جاده‌سازی روی گور رستم
باز هم به بهانه توسعه گردشگری، میراث باستانی تهدید می‌شود؛ این‌بار با جاده‌سازی در کوهی که پنج اثر تاریخی مربوط به اشکانیان و ساسانیان را در دل خود جای داده و به کوه رستم یا اوشیدا معروف است.
دور تا دور کوه ثبت ملی خواجه را آسفالت کردند و جاده را تا ۳۰متر به سمت بالا پیش بردند. جاده‌سازی در کوهی رخ داده که ۵ اثر تاریخی مربوط به اشکانیان و ساسانیان در دل خود جای داده و به کوه رستم یا اوشیدا هم معروف است. پیش از اینکه این طرح از میراث فرهنگی مجوز بگیرد، نماینده زابل خیلی زود توانست از دولت ردیف بودجه و قیر رایگان دریافت کند و عملیات دو هفته پیش آغاز شد اما ۱۰روز بعد از شروع کار، باستانشناسان و اعضای کمیته جلوی جاده‌سازی ایستادند. با این همه طولی نکشید که عملیات ساخت این جاده بار دیگر از سر گرفته شود؛ حالا به بهانه توسعه گردشگری، میراث باستانی تهدید می‌شود. مدیر میراث فرهنگی سیستان‌وبلوچستان می‌گوید به دنبال مجوز است و فعالان میراث فرهنگی نگران‌اند که ساخت این جاده زمینه تخریب بیشتر آثار باستانی تنها بلندی هامون را فراهم کند.
کوه خواجه در شهریور ۱۳۱۰ به شماره ۵۴ در فهرست آثار ملی ثبت شد و یکی از گزینه‌های ثبت جهانی بود. هر چند که به دلیل استقرار یک پایگاه نظامی در زمان دولت خاتمی، این گزینه از روی میز مدیران میراث برداشته شد. کامبیز مشتاق گوهری، مدیر پیشین میراث‌فرهنگی این استان به «پیام ما» می گوید: «یک پایگاه نظامی، بعد از ترور دیپلمات ایران در مزارشریف و به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان روی تنها ناهمواری دشت سیستان احداث شد. با وجود اتمام شرایط اضطرار اما نه تنها این پایگاه جمع‌آوری نشد بلکه پایگاه سپاه نیز در کنار آن ساخته شد.» این شروعی بود برای ورود وسایل نقلیه به این محدوده باستانی. حالا سال‌هاست که این منطقه محل تفریح شده و مردم محلی هم موتورهایشان را روی گورهای تاریخی پارک می‌کنند. محمد سرگزی، نماینده زابل هم با شعار توسعه گردشگری دنبال ایجاد جاده آسفالته در این محدوده تاریخی است.
کمتر از یک هفته قبل بعضی از کارمندان و باستانشناسان اداره کل میراث و یگان حفاظت محیط زیست جلوی ماشین‌های حفاری را گرفتند. بخشی از ماشین‌ها توقیف شد و همراهان نیز از محل رانده شدند. یک منبع آگاه به «پیام ما» می‌گوید: «این جاده‌کشی دو هفته است که بدون مجوز میراث‌فرهنگی شروع شده. دو روز بعد از توقیف ماشین‌آلات حفاری توسط باستانشناسان و نیروهای یگان حفاظت، مدیر میراث شهرستان جلوی کار را گرفت.» به گفته او این اقدام در نتیجه فشارهای یکی از نمایندگان مجلس بوده است.
«جاده‌کشی با هماهنگی میراث بود»
علیرضا جلال‌زایی، مدیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان به «پیام ما» می‌گوید که هیچ توقفی در کار نبوده است: «توقف به معنی ناهماهنگی است ولی هیچ ناهماهنگی در کار نبوده است و رئیس شهرستان هامون این اداره پیگیر این مسئله بوده است. سرحدی مدیر پایگاه کوه خواجه نیز از همان روز اول در جریان این مسئله بوده و همه اقدامات با هماهنگی این اداره صورت گرفته است.»
در حالی جلال‌زایی مدعی هماهنگی و موافقت اجزای این اداره با این جاده‌سازی است که ۶ روز قبل، حسین سرحدی، مدیر پایگاه ملی کوه خواجه به ایرنا گفته بود که هیچ نظر خواهی در این رابطه از میراث‌فرهنگی نشده است: «ایجاد جاده دسترسی به بالای کوه خواجه در عرصه کوه است و بالای کوه هم آثار تاریخی زیادی وجود دارد که با افزایش تردد خودرو این آثار نابود می‌شود.» او گفته بود که این جاده هیچ سودی برای رونق گردشگری ندارد و باید هر چه سریع‌تر متوقف شود.
نماینده سیستان: ۴ میلیارد تومان برای کوه‌خواجه اعتبار گرفتم، میراث‌فرهنگی چه کرد؟
پس از این اظهار نظر بود که محمد سرگزی، نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی خواستار ارائه عملکرد این سازمان شده بود: «مجموعه کوه خواجه به یک خرابه تبدیل شده و هیچ اقدامی برای آن انجام نشده است. میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اقدامات انجام شده در محوطه تاریخی و گردشگری کوه خواجه را برای مردم توضیح دهد تا مردم تصمیم‌گیری کنند تا این مجموعه برای بهبود دسترسی گردشگری چه اقداماتی انجام داده است.»سرگزی در تشریح علت دخالت‌های خود در این پروژه گفته بود: «من به عنوان نماینده مردم و طی مطالبه عمومی به این موضوع وارد شدم و اعتبار چهار میلیارد تومان و قیر رایگان را برای این پروژه گرفته‌ام در حالی که تاکنون میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اعتباری برای کوه خواجه اختصاص نداده است.»
ادامه این تنش‌ها سبب شد که چند روز قبل ماشین‌آلات توقیف و طرح متوقف شود. یکی از باستانشناسان این مجموعه که نمی‌خواهد نامش عنوان شود به «پیام‌ما» می‌گوید: «با دستور مدیر سازمان، عملیات از سر گرفته شد و به ما گفتند که قرار است این موضوع در تهران بررسی شود.» به گفته او بر مبنای نامه‌ای از حراست، هیچ یک از اعضا اجازه مصاحبه ندارند. سرحدی، مدیر کل پایگاه جهانی لوت نیز که پیش از این مخالفت خود را با اجرای این پروژه ابراز کرده بود حالا به «پیام ما» می‌گوید: «بنده اجازه مصاحبه در این رابطه ندارم و هر گونه صحبتی در این مورد باید از سمت سازمان صورت گیرد.» این در حالی است که هماهنگی لازم برای این گفت‌وگو با سرحدی پیش از این از سمت روابط عمومی وزارتخانه میراث‌فرهنگی و اداره کل میراث استان صورت گرفته بود.
توقف روی قبرهای اشکانی
کل مسیر جاده‌کشی نزدیک به هزار و ۲۰۰متر است که حالا ۲۰۰متر آن را آسفالت کرده‌اند. فعالان میراث‌فرهنگی می‌گویند که کل محدوده در حریم کوه خواجه است و در نهایت این اقدام منجر به آسیب بیشتر به بناهای تاریخی می‌شود. کامبیز مشتاق گوهری، مدیرکل پیشین میراث‌فرهنگی استان سیستان‌وبلوچستان درباره تبعات این جاده‌کشی به «پیام ما» می‌گوید: «همین الان هم به واسطه باز بودن مسیر و عبور و مرور با موتور آنجا پر شده از زباله و مردم حوالی این آثار تاریخی چادر می‌زنند و پیک نیک برگزار می‌کنند. وقتی جاده هم باشد مردم به راحتی با ماشین و موتور به بالا دسترسی پیدا می‌کنند و خودرو و موتورهای خود را در کنار آثار تاریخی پارک می‌کنند.»
کوه اوشیدا و گردشگری بی‌رویه
کوه‌خواجه (اوشیدا) در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابل قرار دارد. این کوه سیاه رنگ به واسطه آثاری چون مجموعه کاخ‌ها، قلعه کهک کهزاد، قلعه چهل‌دختر، قلعه سرسنگ، آرامگاه خواجه غلطان، ساختمان پیر گندم بریان و خانه شیطان تخت‌جمشید خشت و گلی ایران نام گرفته است. روایات زرتشتیان حاکی از آن است که در این کوه سوشانا (سوشیانت) نجات‌دهنده آیین مزدیسنا ظهور پیدا میکند. برخی دیگر اما معتقدند که قبر رستم دستان در بالای این کوه قرار دارد. هر چه هست این کوه نزد سه دین اسلام، مسیحیت و زرتشت مقدس است. همین تقدس نیز منجر شده از زمان اشکانیان مرده‌هایشان را در این محدوده دفن کنند. گورهای قدیمی که حالا به واسطه حضور بی‌ضابطه گردشگران تخریب هم شده است.کوه خواجه به لحاظ موقعیت جغرافیایی همچون جزیره‌ای است که دور تا دور آن دریاچه هامون است. هامونی که حالا بخش اعظمش خشک شده اما هنوز بخشی از چاله‌هایش پر آب و در فصولی از سال پاتوق گردشگران است.
عایدی اوشیدا اما از گردشگری بی‌رویه فقط ویرانی بوده است. گوهری می‌گوید: «همه این گردشگران روی گورهای تاریخی موتورهای خود را پارک می‌کنند. بسیاری از گورهای تاریخی در آن نقطه تخریب شده و فضای مناسب آنجا از دست رفته است.»
احداث پارکینگ برای کنترل گردشگران
پیش از این سرگزی، نماینده زابل گفته بود که اداره میراث‌فرهنگی برای کنترل گردشگران، در محدوده کوه اوشیدا پارکینگ بسازد. گوهری در واکنش به احداث پارکینگ در دل محدوده تاریخی اوشیدا می‌گوید: «مگرمی‌شود در حریم یک مجموعه تاریخی پارکینگ درست کرد، کجای دنیا با آثار تاریخی خود چنین می‌کنند؟ آنجا یک فضای چند متری است که تمامش گور است. بخش اعظم این محدوده را هم که پاسگاه‌ها برداشتند، دیگر جایی نمانده که چیزی احداث شود.»آسفالت اکنون تا ۲۰۰ متری حریم این مجموعه پیش آمده است. جلال‌زایی، مدیر میراث‌فرهنگی این استان در توجیه این اقدام می‌گوید: «در نشستی که دو روز گذشته در شورای راهبردی تشکیل شد به ما گفته شد که این جاده قبلا هم آسفالت بوده و تنها آسفالت را تجدید کرده‌اند.» به گفته او این جاده قبل از تعیین حریم در آن محدوده ایجاد شده است.
او در پاسخ به چرایی انجام عملیات جاده‌کشی با وجود نداشتن مجوز شورای راهبردی میراث می‌گوید: «دغدغه فعالان میراث‌فرهنگی این است که طرح براساس برنامه باشد که ما هم همین را می‌گوییم و در حال پیگیری هستیم تا سریع‌تر مجوزات لازم صادر شود.»به گفته او طرح این موضوع در دو، سه روز آینده در بازدید گروهی از باستانشناسان و معماران از محل مورد نظر تهیه و برای دریافت مجوز به تهران ارسال می‌شود.
«درآمدزایی با جاده‌سازی،عوام‌فریبی است»
قرار است به اسم توسعه گردشگری در حریم مجموعه‌ای جاده‌کشی شود که پایه‌اش بر گردشگری فرهنگی استوار است. گوهری در این رابطه می‌گوید: «صحبت نماینده مجلس در مورد درآمدزایی از طریق توسعه گردشگری عوام‌فریبی است. واقعیت این است که حتی در ایام نوروز هم هتل‌های این محدوده خالی از گردشگر خارجی است و اکثر گردشگران آن محدوده داخلی‌اند و با چادر در آن محل اقامت می‌کنند. در چنین شرایطی تنها وظیفه ما حفاظت از این آثار و مدیریت حضور گردشگران است.»