ضربه به زن، ضربه به سنگ

هفت اعتراض سرنوشت­‌ساز زنانه در تاریخ معاصر

بیش از یک قرن است که در اکثر کشورها روز جهانی زن گرامی داشته می‌شود، اما در این چند سال اخیر به مدد هشتگ‌سازی‌ها (دنیای بدون مرز مجازی) بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. این روز که در آن ابتدا تظاهراتی اجتماعی برگزار می‌شد حالا در بیش از ۲۰ کشور دنیا تبدیل شده است به تعطیلی رسمی، روزی که سازمان ملل آن را برای حقوق زنان و صلح جهانی به رسمیت شناخته است و صد البته بازاری برای فروش عروسک‌های باربی و لوازم آرایش در کشورهای نه چندان پیشرو شده است.

به افتخار آنهایی که طرفدار برابری حقوق زن و مرد هستند، در این مطلب به زنان و جنبش‌هایی به رهبری آنها اشاره می‌کنیم که در آن زنان برای اعتراض، انقلاب و در برخی موارد هم شورش گرد هم می‌آمدند و جریان‌ساز می‌شدند.

جنبش چای ادنتون (کارولینای شمالی)

احتمالاً نام جنبش چای بوستون را شنیده‌اید، جنبشی که در آن بازرگانان امریکایی، در امریکایی که در این دوران مستعمرۀ بریتانیا بود، بسته‌های چای را در اعتراض به مالیات زیاد در بندر بوستون ریختند. در این دوران، پادشاهی بریتانیا بر روی همه چیز، ازجمله چای، مالیات سنگینی بسته بود. اما آیا می‌دانستید که چند ماه بعد از این جریان، ۱۶ دسامبر ۱۷۷۳، جنبش چای دیگری به رهبری یک زن شکل گرفت؟ در ۲۵ اکتبر ۱۷۷۴، پِنِلوپه بارکر ۵۰ زن را فراخواند تا در اعتراضات جنبش چای در ادنتون به او بپیوندند. جنبش چای ادنتون به امضای نامه‌ای بسیار قدرتمند و همچنین اعلام تحریم نوشیدن چای و جایگزین شدن قهوه به جای آن منجر شد. این جنبش به‌وضوح انگلستان را متلاطم کرد. هرچند، تنها مدرک معاصری که از این واقعه برجای مانده نقاشی طنزآلودی است که در آن زنانِ حاضر در این جنبش را ناپخته و زمخت نشان می­دهد.

راهپیمایی زنان ورسای فرانسه

در همان ابتدای انقلاب فرانسه ــ بعد از فتح باسیل ــ زنان فرانسوی لحظه­ای تاریخی را رقم زدند. آنها، که به خاطر کمبود نان و قیمت گزافش در بازار تحت فشار قرار گرفته بودند، شورش کردند، به اسلحه‌خانۀ پاریس یورش بردند و در ادامه، دوش به دوش مردان انقلابی که به آنها پیوسته بودند، به سمت کاخ ورسای راهپیمایی کردند. جمعیت سحرگاه روز ۶ اکتبر ۱۷۸۹ در حالی‌ که زیر باران خیس شده بودند به ورسای رسیدند. آنها می‌خواستند برای طرح موضوع نان و گرانی و نایابی‌اش با لویی شانزدهم، پادشاه وقت فرانسه، دیدار کنند. پادشاه موافقت کرد که با تعدادی از این زنان ملاقات کند و به آنها قول داد که در همان کاخ ورسای نان را میان جمعیت تقسیم کند. با وارد شدن گارد ملی به صحنه پادشاه تصمیم گرفت که از حرفش عقب‌نشینی کند. زنان از پای ننشستند، آنها خودشان را به اتاق خواب پادشاه رساندند و در نهایت او را، به‌رغم میل باطنی‌اش، مجبور کردند به پاریس برگردد. این رویداد اخطاری برای انقلاب فرانسه و تأثیرش مساوی با فتح باسیل بود. راهپیمایی زنان ورسای برای وارثانش منبعی الهام‌بخش و نشانگر قدرت جنبش‌های مردمی است که نتیجه‌اش استقلال سلطنت فرانسه شد.

طومار زنان نیوزیلند

در سال ۱۸۹۱، وقتی در مجلس نیوزیلند لایحه‌ای برای حق رأی زنان مطرح شد، فعالان طرفدار حق رأی، در کل کشور، طوماری در حمایت از این لایحه منتشر کردند. نُه هزار زن این طومار را امضا کردند؛ لایحه در مجلس عوام تصویب اما در مجلس اعلا و شورای قانون‌گذاران رد شد. یک سال بعد لایحه دوباره مطرح شد. این بار ۲۰ هزار زن طومار را امضا کردند، اما لایحه دوباره در شورای قانون‌گذاران شکست خورد. سال ۱۸۹۳، لایحه برای سومین بار مطرح شد؛ ۳۲ هزار زن ــ کل یک چهارم تمام زنان اروپایی در نیوزیلند ــ طومار را امضا کردند و به پارلمان رساندند. هنگامی که لایحه در مجلس به تصویب رسید، هواخواهان حق رأی زنان (سافروجت) تجمعات گسترده‌ای برگزار کردند و پیام‌های تلگرامی را برای ترغیب اعضای شورای قانون‌گذاری فرستادند. تلاش آنها نتیجه داد: لایحه با تنها دو رأی مخالف تصویب شد و به این ترتیب نیوزیلند اولین کشور خودگردانی شد که در آن زنان به حق رأی رسیدند. کیت شپارد و ماری آن مولر از مهم‌ترین رهبران هواخواه حق رأی زنان در نیوزیلند بودند.

راهپیمایی نان و صلح در روسیه

گرچه زنان سوسیالیست در امریکا و کشورهای اروپایی سال‌ها در روز جهانی زن راهپیمایی برگزار می‌کردند، زنان روسیه در سال ۱۹۱۷ بُعد دیگری به این رویداد بخشیدند. روز ۸ مارس (۲۳ فوریه در تقویم قدیمی روسی)، کارگران زن نساجی در پایتخت اعتصاب کردند، آنها خواستار پایان گرفتن جنگ جهانی اول بودند، همچنین پایان گرفتن قحطی و کمبود غذا و پایان گرفتن حکومت تزارها. زنان معترض از کارگران مرد کارخانه هم خواستند به آنها بپیوندند و، به گفتۀ لئون تروتسکی، در آن روز ۹۰ هزار نفر معترض به خیابان‌ها ریخته بودند. روز بعد تعداد معترضان دو برابر شد و تزارها در کمتر از یک هفته مجبور به کناره­گیری از حکومت شدند. سازمان ملل متحد از سال ۱۹۷۵روز هشتم مارس را به عنوان روز جهانی زن گرامی می‌دارد.

شورش زنان آبئوکوتا در نیجریه

امروز آبئو­کوتا شهری است در نیجریه، اما در دهۀ ۱۹۴۰ این شهر تحت استعمار مقامات بریتانیایی به دست پادشاه محلی دست‌نشانده‌ای بود. در آن سال‌ها زنی به نام فونمیلایو رانسوم کوتی کلوپی برای زنان فرهیخته برپا کرد. اما خیلی زود کوتی و اعضای کلوپش با زنان بازاری که مورد بی‌عدالتی مالیاتی قرار گرفته بودند متحد شدند. بیش از ده‌ها هزار زن در این مبارزات طولانی‌ راهپیمایی کردند، آوازهای تمسخرآلودی برای پادشاه خواندند و به گفتۀ هانا جول در کتابش، او شورش کرد، نیروهای مرد مخالف خود را عریان کردند و کتک زدند. زنان مسن‌تر هم در مبارزات انقلابی آن روزها به سهم خود شرکت می‌کردند. اعتراضات زنان در آبئوکوتا کمی زمان برد اما در نهایت جواب داد؛ مالیات‌ها برداشته شدند، پادشاه مجبور به کناره‌گیری شد و به تبعید رفت.

راهپیمایی زنان در افریقای جنوبی

همۀ ما حقایق وحشتناک زیادی دربارۀ رژیم آپارتاید افریقای جنوبی شنیده‌ایم. یکی از بدترین آنها «قانون‌ منع عبور و مرور» است که سیاه‌پوستان را از تردد آزادانه در کشور بدون برگۀ اجازۀ قانونی منع می‌کرد. در سال ۱۹۵۲، دولت تصمیم گرفت قانون منع عبور و مرور را برای زنان هم تصویب کند و همین موضوع اعتراضات بسیار زیادی را در پی داشت. در ۹ آگوست ۱۹۵۶، تقریباً ۲۰ هزار زن به تظاهرات پایتخت ملحق شدند. این یکی از شناخته‌شده‌ترین گردهمایی‌های چندنژادی در افریقای جنوبی بود که در کنار هم قرار گرفتن نژادهای متفاوت را غیرقانونی اعلام کرده بودند. رهبران این اعتراضات طوماری علیه قوانین منع عبور و مرور تهیه کردند و به دست دولت رساندند، سپس در کنار سیل جمعیت حدوداً نیم ساعت در سکوت به راهپیمایی خود ادامه دادند. اصطلاحِ ضربه به زن ضربه به سنگ است^۱ نشان‌دهندۀ شجاعت و قدرت زنان در افریقای جنوبی و برگرفته از همین لحظات است. امروزه ۹ آگوست در افریقای جنوبی روز زن شناخته می‌شود.

روز تعطیل^۲ زنان در ایسلند

در ۲۴ اکتبر ۱۹۷۵، ۹۰ درصد از زنان ایسلندی در اعتراض به تبعیض جنسیتی و نابرابری دستمزدشان با مردان اعتصاب کردند و سر کار نرفتند. بر اساس مستندات بایگانی­شدۀ تاریخ زنان ایسلند، تمام مدرسه‌ها، مغازه‌ها و کارخانه‌ها در آن روز تعطیل شدند. در این اعتصابات زنان خانه‌دار هم از خانه بیرون زدند و این یعنی بسیاری از مردان مجبور شدند خودشان را به مریضی بزنند یا بچه‌هایشان را با خود سر کار ببرند. بعد از این تظاهرات اوضاع بهتر شد. مجمع جهانی اقتصاد به مدت ۹ سال پیاپی ایسلند را به عنوان کشوری با کمترین نابرابری جنسیتی اعلام کرد. به‌تازگی، زنان ایسلندی از سالگرد «روز تعطیل» استفاده می‌کنند تا برای حقوق همچنان نابرابرشان با مردان به اعتراضات خود ادامه دهند، آنها هر سال در این روز در ساعتی از محل کارشان بیرون می‌زنند که کمبود حقوقشان با مردان را جبران کند. در سال ۲۰۱۸، نرخ حقوق زنان نسبت به مردان به ۷۶ درصد رسید، برای همین زنان در اعتراض به این مسئله، ساعت ۲:۵۵ بعدازظهر دست از کار کشیدند.

پی‌نوشت‌ها

۱٫ you strike a woman, you strike a rock

۲٫ day off