد. خود من سر ماجرای پیدا کردن شکری گاه می­شد که چندبار با او زمانی را برای مصاحبه هماهنگ می‌کردم و بعد دوربین می­بردم و او بدقولی می‌کرد و نمی­ آمد. یا وقتی می­خواستم آن بخش سوم را که به جست­وجوی زن اختصاص دارد ضبط کنم، چندبار سر جاده بزپر جلوی من را گرفتند و نگذاشتند جلوتر بروم. بعداً فهمیدم چون نقش بهرام گور آن­جاست و به نوعی منطقه حفاظت­ شده است. خب همه این­ها هزینه برد. بقیه بچه­‌ها هم شرایط مشابهی داشتند. حتی بین برخی بچه­‌ها بر سر همین مسائل اختلافاتی به وجود آمد و فکر می کنم علت خوب نشدن خروجی­‌های نهایی همین بود. من بعد از ناامیدی کاملم از به نتیجه رسیدن آن ورک­شاپ، تصمیم گرفتم فیلمم را به جشنواره­‌ها بفرستم. این را به نگار اسکندفر اعلام کردم و او هم گفت بفرست.

در واقع مستند شما شد فیلمی که سوژه­ اش را خودتان پیدا کرده بودید و فیلم­برداری و تدوینش را هم خودتان انجام داده بودید.

-و هم از نظر ذهنی و هم مالی واقعا برایش هزینه کرده بودم. شروع کردم به ارسال فیلم به جشنواره­ های داخلی. فیلم ابتدا به جشنواره شیراز رفت و آن­جا جایزه ویژه هیأت داوران را گرفت و بعد به شصتمین جشنواره منطقه­ ای همدان راه پیدا کرد که نامزد بهترین پژوهش شد. بعد از این جشنواره منطقه­ ای یک­روز خانمی از مؤسسه بامداد با من تماس گرفت. گفت خانم مسیح‌زاده شما دارید مستندتان را پخش می­کنید؟ گفتم بله. گفت می­دانستید مستندهای آن ورک­شاپ تدوین شده و فیلم شما هم اپیزود اول است؟ با تعجب گفتم واقعا؟ گفت بله. ولی دست خودتان است. اگر می­خواهید به پخشش ادامه بدهید، به ما اعلام کنید تا فیلم را از توی این پکیج بیرون بیاوریم. فکرهای­تان را بکنید و به ما خبر بدهید. گفتم خانم فکر کردن نمی­خواهد. من همین الان موافقتم را اعلام می­کنم. پرسیدم اسم آقای فرهادی در تیتراژ می­خورد؟ گفتند بله. در همین مکالمه وقتی صحبت از پخش فیلم شد من گفتم فیلمم را در داخل به نام «دو سر برد، دو سر باخت» و در خارج با نام «پرده چهارم» دارم نمایش می­دهم. چون فیلم در یک جشنواره ایتالیایی پذیرفته شده بود که بعد از این تماس ایمیل زدم و از آن جشنواره انصراف دادم.

تا قبل از این که جلوتر برویم، لطفاً بگویید این ماجرای نبودن اسم اصغر فرهادی در تیتراژ مستندها چیست؟ چون ظاهرا تبدیل به اتهامی متوجه شما شده و با این که قصد ندارم در این مصاحبه نظر خودم را دخالت دهم اما نمی­فهمم یک فیلم­ساز جوان امکان استفاده از اسم فرهادی را در تیتراژ نخستین فیلمش داشته باشد و از آن صرفنظر کند. بالاخره خیلی راه را مقابل فیلم باز می­کند.

-بدون تعارف آقای فرهادی از کیفیت فیلم­ها راضی نبودند. و من در این مورد کاملاً درک­شان می‌کنم و به ایشان حق می­دهم. ایشان گفتند اسم شما می­خورد کارگردان، اما اسمی از من نیست. یکی از بچه­ ها پرسید آیا می­توانیم در با تشکرها اسم شما را بیاوریم؟ ایشان گفت نه. جمله­ شان این بود که یک پسری که قبلا شاگرد من بوده در انتهای فیلم اسم من را بزرگ­تر از فیلمش زده و من خیلی از این بابت ناراحت شدم. شما هم نزنید. خب ما هم نتیجه گرفتیم نباید بزنیم. وگرنه واقعا راه را برای فیلم­ها باز می‌کرد. درست می­‌گویید.

برگردیم به ماجرای تماس مؤسسه بامداد. مصاحبه برخلاف روایت سرراست فیلم­های فرهادی دارد پر از فلاش­بک و فلاش فورواد می­شود!

بله خیلی قصه در قصه است! این را هم بگویم که من کاملا ساکن تهران شده بودم. بعد از آن تماس، خوش­حال و امیدوار دو سه بار به مؤسسه بامداد رفتم تا با آقای فرهادی صحبت کنم. منشی آن­جا به من گفت چون شاگرد آقای فرهادی نیستی، نمی­توانی نزد ایشان بروی. ایشان سرشان شلوغ است. خب دوباره امیدی در دلم روشن شده بود، از خود مؤسسه هم با من تماس گرفته بودند…

ولی راه­تان نداده بودند که با فرهادی صحبت کنید. بالاخره سازندگان مستندی که دارد زیر نظر آقای فرهادی تدوین می­شود، نباید بتوانند ایشان را ببینند؟ راستش این که دوباره رفته ­اید و سر کلاس­های اصغر فرهادی نشسته­ اید کمی برای من عجیب است.

-می­دانم می­خواهید چه نتیجه­ ای بگیرید. ببینید من خیلی به آقای فرهادی و سینمایشان اعتقاد داشتم. دو تا از فیلمهای ایشان برای من فیلمهای مهمی هستند. تصویری که آن زمان از ایشان در ذهن داشتم، خیلی بزرگ و محترم است. بعد هم من یک فیلم­ساز جوان در ابتدای مسیرم و او اصغر فرهادی­ست. پس دوباره به کلاس­شان رفتم. به ویژه که کلاس هم فیلم­نامه ­نویسی بود و با خودم گفتم این تخصص فرهادی­ست. آن قبلی مستندسازی بود. ولی یادم می ­آید وقتی به یکی از هم­کلاسی­ هایم در آن ورک­شاپ پرماجرا گفتم بیا باهم برویم، گفت مگر آن­جا چی یاد گرفتیم که این­جا بخواهیم یاد بگیریم؟ به هرحال من هفت و نیم میلیون تومان دادم و در این کلاس­ها ثبت نام کردم و رفتار آقای فرهادی در جلسه اول مطمئنم کرد که اشتباه نکرده ­ام. ایشان تا من را دید، گفت: «به به … آزاده… مستندساز شیرازی…» بعد رو کرد به بچه­ ها و گفت آزاده از شیراز می­ آد و… » من خیلی خوش­حال شدم که آقای فرهادی من را به یاد داشت. پنج سال گذشته بود. ایشان در این فاصله مدتی طولانی به خارج از کشور رفته بود، آن­جا فیلم ساخته بود… این برایم معنادار بود و با خودم گفتم مستند دارد تکمیل می­شود. همه چیز هم خوب بود تا جلسه هفتم که خانم فریده شفیعی – منشی آموزشگاه- گفت جلسه هشتم که می­ آیی اگر باقی­مانده شهریه­ ات را ندهی، نمی­توانی سر کلاس بروی. خب من هم چندباری دیده بودم از ورود بچه­ هایی که باقی شهریه­ شان را نمی­دادند یا آن جلسه نیاورده بودند به کلاس جلوگیری شده بود و نمی­خواستم این اتفاق برای من هم بیفتد. دومیلیون باقی مانده را جلسه بعد یعنی جلسه هشتم بردم. وقتی رفتم موبایل را تحویل بدهم و سر کلاس بروم، خانم شفیعی گفتند اول بیا تسویه کن. با او به طبقه دوم و بخش امور مالی رفتم. بعد از پرداخت پول و انجام تسویه خانم شفیعی گفتند بعد از کلاس آقای فرهادی با تو کار دارد. رفتم سر کلاس و حتی یادم هست در آنتراکت دوباره خانم شفیعی آمد من را پیدا کرد و گفت بعد از کلاس جایی نروی. کلاس تمام شد. فقط من و آقای فرهادی و خانم شفیعی به طبقه دوم رفتیم. خانم شفیعی هم پشت سر ما داخل شد و در را بست. قفل نکرد ولی بست. آن­جا دیدم خانم بخت­ آور هم انتهای سالن نشسته و در یک­ ساعت و نیمی که من آن­جا بودم اصلاً تکان نخورد. این را بدون هیچ اغراقی می‌گویم.

خب فکر می‌کنم رسیده‌ایم به آن بخش گرفتن آن رضایت­‌نامه معروف. پس آن دو شاهدی که وکیل آقای فرهادی گفته در این جلسه حاضر بوده اند، همسر اصغر فرهادی و منشی موسسه «بامداد»اند. درست است؟

بله بله. البته در این مدت که پیرو شکایت آقای فرهادی به دادسرا رفته­ ام، فهمیده­ ام شاهد از لحاظ قانونی یعنی کسی که زیر برگه را امضا کرده باشد. نه این که دونفر همین­طوری آن­جا باشند. ولی به هر حال دو شاهد مورد ادعا این دونفر بوده­ اند. آقای فرهادی روی مبل کنار پنجره نشست. من هم روی یک صندلی که میزی مقابلش بود کنار آقای فرهادی. خانم بخت ­آور هم که انتهای اتاق و فریده شفیعی با یک دسته برگ A۴ در دست نشسته روبروی من. آقای فرهادی شروع به صحبت کرد که چه خبر از شیراز و هنوز می­ری و می ­آی و… گفتم نه دیگر ساکن شده‌ام. گفت ای بابا. ما خیلی سفر داریم به شیراز. توی این فکر بودیم که تو هم بیایی. چون من دارم توی شیراز یه فیلم می­سازم به نام قهرمان. توی این فکر بودم که تو هم توی فیلم بازی کنی. یادمه توی فیلم خودت وقتی جلوی دوربین می­ اومدی لهجه شیرازی خوبی داشتی.

من استرس گرفتم و متحیر شدم. من را چه به بازی! گفتم آقای فرهادی من اصلاً بازیگر نیستم. علاقه و استعدادی هم ندارم. علاقه من کارگردانی­ست. خیلی دلم می خواهد کنار شما باشم و از شما یاد بگیرم. پرسید خب چکارها کردی؟ از فیلمهایی که ساختم گفتم و اشاره کردم که فیلمی که فیلم­بردارش محمود کلاری بود منشی صحنه­ بودم. گفت چقدر خوب. پس می­توانی منشی صحنه هم باشی. بعد از من پرسید شیراز را چقدر می­شناسی؟ گفتم من شیرازی­ ام. همه جایش را می­شناسم. پرسید مکان­های تاریخی؟ رستوران­ها؟ … گفتم همه جا. حتی جاهایی را سراغ دارم که توریست­ها را نمی­برند اما خیلی مهم و جذاب ­اند. آقای فرهادی گفت پس توی همین جلسه شماره ملی­ ات را می­گیریم که برایت بلیت هواپیما بگیریم و هفته بعد با گروه ما به شیراز بیایی. حین همین صحبت­ها آقای فرهادی اشاره ­ای کرد به فریده شفیعی که در تمام آن ساعت مثل یک ربات روبروی من بی حرکت نشسته بود. با این اشاره شفیعی آمد بالای سرم ایستاد و دو برگه روی میز مقابلم گذاشت.  روی یکی متنی نوشته شده بود و دیگری سفید بود. آقای فرهادی گفت تا این­جا هستی متنی که روی آن کاغذ نوشته شده را به خط خودت روی این کاغذ بنویس. یک نگاه به متن کردم. تقریباً این بود: «این­جانب آزاده مسیح زاده فرزند… به شماره ملی… در صحت و سلامت عقل و اراده اعلام می­دارم مستند … بر اساس طرح و ایده­ ای از آقای فرهادی می باشد.» این عین جمله نیست ولی خیلی نزدیک است. و این به خاطرم مانده بود. گرچه اخیراً کاغذ را توی دادگاه دیدم. خودم که نسخه­ ای از آن نداشتم. یعنی کلاً یک نسخه بود که نزد آقای فرهادی ماند. خواندم و استرس گرفتم. انگار نفسم پس رفت. سرم را بالا آوردم و گفتم آقای فرهادی می­شود راجع به این صحبت کنیم؟ ایشان گفت حالا امضا کن و شماره ملی ات را هم صحیح بنویس که برایت بلیط هواپیما بگیریم، باهم می­رویم شیراز و درباره­ اش صحبت می­کنیم. من هی می­گفتم آقای فرهادی…می­خواستم یک­جوری با روی خوش از زیرش در بروم. می­خواستم بگویم ایده مال خودم است. خودم این مستند را ساخته­ ام. این طرح اصلاً جزو مواردی که شما سر کلاس آوردید نبود. (که تازه آن­ها هم طبق بیانیه اخیر کارنامه نمی­تواند متعلق به استاد باشد.) آقای فرهادی هی مصرانه می­گفت امضا کن. بعد هم پرسید: «فیلمت رو با چه اسمی فرستادی به جشنواره هایی جایزه گرفت؟» گفتم «دوسر برد، دو سر باخت». گفت همان را بنویس. یادم آمد در تماس تلفنی­ ای که از مؤسسه بامداد با من گرفته شده بود، گفته بودم فیلم را در خارج به نام پرده چهارم نمایش داده­ ام. در طول آن لحظات این احساس را داشتم که آقای فرهادی دارد مالکیت فیلم من را می گیرد.

گفتید فرهادی از ساخت فیلم بعدی­ اش در شیراز گفته. بعد هم خواسته از شما رضایت­نامه بگیرد. از ذهن­تان نگذشت که فیلمی که دارد می­سازد، ربطی به مستند شما دارد؟

چرا گذشت و حتی از ایشان پرسیدم آقای فرهادی فیلم قهرمان ربطی به مستند من دارد؟ ایشان گفت راستی گفتی فیلمت. بیار ببینمش. من با چشمان باز از تعجب گفتم بیارم ببینید؟ تمام راش­ها و سه نسخه تدوینی دست شماست و ظاهراً فیلم­ها این­جا دارند تدوین می­شوند. ایشان گفتند اصلا نیاور. نمی­خواهم هیچ پلان یا هیچ بخشی از خط داستانی قهرمان مثل فیلم تو بشود. من فیلم­نامه را سه سال پیش نوشته­ ام. گفتم من مستند را پنج سال پیش ساختم و به شما نشان دادم. ایشان هم گفت فیلم­­نامه را خیلی سال پیش نوشته­ ام. من سریع به فریده شفیعی نگاه کردم که یعنی دیدی آقای فرهادی حرفش را عوض کرد؟ ولی او همان­طور بی­ تحرک آنجا ایستاده بود. من هی می­خواستم امضا نکنم. ناگهان آقای فرهادی برخاست و گفت آزاده من از ساعت ۶ تا الان سرپا ایستادم و دارم درس می­دم. نمی­دانم برای یک امضای به این سادگی چرا وقت سه نفر را گرفته ­ای؟ ما هرسه تا خسته هستیم. خودت هم خسته­ ای. من هنوز شام نخورده­ ام. این را امضا بکن و همگی برویم. گفتم آقای فرهادی من اگر امضا بکنم، بعد درباره­ اش حرف می­زنیم؟ گفته بله حرف می­زنیم. من شروع کردم به نوشتن متن و از استرس مدام اشتباه می­نوشتم. سه بار کاغذ خراب کردم و شفیعی سریع کاغذ جدید می­گذاشت جلویم. کاغذ سوم را که گذاشت، فرهادی گفت داری اسراف می­کنی. چقدر کاغذ مصرف می­کنی؟ گفتم چشم. و نوشتم. ولی گفتم آقای فرهادی ما حتماً باید در این باره صحبت کنیم. گفت باشه. فریده شفیعی هم سریع گفت لطفاً بفرمایید بیرون آقای فرهادی خسته هستند. دو دقیقه بعد من دم در مؤسسه روی زمین نشستم و گریه ­کردم. اتفاقا یکی از همکلاسی هایم آنجا بود با ماشینش من را به تجریش رساند و من دوباره در ماشینش زدم زیرگریه و تمام ماجرا را برایش تعریف کردم.

اخیراً آقای فرهادی بابت این روایت از شما شکایت دومی ثبت کرده است.

بله متأسفانه.

خب شما بعد از این ماجرا چه کردید؟

آن شب را تا صبح بیدار ماندم. واقعاً خوابم نبرد. روز بعد رفتم نزد خانم اسکندرفر. به او گفتم آقای فرهادی در این شرایط از من امضا گرفته است. خانم اسکندرفر گفت برو با فرهادی حرف بزن. یک هفته را با همین شرایط روحی و بی­خوابی گذراندم. هفته بعد با مؤسسه تماس گرفتم که با آقای فرهادی کار دارم. گفتند قبل از کلاس بیا. ساعت پنج و نیم به آموزشگاه رفتم. آقای فرهادی در اتاقش تنها نشسته بود و داشت سیگار می­کشید. رفتم جلو و سلام کردم و گفتم آقای فرهادی آمده­ ام راجع به آن امضا صحبت کنم. گفت خب؟ گفتم ایده مال من است خودم سوژه را به کلا آوردم. گفت خب؟ گفتم پس قبول دارید؟ گفت آره. گفتم: خب بیایید درستش کنیم. آقای فرهادی گفت: «ببین آزاده عزیز، من یک چیزی می­گویم. از من تشکر می­کنی و می­روی. از این به بعد هروقت کاغذی را جلویت گذاشتند، بدون نشان دادن به وکیلت امضایش نکن تا استرس نگیری. من الان که نگاهت می‌کنم حس می‌کنم برای فیلم هم مناسب نیستی. زیر چشمات گود افتاده و معلومه نخوابیدی. این چه وضعیتیه؟» با بغضم که داشت می­ترکید گفتم: «آقای فرهادی قهرمان ربطی به مستند من داره؟» آقای فرهادی عصبانی شد و گفت «به تو گفتم این فیم ربطی نخواهد داشت.» من کاملا حس کردم پشت پایم خالی شد. گفتم: «آقای فرهادی می­تونم بشینم؟» گفت بشین. من واقعا روی صندلی فرو ریختم. اشکم سرازیر شد. آقای فرهادی هم سیگارش را تمام کرد و بلند شد و رفت. دو جلسه دیگر سر کلاس آقای فرهادی نشستم. هی می­گفتم آقای فرهادی با من تماس نگرفتید. می­گفت تماس می­گیریم. خب در آن جلسه بحث سفر به شیراز و حضور در گروه کارگردانی هم مطرح شده بود و راستش برای من مهم­تر این بود که بتوانم گوشه­ ای از این کار باشم یا یک جوری بفهمم این فیلم درباره چیست.

موقعیت پیچیده­ ای داشته­ اید.

خیلی.

در نهایت کلاس تمام شد و شما شیراز نرفتید؟

بله. خب من به عنوان پخش ­کننده هم فعالیت دارم. بهمن ۹۸ فیلم «اسب سفید بالدار» را در جشنواره برلین و پس از آن در رنگزبورگ «بچه خور» را داشتم که شرایط کرونا پیش آمد و پروازها لغو شد. چندماه آن­جا ماندگار شدم. در تمام آن مدت موبایلم روشن بود شماره­‌های ناشناس جواب می­دادم که اگر آقای فرهادی یا کسی از طرف ایشان تماس گرفت، بی­ پاسخ نماند.

از دوستان شیرازی­‌ام هم خواسته بودم که اگر آقای فرهادی برای فیلم­سازی به شیراز آمد، به من خبر بدهند. خلاصه من در آلمان بودم که از شیراز با من تماس گرفتند که فیلمبرداری قهرمان شروع شد. نمی­توانم به شما بگویم با چه وضعیتی خودم را از آلمان به ایران رساندم، چطور حتی وارد خانه­ ام در تهران نشدم و فقط دیدم انبوهی خاک روی وسایل نشسته و چمدان را گذاشتم و یک کوله ­پشتی برداشتم و راهی شیراز شدم. ظهر به شیراز رسیم. مادر سفره ناهار انداخته بود. از مادرم خواهش کردم من را به خیابان قصرالدشت برسان. آدرسی که بچه ­ها داده بودند مدرسه مهرآیین بود در خیابان قصرالدشت.

کدام سکانس­های فیلم را در این لوکیشن گرفته­ اند؟

فکر می‌کنم آن سکانس رضایت گرفتن از تنابنده را در فضای داخلی­ اش می­گرفتند. و حدس می­زنم برای آن بخش­ های گفتاردرمانی هم از بخش دیگری از آن لوکیشن استفاده شده بود. اما اخیرا که به مدرسه سر زده ام متوجه شدم کلا تیم آنجا ساکن بودند. خلاصه وارد مدرسه مهرآیین شدم. خانمی آن­جا جزء عوامل بود و آمد و خودم را معرفی کردم. گفتم آزاده مسیح ­زاده هستم با آقای فرهادی کار دارم. این خانم رفت و آمد و گفت آقای فرهادی شما را نمی­شناسد. با تعجب گفتم من را نمی شناسد؟ اسمم را درست گفتید؟ خانم دوباره رفت و این­بار با دستیار آقای فرهادی، آقای خنکال آمد. ایشان گفت آقای فرهادی می­گویند شما را نمی­شناسند اما اگر کاری دارید بفرمایید. من عصبانی شدم. و البته دیدم این دونفر خیلی سریع به داخل ساختمان می­روند و می­ آیند. حدس زدم آقای فرهادی همین نزدیک است. شاید مثلاً پشت همین دری­ست که در چند متری ماست و این خانم و آقا از آن­جا وارد شدند و زود برگشتند.

با صدایی کمی بلند گفتم: «آقای فرهادی من آزاده مسیح‌زاده هستم. مستندساز شیرازی. مستند دو سر برد، دو سر باخت. من رو نمی­شناسید؟» وحید صداقت از ساختمان بیرون آمد. گفت: «سلام آزاده. این­جا چکار می­کنی؟ آدرس این­جا رو کی به تو داده؟» گفتم من بچه شیرازم. معلومه این­جا رو پیدا می­کنم. و پرسیدم «وحید آقای فرهادی من رو نمی­شناسه؟» گفت «چرا بابا. می­شناسه. اتفاقاً صدات رو شنید و به من گفت برو ببین آزاده چیکار داره.» گفتم: «می­تونم آقای فرهادی رو ببینم؟» وحید گفت «تا دو هفته بعد سرش خیلی شلوغه.»

دیدم بهتر است هی دور حرف نچرخم. وحید را کنار کشیدم پرسیدم وحید این فیلمی که آقای فرهادی داره می­سازه، ربطی به مستند من داره؟ وحید صداقت با حالتی که انگار تلاش می‌کرد چیزهایی یادش بیاید پرسید مستندت چی بود؟ خب این جمله خیلی برخورنده بود. مستند من در ورک­شاپی ساخته شده که در جلسه آخرش آقای فرهادی گفته وحید صداقت فیلم­ها را تدوین می­کند. راش­ها دستش بود و اصلا بالاخره خودش در آن ورک شاپ بود. گفتم وحید واقعا یادت نمی­ آید؟ برایش گفتم زندانی شیرازی و پیدا کردن پول و … گفت آها آره کامل یادم اومد. والله من اصلاً از قصه قهرمان خبر ندارم. و آرام اشاره به آقای خنکال کرد و گفت حتی دستیار هم فیلمنامه ندارد.

دیدم خب دیگر حرفی نمانده. چه بگویم؟ فرهادی کارگردان است و نخواسته من در گروهش باشم. اصلا منصرف شده. حق مسلمش است. دوباره آن میل مبهم برای راضی کردن خودم به سراغم آمد شاید چون راه دیگری نداشتم. به خودم گفتم شاید کلش اشتباه باشد. این­جا هم که لوکیشن مدرسه است. در فیلم من و داستان من که مدرسه­ ای نیست. واقعا دلم می­خواست این گره ذهنی یک شکلی باز می­شد و من به زندگی روتینم برمی­گشتم. ولی دائم اتفاقاتی می­ افتاد که نمی­گذاشت آرام بگیرم. مثلا رفتار وحید که گفت مستندت را یادم نمی­ آید پشت ذهنم ماند. اگر درجا می­گفت آره یادمه و نه این فیلم ربطی نداره، شاید آرام می­شدم. به هرحال من به تهران برگشتم تا کار و زندگی را از سر بگیرم. اما خبرهای قهرمان را دنبال می‌کردم. یک هفته بعد خبر خواندم که امیر جدیدی در قهرمان نقش زندانی را بازی می­کند که یک کیف پر از سکه پیدا کرده است…

نمی­خواهم به مصاحبه سمت و سوی سوزناک بدهم ولی واکنش­تان بعد از خواندن این خبر چه بود؟

-بگذارید نکته ­ای کلی­‌تر از واکنش لحظه­ ای را بگویم؛ من هرگز و هرگز نفهمیدم چرا فرهادی در طول این ماجرا این مسیر سخت سرشار از پنهان­کاری را برای ساختن فیلم براساس مستند من انتخاب کرد. من هنرجوی او بودم و معتقد به او. معتقد به استادی که دو اسکار و انبوهی جایزه و جایگاه مهم جهانی دارد. اگر چنین فیلم­سازی با هنرجویش جلسه می­گذاشت و به او می­گفت از ایده و داستان مستندت خوشم آمده و می­خواهم براساس آن یک فیلم داستانی بسازم، واقعا چقدر امکان داشت هنرجو در چنان رابطه و در مقابل چنان استادی بگوید حق این کار را ندارید. باور کنید من می­گفتم این چشمم از اون چشمم خوش­حال­تر. چه افتخاری بزرگتر از این؟ حتی اگر می­گفت این هم بین خودمون باشه، باز هم قبول می‌کردم. واقعا نمی­دانم چرا فرهادی فکر کرد اگر من را از خودش دور کند، دیگر مشکلی نیست. چرا به این فکر نکرد که این فیلم در دو جشنواره داخلی به نمایش درآمده و کسانی آن را دیده­ اند. دقیقاً هم بحث شباهت قهرمان به مستند دو سر برد، دو سر باخت از همین­جا درآمد. اردیبهشت امسال که ممنتو سیپناپس فیلم را منتشر کرد، من بیدار شدم و دیدم دایرکتم پر شده از پیام­. یکی دوتا از پیام­ها متعلق به بچه­‌های کلاس بود ولی اکثرشان دوستان شیرازی و بچه­ های همدان بودند که ترجمه فارسی سیناپس را که بانی فیلم منتشر کرده بود، برایم ارسال کرده و پرسیده بودند این فیلم تو نیست؟ نکته­ ای که به نظرم آقای فرهادی و گروهی از هواداران­شان در انتقاد از من متوجه نیستند این است که در ایجاد این وضعیت من واقعا نقشی نداشتم. من تا این لحظه که با شما صحبت می‌کنم کلا در دو کلاب هاوس چند جمله گفته­ ام. نه متنی نوشته­ ام و نه حرفی زده­ ام. این موج بعد از انتشار سیناپس از سوی کسانی که مستند را دیده بودند راه افتاد. آن­ها هیچ منفعتی نداشتند. فقط مستند را دیده بودند و با خواندن سیناپس برای­شان سوألی ایجاد شده بود. از من می‌پرسیدند فرهادی با تو قرارداد بسته؟ این پرسش­ ها را که من توی ذهن­شان نکاشته بودم.

رسیدیم به آن مرحله­ ای­ که دیگر احساس می‌کردیم یک اتفاقی دارد می­ افتد و این فیلم فرهادی حاشیه­‌هایی دارد. تعداد استوری­ها هم زیاد بود. طوری که تبدیل به موضوع بحث می­شد. شما که در کن نبودید؟

نه ولی در کن افرادی را می­شناختم. چون قبلاً در بازار حضور داشتم. می­دانستم فیلم ساعت دو و بیست دقیقه سیزده جولای به نمایش درخواهد آمد. با پنج نفر که چهارتای­شان خارجی بودند هماهنگ کردم و ازشان خواستم فیلم را ببینند و پلان پلان برایم تعریف کنند. که همگی همان شب یا فردایش تماس گرفتند و قهرمان را تا آنجا که حافظه شان یاری میکرد تعریف کردند. دوست ایرانی برایم یک ویس فرستاد و فیلم را تعریف کرد. و بعدا برای یکی از آنها لینک مستندم را هم فرستادم که آن دوست خارجی برایم یک ایمیل فرستاد و میزان شباهت­ها و تفاوت­ها را گفت. من از کنار هم گذاشتن نظرهای این پنج­ نفر فهمیدم شباهت بسیار زیادی بین این دو فیلم وجود دارد. البته این نتیجه­ ای بود که در ذهنم به آن رسیدم و نه جایی گفتم و نه نوشتمش. و باید فیلم را شخصا میدیدم تا مطمئن میشدم. در همین احوال بودم که اولین استوری با هشتگ قهرمان که اسم من هم در آن تگ شده بود، از راه رسید. من سریع برای ثمین مهاجرانی (روابط عمومی فیلم) پیام گذاشتم که آزاده مسیح‌زاده هستم و ایمیل آقای فرهادی را می­خواهم. ایشان جوابم را نداد. نمی­دانستم چطور باید با آقای فرهادی تماس بگیرم. می­خواستم با ایشان صحبت کنم. دیگر کم­ کم استوری­های بیش­تر از راه رسید. پیج من آن زمان کلا سه هزار فالوئر داشت. در طول مدتی که در اینستاگرام بودم شاید سر جمع ده تا استوری نگذاشته بودم. حالا یکی از دلخوری­ها که بعد به اتهامات تبدیل شد این بود که چرا استوری­ها را در صفحه ­ام منعکس کرده ام. تازه آن­چه باز نشر دادم، یک سوم استوری­ها بود. در تعدادی از آن­ها کلمات ناشایست یا مواردی مثل کپی­ کاری و سرقت آمده بود که چون با راهنمایی وکیلم فهمیده بودم این­ها بار حقوقی دارند، نشرشان ندادم. بحث بالا گرفته بود. دو شب قبل از اختتامیه چندتا از دوستان به من خبر دادند که در کلاب­ هاوس اتاقی تشکیل شده و وحید صداقت دارد میگوید آزاده دروغگو ست. این اولین جایی بود که رفتم و صحبت کردم.

انقدر در طول مصاحبه گفته­ اید قصد داشتم با اصغر فرهادی صحبت کنم اما پیدایش نکردم که راستش من کمی خسته شدم!  بالاخره کی موفق شدید اصغر فرهادی را ببینید؟

در جلسه دومی که با آقای منوچهر شاهسواری داشتیم. در نخستین جلسه وکیل آقای فرهادی آمد. من هم برای برگزاری جلسه درخواستی نداده بودم. از خانه سینما تماس گرفتد که فلان روز بیایید. ظاهراً آقای شاهسواری خودشان خبر را شنیده بودند و می­‌خواستند با برگزاری یک جلسه ببینید ماجرا چیست و اگر شد حلش کنند. من در آن جلسه و در مواجهه با مدل استدلال­های وکیل آقای فرهادی فهمیدم این شکلی به نتیجه نخواهیم رسید. یکی از ادعاهای ایشان این بود که زمانی که من آن امضا را در بامداد از من گرفته اند اصلا آقای فرهادی در اتاق حضور نداشته است! به آقای شاهسواری گفتم من می­خواهم آقای فرهادی را شخصا ببینم. گفتند هماهنگ می­کنم. فردای روزی که این جلسه برگزار شد، خبر رسید که قهرمان به اسکار معرفی شده است. شبش برای بررسی ماجرای معرفی فیلم به اسکار، در کلاب هاوس اتاقی تشکیل شد. در آن اتاق فریده شفیعی تأیید کرد که در آن شب گرفتن رضایت­نامه هم خودش و هم آقای فرهادی آن­جا بوده است. فردایش از خانه سینما تماس گرفتند که روز شنبه برای جلسه با آقای فرهادی بیایید. این تاریخ یکم آبان است.

فیلم هم پنجم آبان اکران شد.

بله دقیقا. من واقعا با خوش­حالی به خانه سینما رفتم. بالاخره قرار بود اصغر فرهادی را ببینم و حس می‌کردم این که خود فرهادی قدم پیش گذاشته، می­خواهد ماجرا را حل کند. من با وکیلم رفتم. آقای فرهادی با وکیل­شان و با دونفر از بچه­ های ورک­شاپ آمدند. آقای شاهسواری هم که بود…

خب چه شد؟

-این­جا قسمتی­ است که هنوز صحبت درباره آن برایم راحت نیست. آقای فرهادی برای جنگیدن آمده بود. هیچ نشانی از سازگاری در رفتارش نبود. ایشان می­گفت تو فیلم قهرمان را که ببینی خجالت می­کشی که چنین ادعایی کرده­ ای. من خیلی شرمسارم که چنین شاگردی دارم. تو دچار توهمی. و بعد ماجرا را این شکلی روایت کرد که ایشان یعنی آقای فرهادی قصه قهرمان را برای من تعریف کرده و بعد من با خوش­حالی رضایتنامه را امضا کرده­ ام. شما بگویید، واقعا چرا فرهادی باید قصه فیلم بعدی­ اش را برای یک هنرجو تعریف کند؟ بعد هم گفت این ورک­شاپ متعلق به من بوده. پس فیلم­هایی هم که شماها ساخته ­اید مال من است و من آن­ها را به شما هدیه داده­ ام. همین استدلال­های عجیب و غریبی که در روزهای بعد زیاد شنیده شد. در آن جلسه بغضم شکست و به آقای فرهادی گفتم آقای فرهادی شما نمیدانید در ذهن من چه شخصیت بزرگی دارید خودتان را این­جوری در ذهنم نشکنید. خب اگر فیلم­ها هدیه شما به ما بوده چرا بابتش از من رضایت­نامه گرفته­ اید؟ آن دو هنرجوی سابق هم آمده بودند که بگویند این ایده را آقای فرهادی به من داده. من گفتم اصلاً بیایید تصور کنیم فرض شما درست (یادم هست این­جا منوچهر شاهسورای گفت نه شما فرض خودت را بگو. فرضی را که خودت درست می­دانی. گفتم نه آقای شاهسواری بیایید تصور کنیم همین درست است.) خب ما برای این کلاس­ها شهریه داده ­ایم. خودمان برای ساختن سوژه تحقیق کرده ­ایم و هزینه تولید و پس تولید از چیب خود داده ایم. خودمان دوربین کاشته­ ایم. تدوین کرده ­ایم. یعنی حتی فیلم­های بقیه بچه­ ها هم که بر اساس ایده­ هایی که روز اول آقای فرهادی سر کلاس آورد، متعلق به ایشان نیست.

این خیلی استدلال خطرناکی بود. متأسفانه تعدادی از اهل رسانه هم تکرارش می‌کردند. هنرجویان زیادی نگران شده بودند که داستان کوتاهی که دارد در فلان کارگاه ادبی می­نویسند یا فیلم کوتاهی که در بهمان کلاس سینمایی می­سازند، متعلق به استادشان است و او می­تواند آن را به نام خودش – ولو با اعمال تغییراتی- منتشر کند! هیچیک از انبوه هنرمندانی هم که اهل تدریس هستند، این استدلال را تأیید نکرد.

من فکر می‌کنم آقای فرهادی واقعاً نمی­دانست. یعنی این جهل واقعا وجود داشت. حتی همکلا­سی­های من به عنوان هنرجو از حقوق خودشان آگاه نبودند. به همین علت آقای فرهادی به من گفت باید ثابت کنی این مستند متعلق به خودت است. من هم پیرو همین ماجرا از انجمن مستندسازان و خانم اسکندرفر خواستم این موضوع را توضیح بدهند. یادم هست در انجمن مستندسازان تعجب کرده بودند که امری چنین بدیهی را چرا باید توضیح دهند. به هرحال جلسه پرتنشی بود. در انتهایش آقای فرهادی گفت من مطمئن نیستم تو نروی مصاحبه کنی. و کاغذی آورد که همه متعهد بشویم تا دو هفته از صحبت­‌های طرح شده در آن جلسه چیزی نگوییم. البته اول فقط می­خواست من امضا کنم و تعهد بدهم که ناراحت شدم و خواستم که همه امضا کنند.

حالا چرا آقای فرهادی انقدر دوست دارد از شما متن و امضا بگیرد؟! و جدا از شوخی در آن دو هفته مگر قرار بود چه اتفاقی بیفتد؟

باور کنید نمی­دانم. حدس خودم این است که چهار روز بعدش فیلم می­خواست اکران شود و از آن طرف کمپین­های تبلیغاتی فیلم راه می­ افتادند و شاید آقای فرهادی نگران بود که من فیلم را ببینم و بروم کاری بکنم و حرفی بزنم. البته این فقط حدسم من است. تا یادم نرفته بگویم در آن جلسه ایشان گفت اگر بخواهی فیلمت را منتشر بکنی، باید بنویسی بر اساس طرح و ایده‌­ای از اصغر فرهادی. و گرنه من از تو شکایت می­کنم.

مگر نگفتید خود او در انتهای ورک­شاپ گفته بود حق ندارید اسمش را بزنید؟

بله. چه بگویم. می­گفت بعد از دادن رضایت­نامه باید اسم من را بزنی. در کل جلسه خوبی نبود. خیلی چیزها در وجود من برای همیشه از بین رفت و تصویر کسی در ذهنم شکست که فکر نمی‌کردم شکستنی باشد. ولی یک اعتراف بکنم؛ با آن صحبت فرهادی ایده انتشار فیلم در ذهنم جرقه زد. یعنی اصلا فکرم سمت منتشر کردن فیلم نرفته بود. مدتی فکر کردم و دیدم راهی ندارم جز این که قضاوت را به منتقدان و افکار عمومی بسپارم.

 خب فکر می‌کنم همه چیز گفته شد و دستکم من پاسخ پرسش­هایم را گرفتم. شاید بد نباشد درباره اکران آنلاین چندروزه فیلم در یک پلتفرم و بعد حذف ناگهانی آن هم توضیحی بدهید.

از پلتفرم با من تماس گرفتند و گفتند مشتاقیم فیلم را اکران کنیم. من هم خیلی خوش­حال شدم. توافق کردیم فیلم را گذاشتند و بازدیدهایش هم بالا بود. اما از همان زمان چند وبسایت شروع به انتشار مطالب بسیار تند و بدی علیه فیلیمو کردند. و اصلا این پلتفرم را دشمن فرهادی نامیدند. خب من هم در اندازه خودم یک فیلم­سازم و فیلمی ساخته­ ام و حق دارم اکرانش کنم. من هم دلم می­خواهد فیلمم دیده شود. چهار روز بعد دوستانی تماس گرفتند که چرا نمیتوانیم فیلم را در فیلیمو ببینیم؟ با فیلیمو تماس گرفتم و گفتند توان تحمل این هم اتفاقات و اتهامات متوالی را ندارند. کاملاً درک­شان کردم و بابت همان اکران چندروزه از آن­ها بسیار ممنونم. ولی دوران بدی بود. از همه نشریات و خبرگزاری­ها برای مصاحبه با من تماس می­گرفتند اما به توصیه وکیلم صحبت نمی‌کردم و خودم هم حس می‌کردم هر کلمه­ای که از دهانم بیرون بیاید می تواند بهانه شکایت جدیدی بشود.

خب آقای فرهادی از شما شکایت کرده و شما هم پس از مدتی متقابلاً از او شکایت کردید.  ایشان اخیرا شکایت دومی از شما ثبت کرده. ظاهراً باز هم به عنوان نشر اکاذیب. فکر می‌کنماجازه هم ندارید از پروسه رسیدگی در دادسرا چیزی بگویید ولی انگار همین شکایت کردن­های مداوم و متقابل هم دارد یک کلاف سردرگم دیگر می­شود؟

من در تمام این دو سال خواستار دیدن آقای فرهادی و صحبت با ایشان و مصالحه بودم. اصلا هرگز نمی­خواستم از آقای فرهادی شکایت کنم. از ذهنم هم نمی­گذشت که برای شکایت از آقای فرهادی به دادسرا بروم. بین ثبت شکایت ایشان از من و ثبت شکایت من از ایشان یک­ماه فاصله است. من در طول این یک­ماه به عنوان متهم به دادسرا رفتم. دیگر وارد فضای مشاوره­‌های جدی حقوقی و تهیه دفاعیه و… شدم. در این مسیر دیدم با توجه به حقی که آشکارا از من نادیده گرفته شده و بابتش دارم چیزی هم بدهکار می­شوم، چرا شکایت نکنم؟ چرا دائم در موضع دفاع باشم و آماج تهمت و اتهام؟ امیدوارم بالاخره در این مسیر به پاسخ پرسشی که مطرحش کردم، برسم. این که چرا اصغر فرهادی از ابتدا تا این­جا با من چنین مسیری را انتخاب کرد. چرا از من در آن شرایط امضا گرفت؟ چرا از بقیه این امضا را نگرفت؟ چرا بعد از پنج سال این امضا را گرفت؟ چرا مسیر مستقیم را با من طی نکرد؟ و خیلی چراهای دیگر که امیدوارم بتوانم آن­ها را در زمان مناسب مطرح کنم چون جنبه حقوقی دارند و به بررسی پرونده در دادسرا مربوط­ اند و فعلا اجازه طرح­شان را ندارم.