انفجار روی تنها منبع آب «خورموج»
دامنه‌های کوه بیرمی را ده روز پیش منفجر کردند. کوهی که سفره‌های آب زیرزمینی آن تنها منبع آب آشامیدنی مردمانی است که همین حالا هم آب را از بازار می‌خرند. دشتی‌ها می‌گویند علت اصلی مشکلات آبی‌شان فعالیت معادن در کوه بیرمی است.
دامنه‌های کوه بیرمی را ده روز پیش منفجر کردند. دوسال پیش انفجار معدن آهک هیدراته درست در همین نقطه، چاه شماره ۱۰ را از مدار خارج کرد. بعد از آن وضعیت آب ۱۹ هزار خانوار خورموج بدتر هم شد. نیمی از مردم آب آشامیدنی را از شرکت‌های آب شیرین‌کن می‌خرند و الباقی که درآمد چندانی ندارند، زندگی‌شان وابسته به آب تلخی است که شب‌ها به سختی آن را با پمپ از لوله می‌کشند؛ آب، عضو ثابت فهرست خرید ۳۵ هزار خانواری است که بر اساس سرشماری سال ۹۰ در مرکز شهرستان دشتی زندگی می‌کنند. منطقه لوله‌کشی شده اما آبی از لوله‌ها نمی‌آید. علی کازرونی یکی از ساکنان این شهرستان به «پیام‌ما» می‌گوید: «روزی دو تا سه ساعت آب داریم که فقط شب‌ها می‌آید، البته همان آب هم فقط برای ظرف شستن خوب است نه خورد و خوراک.»
مهندس گفت مشکل از آب است
مردم این منطقه آب موردنیاز خود را به قیمت هر بطری ۲ هزار و ۵۰۰ تومان از شرکت‌های آب‌شیرین‌کن می‌خرند. کازرونی می‌گوید: «منطقه ما گرم است و هر روز ۵۰ لیتر آب مصرف داریم. برای همین هم همیشه بطری به دوشیم تا آب را از این مراکز به خانه ببریم.»
در خانه هر روستایی یک پمپ، مخزن آب و ۶ تا ۷ بطری ۲۰ لیتری برای حمل آب است. آنها آب موردنیاز برای شست‌وشو را شب‌ها در مخزن ذخیره می‌کنند و آب خوردن را از شرکت‌های آب‌شیرین‌کن می‌خرند.
زندگی این مردم به شغلی گره خورده که دیگر امکان استمرار آن نیست. از دو سال پیش هر چه کاشتند یا خشک شده یا دیگر محصول نداده. یک بار گوجه، بار دیگر بادمجان و سایر صیفی‌جات. از پارسال پناه بردند به گندم و جو. که به خیالشان آب کمتری مصرف می‌کند. سمیه بسنده از کشاورزان روستای خوینی‌آباد به «پیام‌ما» می‌گوید: «گوجه‌ای که تا سه سال پیش وزنش به نیم کیلو هم می‌رسید الان ۵۰ گرم هم نمی‌شود. همه اهالی هرچه گوجه کاشتند اندازه گیلاس درآمد. وقتی که مهندس آوردیم سر زمین‌هایمان و گفت مشکل از آب است.»
به او و اهالی روستا گفتند که EC آب بالای ۵ هزار است. این را خودشان از تلخی و شوری آب هم فهمیده بودند. سالانه سه تا چهار بار به قول خودشان چاه آبشان را «می‌روفند». گرد نمک روی اکثر زمین‌های کشاورزی نشسته و فقط شوره‌زار باقی مانده.
اهالی روستا سردرگم‌اند. با آزمون و خطا هر محصولی را برای امرار معاش کاشته‌اند. از صیفی‌جات گرفته تا گندم و جو و حالا هم گیاهان دارویی اما هیچ گیاهی در این زمین شور دوام نیاورده.
علی غفوری از اهالی خورموج که بالای فلکه «خالو حسین» ساکن است به «پیام‌ما» می‌گوید: «۳۰ هکتار زمین کشاورزی داشتم اما حالا تمامش شوره‌زار شده. هرچه کاشتیم از بین رفت. ناچار شدم امسال فقط ۲ هکتار گیاه دارویی بکارم. نمی‌دانم چه می‌شود.» او از گلخانه‌داران این منطقه است که همه گلخانه‌های صیفی‌جاتش از مدار تولید خارج شده.
علی کازرونی دیگر کشاورز این منطقه است که وضعیت محصولش ناراضی است. او هم به «پیام‌ما» می‌گوید: «از بذرهای خربزه چیزی سبز نشد. چشم امیدمان به چند هکتاری بود که گندم کاشته بودیم اما همان هم کیفیت چندانی نداشت. تا دو سال پیش، از هر هکتار ۵ تا ۶ تن گندم برداشت می‌کردیم، اما پارسال از هر هکتار بین یک تا ۱.۵تن گندم گرفتیم.»
اهالی منطقه معتقدند که علت اصلی مشکلات آبی‌شان فعالیت معادن در کوه بیرمی است. غفوری می‌گوید: «تا قبل از انفجاری که دو سال پیش اتفاق افتاد EC چاه‌های آب کشاورزی روی ۲ هزار بود اما حالا به ۵ هزار رسیده.»
شیب زمین معکوس شد
حسین باغبانی، کارشناس ارشد هیدرولوژی، فعالیت معادن را بر کاهش منابع آبی بی‌تاثیر نمی‌داند. او به «پیام‌ما» توضیح می‌دهد: « با برداشت بی‌رویه شن و ماسه از بالای شهر خورموج، میزان نفوذ آب به زمین کاهش پیدا کرده و در نتیجه هم خطر سیل‌خیزی شهر بیشتر شده و هم به واسطه کاهش نفوذ آب به سفره زیرزمینی، سطح سفره پایین رفته و شیب هیدرولوژی معکوس شده است.»
به گفته این کارشناس هیدرولوژی، به واسطه معکوس شدن شیب، آب شور از دامنه‌های پایین آرام آرام به سمت مناطق بالاتر حرکت کرده و بسیاری از چاه‌های کشاورزی پایین منطقه را شور و غیرقابل استفاده کرده است.
او معتقد است که تداوم این فعالیت معدنی به تدریج EC آب را به بالای ۷ هزار نیز می‌رساند: «تا ۵ سال پیش ECچاه‌های کشاورزی منطقه روی هزار و ۵۰۰ بود اما الان به ۵ هزار رسیده و نهایتا تا ده سال دیگر به ۷ هزار هم می‌رسد. این یعنی تا چند سال دیگر بدون استفاده از آب شیرین‌کن، این آب حتی برای کشاورزی هم مناسب نیست.»
براساس اطلاعات آب‌و فاضلاب این شهرستان مصرف آب این شهرستان بین ۱۶ تا ۱۷ هزار مترمکعب است که ۸ هزار مترمکعب آب آن از طریق سد کوثر در استان یاسوج تامین می‌شود و مابقی از طریق چاه‌های بیرمی.
دو سال پیش اما چاه شماره ۱۰ از مدار خارج شد و فشار بیشتری بر سایر چاه‌ها افتاد. باغبانی می‌گوید: «چاهی که تا قبل از آن ۲۴ ساعته در مدار بود حالا بعد از هزینه‌کرد ۸۰ میلیون تومان به طور کامل به مدار برنگشته و تنها در ۲۴ ساعت دو ساعت آب می‌دهد.»
انفجار در زیستگاه پلنگ
مسئله فقط آب نیست. سازمان صنعت، معدن و تجارت ۱۴ سال پیش مجوز معدن‌کاوی در منطقه‌ای را صادر کرد که ۵ سال پیش به واسطه گونه‌های ارزشمندش ۵ سال پیش در فهرست مناطق حفاظت‌شده بوشهر قرار گرفت؛ استانی که در خوشبینانه‌ترین حالت فقط ۷ درصد مساحتش حفاظت‌شده است. این در حالی است که استاندارد کشوری ۱۰ درصد از مساحت هر استان است. کوه بیرمی زیستگاه پلنگ و بز کوهی است. اکنون اما در این زیستگاه معدن‌داران شن، ماسه و آهک استخراج می‌کنند. کریم موسوی، مستندساز و فعال محیط زیست با اشاره به تبعات تاثیر فعالیت معدن بر حیات وحش این منطقه می‌گوید: «بزهای کوهی بالای همان مسیر انفجار زندگی می‌کنند اما این معدن سال‌هاست که منطقه امن این حیوانات را تبدیل به محل استخراج شن و ماسه و آهک کرده است.»
او و رضا پرتوی‌سنگی، عضو انجمن حیات وحش لیان فعالیت معدن در این نقطه را خلاف قوانین محیط زیستی می‌دانند.
با محیط زیست هماهنگ نبودند
فرهاد قلی‌نژاد، مدیر‌کل حفاظت محیط زیست بوشهر اما به «پیام‌ما» می‌گوید: «این کارخانه آهک از سال ۱۳۸۴ یعنی قبل از ارتقای بیرمی به منطقه حفاظت‌شده مستقر شد و مجوزهای لازم را گرفته و در سال ۸۶ هم مجوزش را تمدید کرده است.»
به گفته قلی‌نژاد طبق ماده ۴ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست حق انتفاع معادنی که از قبل فعال بوده‌اند به رسمیت شناخته می‌شود و این معادن اجازه بهره‌برداری دارند. با این همه او نیز تاکید دارد که این معادن باید فعالیت خود را با هماهنگی محیط زیست و با ملاحظات لازم انجام دهند.
مدیر‌کل محیط زیست بوشهر درباره انفجار اخیر می‌گوید: «این انفجار بدون هماهنگی با سازمان محیط زیست بوده و ما اخطاریه‌های لازم را صادر کردیم. همچنین اعلام کردیم تا بررسی مجدد محدوده فعالیت این معدن و و هر گونه انفجار در این محدوده غیرقانونی است.»
چرا روی منبع آب معدن آهک زدند؟
اما چرا این معدن ۱۴ سال پیش مجوز بهره‌برداری روی تنها منبع آبی این شهرستان را گرفته است؟ قلی‌نژاد این‌طور می‌گوید: «آن زمان که ما مجوز فعالیت معدنی در این منطقه را دادیم، بیرمی منطقه حفاظت‌شده نبود. اصل ما در محیط زیست در مناطق غیرحفاظتی فاصله از مناطق مسکونی است و در مورد آب باید دستگاه‌های متولی مثل آب منطقه‌ای پاسخگو باشد.»
پیگیری «پیام‌ما» نشان می‌دهد که این معدن از همان ۱۴ سال پیش برای بهره‌برداری از این منطقه مجوز آب منطقه‌ای را نگرفته است. عبداللطیف عباسی‌نژاد، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای بوشهر می‌گوید: «معدن آهک هیدراته هیچ گونه ارتباطی با آب منطقه‌ای نداشته و از همان ابتدا بدون مجوز ما فعالیتش را شروع کرده است.»
حسن باغبانی، زمین‌شناس درباره تاثیر انفجارها به «پیام‌ما» می‌گوید: «مخزن آب بیرمی مخزنی است در درون آهک که اگر در اثر انفجار ترک بردارد آب خارج می‌شود و به پایین‌دست که شوره‌زار است می‌رود. نتیجه این امر چیزی جز از دست رفتن آب و باقی‌ماندن شوره‌زار نیست.» او معتقد است که به دلیل موقعیت استراتژیک منطقه باید هرگونه مجوز بهره‌برداری در این محدوده لغو شود.
اکنون ۱۴ سال از فعالیت معدنی که حتی مجوز شروع فعالیت را دریافت نکرده می‌گذرد؛ معدنی که محدوده فعالیت آن حوالی سه چاه آب شیرین شماره ۸ ،۹ و ۱۰ است. هرچند که از دو سال پیش یکی از انفجارهای این معدن چاه شماره ۱۰ را از مدار خارج کرد.