نقش زنان در شکلگیری موسیقی راک اند رول
۶۰ سال است که خرد عمومی و معمول در جامعه به ما آموخته است که طی دهه ۵۰، زنان نقشی در موسیقی راک اند رول نداشتهاند.
۶۰ سال است که خرد عمومی و معمول در جامعه به ما آموخته است که طی دهه ۵۰، زنان نقشی در موسیقی راک اند رول نداشتهاند. این شرح کوتاهی است که لیا برنستیتر[۲] دانشجوی دکتری رشته موسیقیشناسی در دانشگاه کیس وسترن رزرو[۳] مینویسد.
راک اند رول-این سبک محبوب موسیقی غربی که امروز تاریخی ۷۰ ساله پشتوانهاش است- همچون بسیاری از قالبهای فرهنگی دیگر که در پی فرآیندهای علمی و آموزشی، منافع شخصی یا فشارهای عمومی اجتماعی[۴] ابداع کردهایم را میتوانیم بهعنوان نمونه ایدهآل نظریه مرد بزرگ[۵] در نظر بگیریم.
این موضوع که هنرمندانی همچون چاک بری[۶]، الویس پریسلی[۷]، جری لی لوئیز[۸]، لیتل ریچارد[۹]، بادی هولی[۱۰] و بقیه مشاهیر آن دوران بودند که راک اند رول را ابداع کردند، مثل یک اصل ثابت در اذهان جای داشته است. اصلی که زنان را در آن روزها منفعل و خنثی در نظرمان میآورد و تنها نقشهایی چون هواداری، مخاطبین استودیویی، همراهان تورها[۱۱]، یا شخصیتپردازهای گیتارها و اتومبیلها برای آنها متصور است.
مطرح کردن استثنائاتی مثل خواهر رزتا تارپ[۱۲] هم این اصول را تغییر ندادند، در حالیکه پروژه زنانِ نخستین موج راک اند رول برنستیتر به تنهایی میتواند آن اصول را در ذهن ما به چالش بکشد.
واقعیت این است که به هر حال، صدها یا شاید هم هزاران نفر از دختران و زنان در آن سالهای اولیه ظهور این سبک به اجرا و ضبط قطعات راک اند رول پرداختند، و بسیاری دیگر هم با فعالیتهایی همچون ترانهسرایی، مدیریت موسسات انتشاراتی یا کار کردن برای آنها، نوازندگی در تورها و جلسات تمرینی، طراحی لباس، رقص یا مدیریت استعدادها، مشارکت میکردند. البته جایگاه زنان همیشه مانند همتایان مرد آنها که به شهرت دستیافته بودند نبود، با این حال برخی از آنها هم به شهرتی دستیافته بودند و در سطح ملی همچون ستارهای میدرخشیدند و به اجرا میپرداختند؛ در حالیکه دیگر آنها مخاطبانی محلی داشتند و یا تنها در یک کلوپ کوچک اجرا داشتند. بعضاً در چارتهای قطعات محبوب قرار میگرفتند اما اکثراً اجراهای زنده زنان بیشتر مخاطب داشت، چرا که برخی از آنها اجراهای خارقالعادهای را روی صحنه به نمایش میگذاشتند که فقط از ستارگانی مثل جری لی لوئیز و لیتل ریچارد انتظار میرفت، البته این تنها راه برای سرکش و یاغی بودن به شمار نمیرفت و بقیه هم روشهایی برای انقلابیگری خود مییافتند.
پروژه برنستیتر، پایان نامهای دیجیتال است که تعداد زیادی از موسیقیدانهای آن دوران را شامل میشود، با این حال این اسامی که وی طی تحقیقاتش بدست آورده، تنها برشی کوچک از افرادی است که در حقیقت حضور داشتهاند. برخی که شرح حالشان آمده حتی شناخته شده نیستند، و بسیاری دیگر که قبل از فراگیر شدن گروههای دخترانه در دهه ۶۰ به ستارههایی بدل شدند که تا به امروز نیز به اجرا میپردازند.
با هنرمندان عرصه راک همچون اسپارکل مور[۱۳] آشنا شوید. او در شهر نبراسکا، ایالت اوماها به دنیا آمد و تحت تاثیر بیل هیلی[۱۴] قرار داشت تا اینکه اواسط دهه ۵۰ بود که در شهر خود راکابیلی[۱۵] مینواخت. سراسر کشور را با تورهایش شگفتزده میکرد و قطعاتاش را یکی پس از دیگری ضبط میکرد، تا آنجا که برنستیتر میگوید «تا سال ۱۹۵۷ او نزدیک به ۵۰ ترانه به نام خودش داشت.» مجله نوجوانان دیگ[۱۶] در مورد او مینویسد «مور شباهت فوق العادهای به جیمز دین متاخر داشت؛ با سبکی شبیه به پریسلی و ظاهری مانند جیمز دین.» مور هنوز هم نزد طرفداران راکابیلی محبوب است و هم اکنون نامش در تالار مشاهیر راک در آیووا[۱۷] دیده میشود. او در سال ۲۰۱۰ نیز آلبوم جدیدی با عنوان اسپارک-آ-بیلی[۱۸] منتشر کرد.
لیلی برایان[۱۹]؛ یکی از اعضای گروه دو نفره بیلی و لیلی[۲۰] که قطعات شاداب آر اند بی[۲۱] آنها به همراه تصاویر سرزنده و شفافشان در میان طرفداران اولیه راک اند رول، برگزارکنندگان کنسرتها و دیگر ستارگان طنینانداز شده بود. برایان نوجوان کار خود را با اجرا در کلوپهای نیویورک آغاز کرد و تهیهکنندگان وی؛ باب کرو[۲۲] و فرانک اسلِی[۲۳]، او و بیلی فورد[۲۴] را به یک گروه نفره تبدیل کردند که به اجراهای دی جی اَلن فیرید[۲۵] افسانهای حضور یافتند. از جمله آن اجراها میتوان به توری ۶ هفتهای به همراه چاک بری و فرنکی لایمون[۲۶] و برنامه امریکن بنداستند[۲۷] اشاره کرد. برایان هنوز هم در شهر خود یعنی نیوبرگ[۲۸]، نیویورک[۲۹] به اجرا میپردازد.
گروه چنتلز را بشناسید؛ «گروهی که در محله برانکس[۳۰] در نیویورکِ اوایل دهه ۵۰ شکل گرفت. چنتلز را میتوان از نخستین گروههای آوازی زنان آفریقایی-آمریکایی تبار دانست که توجهی جهانی را به خود معطوف کردند.» آنها هم با اَلن فرید توری برگزار کردند و در برنامه امریکن بنداستند و شوی دیک کلارک[۳۱] اجراهایی داشتند. در سال ۱۹۶۱ بود که قطعه محبوبشان با نام به چشمان من نگاه کن[۳۲] در رده چهاردهم چارتهای پاپ و رده ششم چارتهای آر اند بیقرار گرفت. (۳۰ سال بعد در فیلم رفقای خوب[۳۳] به عنوان موسیقی متن فیلم مورد استفاده قرار گرفت.)
بیشتر کسانیکه با موسیقیهای دهه ۵۰ و ۶۰ میلادی بزرگ شدهاند، به احتمال زیاد خیلی از این هنرمندان عرصه راک را به یاد دارند، یا اگر هم اسم و چهره ایشان را نمیشناختهاند اما قطعات آنها به گوششان خورده بوده است. با این حال پروژه برنستیتر چیزی فرای بیان قصه زندگی آدمها میشود. در این پروژه شاهد زندگینامهها، مصاحبهها، نوشتههای وبلاگی، لیست قطعات منتخب و بررسی آنها و مقالات مختلفی هستیم.
برنستیتر همچنین این ادعای کلیتر خود را که «حضور و مشارکت زنان در شکلگیری فرهنگ و نواهای راک اند رول نقش بسزایی داشته است» را به روشهای متنوع و موثقی به اثبات میرساند. با این حال واقعیت این است که در اوایل شکلگیری سبک، به زنان کم و بیش اینطور القاء میشد که «دختران نمیتوانند راک اند رول بخوانند»، بهطوری که ۲۰ سال بعد جوان جت[۳۴] همچنین اظهار داشت. بعضاً دیگر زنانی هم که در صنعت موسیقی حضور داشتند چنین نظراتی داشتند؛ چنانکه برای نمونه کانی فرانسس[۳۵] که خودش خواننده سبک پاپ بود در مصاحبهای در سال ۱۹۵۸ به مجله بیلبورد گفت «دخترها نمیتوانند راک اند رول بخوانند، چرا که اساساً این سبک برای خوانندگان زن بیش از حد خشن و زمخت است.»
ذهنیتهایی این چنین برای مدت زیادی در میان ما حضور داشتهاند، بهنحوی که در ناخودآگاهمان نفوذ کردهاند، تا آنجا که شرکت فندر[۳۶] که یکی از بزرگترین تولید کنندگان گیتار و بسیاری از دیگر آلات موسیقی است، احتمالاً پیش از آنکه متوجه سهم ۵۰ درصدی زنان از بازار نوین نوازندگان گیتار شود، میلیونها دلار از فروش خود را به دلیل عدم حضور در این عرصه از دست داده است. پروژه زنانِ نخستین موج راک اند رول میتواند بسیاری از نوازندگان و خوانندگانی را که از اسپارکل مور و گروه چنتلز چیزی نمیدانستند، سر ذوق آورد و باعث شکوفایی ایشان شود. تا زمانیکه تاریخنگاران حوزه موسیقی راک بخواهند پژوهشهایی همچون برنستیتر را نادیده بگیرند، گزارشهای آتی در این زمینه باید بازتاب زوایای جامعتر و ارزشمندتر از این حوزه باشند.
پینوشت:
[۱] Rock’n Roll
[۲] Leah Branstetter
[۳] Case Western Reserve: دانشگاهی خصوصی در شهر کلیولند از ایالت اوهایو، ایالات متحده آمریکا.
[۴] General Osmosis: اسمز مفهومی است که در شیمی به کار برده می شود.
[۵] The Great Man Theory: نظریهای که در قرن ۱۹ میلادی مطرح شد و بیان میداشت تاریخ از طریق اثرگذاری شخصیتهای بزرگ قابل تفسیر خواهد بود.
[۶] Chuck Berry
[۷] Elvis Presley
[۸] Jerry Lee Lewis
[۹] Little Richard
[۱۰] Buddy Holly
[۱۱] Groupies: طرفدارانی که همراه هنرمندان به تورهای طولانی مدت میرفتند و شهر به شهر در اجراها حضور داشتند.
[۱۲] Sister Rosetta Tharpe
[۱۳] Sparkle Moore
[۱۴] Bill Haley
[۱۵] Rockabilly: قالبی اولیه از راک اند رول که در طول دهه ۵۰ شکل گرفت، ترکیبی از سبک کانتری و آر اند بی بود و بعدها به راک اند رول کلاسیک معروف شد.
[۱۶] Dig
[۱۷] Iowa
[۱۸] Spark-a-Billy
[۱۹] Lillie Bryant
[۲۰] Billie & Lillie
[۲۱] R&B (Rhythms & Blues): سبکی از موسیقی که با وام گرفتن از جز گسپل و بلوز در میان اقوام آفریقایی-آمریکایی تبار در دهههای ۴۰ و ۵۰ میلادی شکل گرفت.
[۲۲] Bob Crew
[۲۳] Frank Slay
[۲۴] Billy Ford
[۲۵] DJ Alan Freed
[۲۶] Frankie Lymon
[۲۷] American Bandstand
[۲۸] Newburgh
[۲۹] New York
[۳۰] Bronx
[۳۱] The Dick Clark Show
[۳۲] Look In My Eyes
[۳۳] Goodfellas: به کارگردانی مارتین اسکورسیزی.
[۳۴] Joan Jett
[۳۵] Connie Frances
[۳۶] Fender