ویروس کرونا تأثیر ماندگاری بر تغییرات اقلیمی می‌گذارد؟
امروز چندین هفته است که بسیاری از مردم دنیا به خاطر ویروس کرونا خانه‌نشین شده‌اند. باشگاه‌های ورزشی، رستوران‌ها، سینماها، بیشتر شرکت‌ها، کارخانه‌ها و مغازه‌ها بسته شده‌اند. وسایل نقلیه عمومی کمتر در حرکتند و تعداد پروازها به شدت کاهش پیدا کرده‌اند. هدف این تغییرات و خانه‌نشینی‌ها این است که تعداد قربانیان این ویروس کاهش یابد. اما این کاهش ترافیک و سرعت معمول زندگی به زمین فرصت داده است تا نفسی تازه کند. پیش‌بینی‌ها همچنان حاکی از رشد اقتصادی در سال جاری میلادی است اما احتمال می‌رود انتشار کربن ناشی از سوخت‌های فسیلی امسال ۲/۵ میلیارد تن کاهش یابد و حدود ۰/۳ درصد کمتر از سال قبل کربن دی‌اکسید وارد جو بشود. البته پاندمی یک بیماری کشنده و مرگ هزاران نفر بدترین راه برای کاهش انتشار کربن و کاهش سرعت تغییرات اقلیمی است. این شرایط به آدمی که به سبب مریضی وزن کم کرده است تشبیه شده است. این کاهش محصول جانبی یک وضعیت بد است و دوام نخواهد داشت.
در این دوران شاهد واکنش‌های خلاق زیادی برای کمک به همسایگان و نیازمندان و برای محافظت از یکدیگر بوده‌ایم. تشکیل گروه‌هایی که برای دیگران دارو یا مواد خوراکی می‌خرند یا کلاس آموزشی آنلاین برگزار می‌کنند یا نمایشنامه می‌خوانند. این ارتباط‌ها و گروه‌ها قدرت زیادی دارند که فقط برای پاسخ به مشکلات ناشی از شیوع ویروس کرونا کارکرد ندارد بلکه می‌تواند راهکار مشکلات دیگری باشد که ما سال‌هاست با آن‌ها دست به گریبان بوده‌ایم. سرعت و میزان این فعالیت‌ها این امیدواری را ایجاد کرده است که در مواجهه با تهدید جدی‌ِ تغییرات اقلیمی هم می‌توان با همین قابلیت‌ها اقدامات سریع، گروهی و گسترده انجام داد.
بسیاری از ما یاد گرفته‌ایم چطور دورکاری کنیم. جلسات از راه دور برگزارکنیم، و حتی یاد می‌گیریم چطور کنفرانس‌ها و رویدادهای بزرگ را به صورت آنلاین و غیرحضوری برگزار کنیم؛ اما سوال اینجاست که در صورت بازگشت شرایط به وضعیت عادی آیا باز هم این رویه‌های جدید را ادامه خواهیم داد یا مثلا دوباره به عادت هر روز به سر کار رفتن یا به‌طور مرتب سفر کردن برمی‌گردیم؟ آیا راه‌کارهای به وجود آمده را همچنان به کار خواهیم گرفت؟ این تغییرات می‌تواند تأثیر ماندگاری در الگوی مصرف انرژی و تغییرات اقلیمی بگذارند.
در چین شش کارخانه تولید برق از زغال‌سنگ برای تولید انرژی استفاده می‌کنند. امسال برخلاف روال همیشه مصرف زغال‌سنگ در چین پس از تعطیلات سال نو به میزان زیاد معمول (حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تن در روز) برنگشت و میزان انتشار کربن دی‌اکسید نسبت به پارسال ۲۵ درصد کاهش داشت. در حال حاضر تقاضا برای فرآورده‌های نفتی، فولاد و سایر فلزات بیش از سایر تولیدات کاهش یافته است اما انبارهای این مواد با رکوردهای بی‌سابقه پر شده‌اند، بنابراین پیش‌بینی می‌شود که تولیدات به‌سرعت به مقادیر قبلی و حتی بیشتر بازگردد.
باید از این فرصت استفاده کنیم تا بسیاری عادات مصرف و زندگی و ضرورت صنایع آلاینده را بازبینی کنیم. برای اطمینان از کوچکتر شدن ردپای کربن خود می‌توانیم به عادات جدید که به نظر می‌رسد با محیط‌زیست ما هم سازگارتر است توجه کنیم؛ مثلا می‌توانیم از مغازه‌ها، فروشگاه‌ها و تعاونی‌های محل خرید کنیم تا از سفرهای غیرضروری بکاهیم. حالا که هوا تمیزتر از همیشه است می‌توانیم بیشتر پنجره‌ها را باز کنیم و کمتر کولر را روشن کنیم. آگاه باشیم که ممکن است تب انزوا در خانه ما را ترغیب کند که وقتی امکان سفر دوباره مهیا شد، بیشتر از قبل سفر کنیم. می‌توانیم سعی کنیم کمتر به نقاط دوردست سفر کنیم و این میل را با پیاده‌روی و کوهنوردی در حوالی محل زندگی کنترل کنیم. از مسئولین منطقه زندگی‌مان بخواهیم تا بیشتر از قبل امکانات لازم برای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری را مهیا کنند.
ترافیک جاده‌ای و هوایی عامل تولید به ترتیب ۷۲ و ۱۱ درصد گازهای گلخانه‌ای صنعت حملونقل در جهان است. هرساله هزاران نفر به خاطر تصادفات جاده‌ای جانشان را از دست می‌دهند، سلامت جسم و روان هزاران راننده و مسافر در سطح شهرها با صدای بوق و موتور ماشین‌ها و آلودگی اگزوز آن‌ها کم‌کم تحلیل می‌رود، ساعات مفید عمر بسیاری از ما در ترافیک و رفت‌وآمد به هدر می‌رود. اتومبیل‌ها بخش بزرگی از گازهای گلخانه‌ای شهرها را منتشر می‌کنند؛ اما شهرهایی هستند که به مبارزه با این روند برخاسته‌اند و محیط را دوباره قابل زیست می‌کنند. مثلا سئول تا به حال ۱۶ بزرگراه را به‌کلی از بین برده و مسیر آن‌ها را به پارک و شبکه حملونقل برای دوچرخه‌ها و پیاده‌روی تبدیل کرده است. لس‌آنجلس، شهری که به فرهنگ اتومبیل‌سواری معروف است پس از مواجهه با کاهش اتوبوس‌سواری در شهر، با استفاده از نظرسنجی، جلسات عمومی محلی و ردیابی تلفن‌های همراه، ناوگان و مسیر اتوبوسرانی شهر را جوری تغییر داد که امکان دسترسی سریع‌تر و آسان‌تر ۲.۲ میلیون نفر را فراهم کند.
سال گذشته معادل حدود ۴۰ میلیارد تن کربن دی‌اکسید، گازهای گلخانه‌ای وارد جو زمین شد. هرچند که به لطف درختان جنگلی تنها نیمی از این میزان در اتمسفر زمین باقی خواهد ماند اما همین میزان هم کافیست تا باعث گرم‌تر شدن کره زمین شود و زندگی ما بر روی زمین را به ویرانی بکشاند. در بسیاری از کشورها صنایع چوب درختان کهنِ جنگل‌ها را تهدید می‌کنند اما در ایران ارزش زمین باعث دست‌درازی به مناطق بکر و جنگل‌ها شده است. با مراقبت بیشتر از جنگل‌ها نه‌تنها به تنوع زیستی این مناطق کمک می‌کنیم بلکه از خطرات تغییرات اقلیمی از جمله سیل و موج‌های گرما می‌کاهیم. تحقیقات نشان داده است مداخلات اگر در زمان تغییرات بزرگ این‌چنینی روی دهند مؤثرتر و بادوام‌تر خواهند بود. اینکه شرایط اضطراری دوران پاندمی چقدر ادامه پیدا کند در سرعت و روند برگشت به زمان پیش از کرونا تاثیر خواهد گذاشت. ضرورت بحران فعلی نگرانی و صحبت در خصوص تغییرات اقلیمی را از ذهن ما دور کرده است. کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل که قرار بود حدود ۳۰ هزار نماینده را از سراسر جهان به گلسگو اسکاتلند بکشاند فعلا به تعویق افتاده است. شغل‌های زیادی در سراسر دنیا از دست رفته است. با تاکید بیشتر بر انرژی‌های پاک و مصرف کمتر می‌توان این تهدید را به فرصتی برای تاثیرات مثبت بر روند تغییرات اقلیمی تبدیل کرد.
به بهانه پنجاهمین سالگرد روز زمین این یادداشت نگاهی کوتاه به تاثیرات ویروس کرونا بر فعالیت‌های بشر بر روی زمین انداخته است؛ اما موارد تغییرات رفتاری بسیار دیگری در سراسر جهان وجود دارد که می‌تواند فراتر از دوران همه‌گیری فعلی ویروس کرونا برود. به نظر شما خوبی‌های دوران قرنطینه که باید برای زمین و برای ما باقی بماند چیست؟