فقر؛ تهدید جدید بیماران کرونایی
هزینه‌های درمان کرونا بسیاری از خانواده‌ها را به زیر خط فقر کشانده است؛ حالا هرقدر هم که مسئولان از پوشش‌های بیمه‌ای 90 درصدی و ارائه خدمات با قیمت دولتی می‌گویند، باز هم بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های درمان کرونا خارج از بیمارستان‌های دولتی، از جیب خود بیماران پرداخت می‌شود؛ روندی که در حال فقیرتر کردن بیماران است.
هزینه‌های درمان کرونا، بسیاری از خانواده‌ها را به زیر خط فقر کشانده، حالا هرقدر هم که مسئولان از پوشش‌های بیمه‌ای ۹۰ درصدی و ارائه خدمات با قیمت دولتی می‌گویند، باز هم بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های درمان کرونا خارج از بیمارستان‌های دولتی، از جیب خود بیماران پرداخت می‌شود؛ روندی که در حال فقیرتر کردن بیماران است. با شروع پیک چهارم کرونا، آمار مبتلایان به‌شدت بالا رفته است. این بار ویروس انگلیسی گریبان بیماران را گرفته و سرعت انتقال و شدت بیماری، خیلی‌ها را در صف انتظار خالی شدن تخت و نوبت‌دهی مراکز تصویربرداری و… نگه داشته است.
آغاز پیک چهارم در نخستین‌ماه از سال، همزمان با تصویب افزایش ۲۸/۵ درصدی تعرفه‌های خدمات تشخیصی و درمانی همراه شد که بلافاصله هم نتیجه آن در هزینه ویزیت پزشکان و مراکز تصویربرداری و… دیده شد. با افزایش تعرفه‌ها، بار سنگین‌تری بر دوش بیماران قرار گرفت. در شرایطی که بسیاری از بیمارستان‌های دولتی پر از بیماران کرونایی بوده و فهرست انتظار مراجعه‌کنندگان به مراکز تصویربرداری طولانی است، بیماران ناگزیر برای درمان، به بخش خصوصی کشانده می‌شوند و همانجا، جیب‌هایشان خالی می‌شود. هزینه‌های سنگین درمان کرونا از انجام یک تست ساده تا بستری در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها در اوج‌گیری دوباره بیماری، دردسرساز شده است. فشار بالای هزینه‌های درمان به بیماران و خانواده‌هایشان را می‌توان با دیدن اشک‌های پسر جوانی که پشت درهای داروخانه ۱۳ آبان ایستاده و از اینکه نمی‌تواند ۷۰۰ هزار تومان هزینه داروی کرونای پدرش را پرداخت کند، فهمید. ریه پدر ۶۰ درصد درگیر ویروس شده و برای هر آمپول رمدسیویر باید ۷۰۰ هزار تومان پرداخت کند.
پوشش‌های بیمه‌ای از وعده تا واقعیت
مهر سال گذشته، یعنی با گذشت نزدیک به ۷ ماه از شیوع کرونا در ایران، محمدمهدی ناصحی، مدیرعامل سازمان بیمه سلامت اعلام کرده بود که متوسط هزینه هر بیمار مبتلا به کرونا که در بیمارستان دولتی بستری می‌شود، حدود ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان است که ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان آن را سازمان بیمه سلامت برای افراد تحت پوشش بیمه، پرداخت می‌کند. او گفته بود که این سازمان ۹۰ درصد هزینه بیماران بستری و ۷۰ درصد هزینه بیماران سرپایی را پرداخت می‌کند. حالا با گذشت ۱۴ ماه از شیوع بیماری، شهرام غفاری، مدیرکل درمان غیرمستقیم سازمان تامین اجتماعی بر ادامه همان سیاست قبلی، تأکید می‌کند و به همشهری می‌گوید: «بیماران سرپایی و بستری موقت با پوشش ۷۰ درصدی و بیماران بستری دائم با پوشش ۹۰ درصدی می‌توانند از خدمات درمانی برخوردار شوند.» او این را هم اضافه می‌کند که در کنار اینها، پوشش بیمه‌ای برای ۳نوع داروی متداولی که برای بیماران کرونایی تجویز می‌شود هم برقرار است. غفاری خبر دیگری هم برای بیماران سرپایی و موقت دارد و می‌گوید: براساس تصمیمات جدیدی که به‌زودی ابلاغ می‌شود، بیماران بستری موقت هم درصورت تشکیل پرونده بستری می‌توانند از پوشش ۹۰ درصدی بیمه استفاده کنند. از سوی دیگر برای بیماران سرپایی قرار است تصمیماتی گرفته شود تا آنها هم از پوشش ۹۰ درصدی بیمه استفاده کنند.
مسئولان بیمه، از خدمات حمایتی می‌گویند، اما بیمارانی که پله‌های بیمارستان‌ها، مطب‌ها و داروخانه‌ها را بالا و پایین می‌روند تا تخت خالی پیدا کنند، نوبت سیتیاسکن بگیرند و داروها را بخرند، ماجرای دیگری را روایت می‌کنند. با اینکه مسئولان در یک سال گذشته، بر ارزان بودن درمان کرونا تأکید می‌کنند، اما برخی از بیماران مبتلا به کرونا به همشهری می‌گویند که هزینه‌های بستری از ۱۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان است و مجبورند بخشی از دارایی‌هایشان را بفروشند یا از خیریه‌ها درخواست کمک کنند.
داروهای ۱۰۰ هزار تا ۲۰ میلیون تومانی
برزو بیابانی، مادر مبتلا به کرونایش را در یکی از بیمارستان‌های خصوصی بستری کرده. با اینکه هزینه‌های درمان در بخش خصوصی بسیار بالاست، اما برای گرفتن خدمات بهتر و به دلیل پیدا نشدن تخت خالی در بخش دولتی، چاره‌ای جز مراجعه به یکی از بیمارستان‌های خصوصی نداشته است. مادرش اخیرا بستری بوده و حالا برزو به همشهری می‌گوید: «برای انجام تست پی‌سی‌آر و یک سیتیاسکن ساده، یک‌میلیون تومان پرداخت کردیم و این تازه آغاز ماجرا بود. بعد از تأیید بیماری، درنهایت یک تخت در یکی از بیمارستان‌های خصوصی در شمال غرب تهران پیدا کردیم.» به‌گفته او، هزینه یک شب بستری در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان، ۱۰ میلیون تومان اعلام شد که در همان ابتدا ۵۰ میلیون تومان به‌عنوان ودیعه باید پرداخت می‌شد: «این میزان هزینه برای بستری در بخشی پرداخت شد که شرایط استاندارد مراقبت‌های ویژه را نداشت و تخت‌ها با فاصله کمتر از نیم‌متر قرار گرفته بودند.»
با اینکه وزارت بهداشت سامانه آنلاین ثبت اطلاعات بیماران مبتلا به کرونا را راه‌اندازی کرده تا بیماران برای دریافت دارو با تعرفه‌های دولتی به آن مراجعه کنند، اما همچنان بازار آزاد داروها با هزینه‌های عجیب، گرم و پررونق است و دلالانی که در بیمارستان‌ها پرسه می‌زنند یا از طریق برخی داروخانه‌ها معرفی می‌شوند، از شرایط استیصال بیماران و نبود نظام قانونمند برای تهیه دارو سوءاستفاده می‌کنند. بیابانی درباره همین ماجرا هم می‌گوید که از زمان ثبت این دارو در سامانه تا دسترسی به آن چندین روز، زمان می‌‌برد و در همین مدت، بیماری پیشرفت می‌کند و باید از هر روشی برای تهیه دارو استفاده کرد. به‌گفته او، برخی داروها که با تعرفه دولتی بسته‌ای ۵۰۰-۴۰۰ هزار تومان است، در بازار آزاد از ۱۰۰ هزار تا ۳ میلیون تومان برای هر عدد قرص شروع و تا بسته‌ای ۲۰-۱۷ میلیون تومان خرید و فروش می‌شود. داروی رمدسیویر ازجمله داروهای مهمی است که برای بیماران مبتلا به کرونا تجویز می‌شود و تهیه آن به‌ویژه در مراکز درمانی بخش خصوصی سخت و پیچیده است. بیابانی که تجربه زیادی برای تهیه این دارو دارد، توضیح بیشتری می‌دهد: «توزیع دارو در داروخانه‌ها، شبکه پیچیده‌ای دارد. اگرچه این دارو از طریق داروخانه‌های مجاز با قیمت هر عدد ۷۰۰ هزار تومان باید در دسترس بیماران قرار بگیرد، اما به‌دلیل محدودیت تعداد و نبود برنامه مشخص توزیع، در بازار آزاد هر عدد از ۲۰ تا ۴۰ میلیون تومان خرید و فروش می‌شود.» همه اینها در شرایطی است که قبل از این، حیدر محمدی، مدیرکل داروی سازمان غذا و دارو گفته بود که داروهای رمدسیویر، فاویپیراویر و ریتاناویر که قبلا وارداتی بود، حالا در داخل تولید می‌شود.
ویزیت‌های ۱۰۰ هزار تومانی
هزینه‌های سنگین درمان کرونا، تنها گریبان بیمارانی را که در مراکز درمانی بستری می‌شوند، نگرفته است، بیماران با ابتلای نه چندان شدید هم، گرفتار هزینه‌های بالای درمان بیماری‌شان هستند. آنها با هر بار مراجعه به متخصص، بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار تومان هزینه ویزیت پرداخت می‌کنند، برای هر بار تست پی‌سی‌آر، بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان پول می‌دهند، برای سیتیاسکن ۱۸۵ تا ۴۰۰ هزار تومان می پردازند و داروهای تقویتی و جانبی درمان را با قیمت‌های بالای۱۰۰ هزار تومان تهیه می‌کنند. لیلا یکی از بیمارانی است که ابتلای متوسطی به کرونا داشت و نیاز به بستری در بیمارستان برای او نبود. با اینکه او درگیر هزینه‌های سنگین بستری نشد، اما می‌گوید که هزینه‌های درمان حتی برای بیماران متوسط و خفیف کرونا هم کم نیست: «تست پی‌سی‌آر در هیچ شرایطی رایگان نیست. هزینه این تست در منزل، حدود ۴۰۵ هزار تومان است؛ البته تعرفه آزمایشگاه‌ها با هم فرق می‌کند. از سوی دیگر، هزینه سی‌تی اسکن به‌صورت آزاد ۱۸۵ هزار تومان است؛ یعنی حتی بدون نسخه پزشک. اما برای استفاده از بیمه باید نسخه پزشک متخصص همراه داشته باشیم. ویزیت پزشک متخصص حداقل ۸۰ هزار تومان است و هزینه سیتیاسکن با بیمه ۹۰ هزار تومان می‌شود؛ بنابراین خیلی تفاوتی نمی‌کند که به‌صورت آزاد سیتیاسکن انجام شود؛ چراکه این مراکز نسخه پزشک عمومی را قبول نمی‌کنند.» او به هزینه‌های اضافه دیگری که در پروسه درمان به بیمار تحمیل می‌شود، اشاره می‌کند: «با توجه به ویزیت ۸۰ تا ۱۵۰ هزار تومانی پزشک متخصص، در برخی موارد پزشکان متخصص با بروز علائم و زودتر از زمان درگیری دستگاه تنفسی، دستور انجام سیتیاسکن می‌دهند که بیمار مجبور می‌شود در مراجعه بعدی هم سیتیاسکن ریه را انجام دهد تا از ابتلا به ویروس مطمئن شود.» هر چند که این تعرفه‌ها مربوط به قبل از افزایش تعرفه‌های درمان است و حالا باید حدود ۳۰ درصد به این هزینه‌ها اضافه کرد.
تعرفه‌های سلیقه‌ای
بررسی‌های انجام‌شده از هزینه برخی از خدمات درمانی مربوط به کرونا در بیمارستان‌ها نشان می‌دهد حتی تعرفه‌های مصوب هم در تمام مراکز درمانی دولتی یکسان نیست؛ برای نمونه بیمارستان شریعتی که یک بیمارستان دولتی در تهران است، برای اسکن ریه به‌صورت آزاد ۱۸۵ هزار تومان و با بیمه ۴۰ هزار تومان دریافت می‌کند، اما بیمارستان امام خمینی(ره) برای همین اقدام، ۴۵هزار تومان با بیمه و ۱۸۰ هزار تومان بدون بیمه می‌گیرد. در بیمارستان بقیه‌الله با بیمه نیروهای مسلح، تست پی‌سی‌آر، ۲۵ هزار تومان و با بیمه‌های غیراز نیروهای مسلح ۳۰۰ هزار تومان است. تست پی‌سی‌آر در بیمارستان نیکان به‌عنوان یک بیمارستان خصوصی، ۳۶۰ هزار تومان و سیتیاسکن ریه ۴۲۰ هزار تومان است. بیمارستان آتیه، اما تعرفه‌های دیگری دارد. هر تست، ۳۵۰ هزار تومان است و سیتیاسکن ریه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان با بیمار حساب می‌شود. حالا به اینها باید هزینه ویزیت پزشکان متخصص را هم اضافه کرد که انجام سی‌تی‌اسکن‌ها باید به تأیید آنها برسد. این هزینه‌ها تنها برای درمان ابتلا به کرونای خفیف و انجام ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین خدمات برای تشخیص ابتلا به کروناست.
اجاره هر شب دستگاه تنفس؛ ۲ میلیون تومان
در این میان برخی از بیماران به‌دلیل شرایط ویژه، ناچارند خدمات درمانی را در منزل دریافت کنند که خود هزینه‌های سنگین دیگری دارد. مراکز ارائه خدمات در منزل برای بیماران کرونا، در یک سال و چند‌ماه گذشته، به کسب‌وکار قابل‌توجهی در این زمینه رسیده‌اند؛ چراکه تعرفه‌های آنها با بیمارستان‌های خصوصی برابری می‌کند. در تماس با یکی از این مراکز اعلام شد که هزینه یک شبانه‌روز اعزام مراقب بدون انجام کار تزریق، ۷۰۰ هزار تومان است، اعزام کارشناس پرستار تنها برای تزریق بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان است. در این میان هم ممکن است بیماران به دستگاه اکسیژن‌ساز نیاز داشته باشند که قیمت این دستگاه حدود ۲۰ میلیون تومان است، اما هر شب اجاره آن از سوی این مراکز، ۲ میلیون تومان حساب می‌شود. پیش از این نادر توکلی، معاون درمان ستاد مقابله با کرونای تهران گفته بود که در یک پرونده بستری موقت که بیمار می‌آید و داروهای تزریقی دریافت می‌کند، به‌طور میانگین حدود یک‌میلیون تومان هزینه باید پرداخت کند که اگر ۳۰ درصد سهم بیمار را حساب کنیم، پرداختی بیمار بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان و اگر ۱۰ درصد در نظر بگیریم، حدود ۱۰۰ هزار تومان می‌شود. البته هزینه بستری به‌دلیل ورود هتلینگ، انجام آزمایش‌ها و… عدد بالاتری دارد.
هزینه‌های درمان حتی پیش از شیوع کرونا هم برای بیماران سنگین بود. مهر سال ۹۸، یعنی ۴ ماه پیش از شیوع کرونا در ایران، اعلام شد که هر سال ۳میلیون نفر به‌دلیل هزینه‌های درمان در کشور فقیر می‌شوند. استناد این آمار به اعلام قبلی وزارت بهداشت بود، زمانی که گفته شد سالانه ۳/۷۶ درصد جمعیت کشور، دچار هزینه‌های فقرزای سلامت می‌شوند. به هزینه‌های کمرشکن سلامت، کاتاستروفی می‌گویند که یکی از شاخص‌های مهم سلامت در کشورهاست، اما ایران به‌دلیل شبکه سلامت و پراکندگی مراکز درمانی، روند نگران‌کننده‌ای دارد. پیش از این سایت الف، در گزارشی نوشته بود وقتی یک خانواده ۴۰ درصد درآمدش را صرف هزینه‌های سلامت می‌کند، دچار هزینه‌های کمرشکن درمان شده و به زیرخط فقر می‌رود؛ هر چند که بعدا معاون کل وزارت بهداشت این عدد را ۲۵ درصد اعلام کرد. آمار هزینه‌های کمرشکن درمان، در تهران با سایر استان‌ها متفاوت است؛ به‌طوری که قبلا معاون درمان وقت وزیر بهداشت در سال ۹۲ اعلام کرده بود که ۱۴ درصد تهرانی‌ها به‌دلیل این هزینه‌ها به زیر خط فقر می‌روند. حالا اما به هزینه‌های قبلی، هزینه درمان کرونا هم اضافه شده است. بیمارانی که قبلا هم درگیر بیماری‌های خودشان بودند، در یک سال گذشته با ابتلای خود یا اعضای خانواده‌شان کمرشان زیر بار هزینه‌ها خم‌تر شده است.
حسین راغفر، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه فقر و عدالت اجتماعی در تحلیل پیامد هزینه‌های سنگین درمانی که در این دوره بر دوش مردم است، به همشهری می‌گوید: «شرایط سخت اقتصادی سلامت و جان مردم را در بحران کرونا نشانه گرفته است. به‌نظر می‌رسد ائتلاف فراگیر و غالبی شکل گرفته که منافع خود را در غارت منابع مردم دنبال می‌کند؛ ائتلافی که در همه نهادهای سیاسی، اقتصادی و… حضور پررنگی دارد و برخورد با آن بسیار پرهزینه است. درصد قابل‌توجهی از مردم برای برخورداری از خدمات درمانی هر روز فقیر و فقیرتر می‌شوند و این اتفاق به‌طور حتم موجب باز شدن غده‌های چرکینی در حوزه اقتصادی و اجتماعی می‌شود.» او معتقد است، سیاست کشورها منجر شده تا سلامت تبدیل به کالایی برای عرضه و تقاضا شود. در این سیستم، حتی در شرایط پاندمی، فردی که پول دارد، حق زنده ماندن دارد: «این سیاست، مختص کشور ما نیست و در همه کشورهای صنعتی از آمریکا تا هند این نگاه کالایی به انسان حاکم است که در بحران‌هایی مانند کرونا خود را عریان می‌کند.»