آژیرها برای که به صدا درمی‌آیند؟
شب پیش صدای آژیر هشدار منطقه غرب تهران را فراگرفت. برای همه سؤال بود که صدا از کجاست و به چه علت است. کسانی که در کنار اماکن مهم حکومتی زندگی می‌کنند بارها با این موضوع مواجه شده‌اند. محله‌ای که در آن زندگی می‌کنم در نزدیکی سازمان انرژی اتمی است. خودِ زندگی در کنار رآکتوری که سال‌ها غیرفعال است بسیار می‌تواند استرس‌زا باشد اما از این بدتر، صدای آژیر خطر این سازمان است که هر از چندی تمام فضا را پر می‌کند و همه ساکنان مضطرب می‌شوند. خبری‌شدن صدای آژیر و تجربه زندگی در محله‌ای نزدیک اماکن مهم حکومتی بهانه‌ای است تا کمی در مورد پدافند غیرعامل و ابهامات آن سخن بگوییم.
شاید همه ما سال‌هاست که واژه «پدافند غیرعامل» به گوشمان خورده است. در سال ۱۳۸۲ سازمانی تشکیل شد که نام آن «پدافند غیرعامل» بود و هشتم آبان روز پدافند غیرعامل نام‌گذاری شد. بودجه جاری و بودجه طرح‌های پدافند غیرعامل (طبق ماده ۱۹ و ۲۹ اساسنامه سازمان) ردیف‌های مخصوص به خود را دارند. در قانون بودجه سال ۱۳۹۹ بودجه سازمان پدافند غیرعامل ۲۲ میلیارد و ۷۴۸ میلیون تومان بوده است.
تعریف پدافند غیرعامل در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور: «مجموع اقدام‌های غیرمسلحانه‌ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقا پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدام‌های نظامی دشمن می‌شود». بنابراین یکی از موارد مهم پدافند غیرعامل در لحظه‌های اضطراری جنگی است که خیلی ناگهانی ممکن است اتفاق بیفتد و افراد را غافلگیر کند. با این توضیح یکی از اقدامات پدافند غیرعامل اطلاع‌رسانی و اعلام خطر است که آژیرها قاعدتا ابزار اولیه این اقدام هستند. این آژیرها در اماکن مهم حکومتی نصب می‌شوند که گویا یکی از آن‌ها که در شهرک آزمایش است دیشب به صدا درآمد.
اصولا دولت‌ها بخش مهمی از بودجه‌های خود را سالانه به موارد اضطراری و پیش‌بینی‌نشده اختصاص می‌دهند که ممکن است هیچوقت هم اتفاق نیفتد. پدافند غیرعامل یکی از این موارد است که سال‌ها بخشی از بودجه را جذب می‌کند تا در لحظه‌ای پیش‌بینی‌نشده بتواند آسیب‌ها را کاهش دهد. یعنی اگر این آژیرها در لحظه‌ای که می‌بایست عمل کند درست عمل نکنند بخش مهمی از این سازمان پدافند غیرعامل با این تشکیلات عریض‌وطویل که در تمام کشور هم خود را گسترانیده است، بلاموضوع می‌شود. اگر قرار است آژیرها به صدا در بیایند و مردم اصلا ندانند این آژیر از کجاست و وقتی صدای آن را شنیدند چه اقداماتی باید انجام دهند، واقعا این سروصداها به چه درد می‌خورد؟ صدای آژیر برای مردم نباید عادی‌سازی شود. بنابراین هیچوقت نباید آژیر بی‌دلیل به صدا درآید حتی یک‌بار.
همه این موارد را می‌توان به دو صورت استدلال کرد که در هر دو صورت ستمی نابخشودنی بر مردم روا داشته می‌شود. صورت اول این است که بخشی از بودجه کشور به سازمانی اختصاص می‌یابد که زمانی که می‌باید وظیفه خود را عمل کند، از عهده آن برنمی‌آید. لابد برای نصب آژیر در سازمان‌ها و تأسیسات حیاتی کشور بودجه‌های کلانی جذب شده است و هیچ اطلاع‌رسانی و آموزشی به مردم داده نمی‌شود که در صورت شنیدن صدای آژیر چه‌کاری باید انجام دهند و در نهایت آژیرها به صدایی عادی در میان مردم تبدیل می‌شوند و کارکرد خود را از دست می‌دهند.
صورت دوم اما بسیار ریشه‌ای‌تر است. شاید موضوع آژیر به نظر موضوع مهمی نیاید و خیلی راحت در خبرها اعلام کنند که باران آمده و آژیرها به صدا درآمده است (همانطور که پیش از این هم ادعای سهوی بودن اتفاقاتی شدیدتر از این را مدعی بودند. به هر حال ما در دنیای پارینه‌سنگی زندگی نمی‌کنیم و به مدد تکنولوژی، استبداد فضا شکسته شده است و اگر دلیل چیز دیگری باشد روزی مشخص خواهد شد). اما این بی‌اطلاعی مردم از اقدامات لازم پس از شنیدن آژیر این پرسش را در ذهن متبادر می‌کند که آیا اساسا هدف پدافند غیرعامل در شهرها حفاظت از جان ساکنان است؟ اینجاست که شهر با جنگ گره می‌خورد. به چه دلیل اماکن مهم حکومتی که ضرورتی ندارد در شهرها باشند، در شهرها مستقر هستند؟ آیا این جانمایی خود پدافند غیرعامل است (نه برای مردم که برای حفاظت از تأسیسات و تشکیلات مهم حکومتی)؟