زنانِ پرستار؛ صفِ اول درمان و ابتلا

زنان کادر درمان در صف اول مقابله با ویروس کرونا قراردارند. در شانگهای بیش از ۹۰ درصد پرستاران و ۵۰ درصد از پزشکان در مواجهه با ویروس کرونا زن هستند. اکثر کادر درمانی در بیمارستان‌های چین در زمان شیوع ویروس کرونا زنان بودند، و در استان هوبِی چین که مرکز آن شهر ووهان است تخمین زده شده که بیش از ۱۰۰ هزار زن در صف اول کادر درمانی درگیر با کرونا کار می‌کنند. زنان دچار بیماری‌های جسمی و روانی حین‌ کار شده‌اند و بر اساس گزارش تلویزیون مرکزی چین حدود ۳۰ درصد از ۱۵۹۶ زن بیمارستان دانشگاه ووهان از افسردگی و اضطراب رنج می‌برند.
در ایران اما آمار دقیقی از زنان کادر درمان درگیر شده با ویروس کرونا نداریم، تنها می‌دانیم که ۹۰ درصد پرسنل پرستاری در مراکز درمانی کشور، زن هستند و تا تاریخ تنظیم این گزارش دست‌کم تعدادی از زنان در مراکز درمانی ایران جانشان را بر اثر ابتلا به ویروس کرونا از دست داده‌اند؛ «نرجس خانعلی‌زاده» پرستار بیمارستان میلاد لاهیجان، «ناهید نوشاد» پرستار بازنشسته مرکز آموزشی درمانی رازی و شاغل در بیمارستان گلسار رشت، «انوشه بیکیان» مامای شاغل در مرکز آموزشی درمانی الزهرا (س) رشت، «فریبا ایزد‌پناهی» کارمند امور‌ اداری بیمارستان شهید بهشتی شیراز و «مولود‌السادات جعفری» پرستار بیمارستان فیاض‌بخش تهران.
«میدان» با چند زن شاغل در بیمارستان‌های مختلف کشور گفت‌و‌گو کرده و از تجربه‌ها، نگرانی‌ها و کمبودهایشان گزارشی تهیه کرده است. امنیت‌ شغلی پایین این زنان اجازه انتشار نام آن‌ها را به ما نمی‌دهد و ما صرفا به شهر محل‌ کار این زنان کادر درمانی اشاره می‌کنیم. اخیرا پرستار زنی به نام «عاطفه مسعودی» از بیمارستان امام‌ رضا مشهد اخراج شده و هرچند مسئولان دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفته‌اند دلیل اخراج او نمره کم ارزشیابی بوده اما دبیر‌کل خانه‌ پرستار در واکنش به اخراج این فعال صنفی می‌گوید «فکر می‌کنم نمره کم ارزشیابی یک توجیه است.»
یکی از پرستاران زن در بیمارستانی در قم درباره مشکلات کادر درمانی در مواجهه با ویروس کرونا با ما صحبت کرده است. او مشکل عمده این روزها را «پذیرش بالا و نیروی کم» می‌داند و در پاسخ به این سوال که «چگونه می‌شود پذیرش بالای بیماران را با توجه به کمبود نیروها مدیریت کرد؟»، می‌گوید: «الان بیماران غربال می‌شوند ولی باید آن‌ها هنگام پذیرش‌ غربال‌تر شوند. هرچند نمی‌توان یک عده را نپذیرفت اما هیچ دستورالعملی برای نحوه پذیرش ابلاغ نشده‌. متاسفانه کمک دولت بیشتر پولی و نهایتا استخدامی است اما این کمک‌ها جوابگوی مشکلات فعلی نیستند. حتی معوقات مالی پرستاران را ذره ذره می‌دهند و خجالت هم نمی‌کشند.» این پرستار در خصوص نحوه غربال بیماران می‌گوید: «بخش ما چهل تخت بد‌حال داشت. اما می‌شد مثلا ده بیمار را که حالشان بهتر و رو‌ به‌ بهبود است به جاهای دیگر و بهتری منتقل کرد تا امکان پذیرش بیماران بدحال جدید فراهم شود.»
او درباره نیاز پرستاران زن به مشاوره یا روانشناس در این وضعیت می‌گوید: «طبیعی است که این حجم زیاد از بیمارانِ بد‌حال آدم را کمی افسرده کند».
این پرستار در بیمارستانی در شهر قم کار می‌کند. او در حین گفت‌و‌گو و پاسخ به سوالی درباره وضعیت سلامت کادر درمانی محل کارش گفت: «خدا را شکر فعلا حال بقیه از من بهتر است. بقیه روحیه و انرژی بیشتری دارند. من کرونا گرفته‌ام». او که خودش احتمال می‌دهد در تاریخ ۲۷ بهمن ماه به ویروس کرونا مبتلا شده باشد، در ادامه گفت‌و‌گویمان درباره نحوه ابتلایش به این بیماری و وضعیت فعلی سلامت خود می‌گوید: «فعلا در خانه قرنطیه‌ام و درگیریم کم شده. من بیماری زمینه‌ای داشتم. به من گفتند شما بیماری زمینه‌ای دارید و فعلا نیایید و به اجبار آف شدم. بعد از ده روز که تعداد بیماران زیاد شد گفتند نیرو کم است و بیا. من قبلا سرطان تیروئید داشتم. سال پیش درمان شدم. جراحی هم کردم و یک سال است که خدا را شکر عود هم نکرده. من قبل از اعلام کرونا سرفه‌هایم شروع شده‌ بود. قلبم تیر می‌کشید. ۲۷ بهمن زنی در بیمارستان ما بستری شد. با تنگی‌نفس شدید و سی‌تی اسکن افتضاح. هیچ دکتر عفونی و داخلی کرونا این بیمار را تشخیص نداد. بعد از سه روز دکتر عفونی با دستپاچگی گفت: بچه‌ها احتمالا کروناست. تا آن موقع هنوز از کرونا خبری نبود. حتی خود دکتر هم نمی‌دانست. من بدون دستکش و ماسک به ویزیت این خانم رفته بودم. نمی‌دانستیم بیماریش چیست. حتی دکتر گفته بود احتمالا سِل باشد. هنگامی که این خانم بستری شد، من بخش داخلی بودم. بعد از آن رفتم بخش کرونا.»
او در جواب این‌که آیا بیماری که می‌گویید علائم ویروس کرونا را داشت یا خیر، می‌گوید: «اصلا بحث کرونا هنوز مطرح نشده‌ بود. اسمی از کرونا نبود. سه روز درگیر بودیم و نمی‌دانستیم اصلا کرونا چه شکلی‌ست.» این پرستار زن در مورد این‌که آیا از این بیمار سی‌تی‌اسکن گرفته شد، می‌گوید:«بله آقا. سه تا سی‌تی گرفته شد و آزمایش‌های مشابهی که الان هم همه‌ جا می‌گیرند. همه دکترها زوم کرده بودند و می‌گفتند این چه می‌تواند باشد. نمی‌توانستند کرونا را تشخیص بدهند».
این پرستار زن که هم‌اکنون در قرنطینه خانگی به‌ سر می‌برد، نگران نحوه اطلاع‌رسانی درباره صحبت‌هایش در رسانه است و با مزاح می‌گوید: «اگر برای بی‌بی‌سی گزارش می‌گیری طور دیگری صحبت کنم. خواهشا صحبت‌هایم را تحریف نکن.» او نگران این است که مردم به بیمارستان‌ها بی‌اعتماد شوند و می‌‌گوید اگر مردم به بیمارستان‌ها بی‌اعتماد شوند دردهایشان را کجا ببرند. او ادامه می‌دهد که: «من قبلا سرطان تیروئید داشتم و مداوا شدم ولی گفتند که چون مریضی نیا. نروید بگویید بُردند بیمارستان مریضش کردند. این بیچاره‌ها من را آف کردند که دیگر نروم سرکار. بعد که سر کار رفتم، دیدم علامت دارم. من اعتقادم این نیست که کرونا آمده و کسی پنهانش کرده. فقط آن موقع تشخیصش ندادند. سیستم بهداشت و درمان که دیگر قاتل نمی‌تواند باشد. من دو روز بیشتر نرفتم که افتادم و دیگر نتوانستم کار کنم».
فضای گفت‎‌و‌گو را با او عوض می‌کنیم و از او می‌پرسیم که اغلب پرستار‌ها از وضعیت دستمزدشان در نسبت با نیروهای متخصص مراکز‌ درمانی معترض هستند، آیا این دستمزدها کفاف هزینه‌های معیشت پرستاران را می‌دهد؟ در جواب می‌گوید: «من نیروی رسمی‌ام و خرج خانه را نمی‌دهم و راضی‌ام.» وقتی از او می‌پرسیم که پرستاران زنی که مستقل هستند و مخارجشان را خودشان متقبل می‌شوند هم به نظرتان از دستمزدشان راضی هستند، جواب می‌دهد: «از آن‌ها خبر ندارم. اما تناسب هیچ‌وقت رعایت نشده. من فارغ‌التحصیل پرستاری بیکار ندیده‌ام. پرستاری از رشته‌هایی است که بازار کارش خوب است. هرچند الان بخش ما فول شده و کمبود نیرو داریم.»
کادر درمانی اما تنها زنان پرستار نیستند. زنان پرسنل‌ اداری، مسئولین آزمایشگاه، ماماها، مسئولان بخش‌های دیگر مثل رادیولوژی نیز این روزها درگیر مقابله با کرونا شده‌اند. یکی دیگر از زنانی که در کادر‌ درمانی بیمارستانی در شهر تهران در بخش رادیولوژی مشغول است درباره مشکلات اصلی و «مضاعف شدن کار» کادر درمانی می‌گوید: «در زمان بیماری‌های سندروم واگیر چیزی که خیلی مهم است اطلاع‌رسانی به موقع کادر درمان و تهیه وسایل حفاظت‌ فردی قبل از بستری است. مساله‌ای که متاسفانه در ایران عملیاتی نیست. زیر‌ساخت‌های بهداشتی که یکی از مهم‌ترین آن‌ها غربالگری است در سیستم وجود ندارد. همین باعث مضاعف شدن کار کادر درمان در مواجهه با بیماران شده‌ است. هجوم بیمارانِ بدون علامت به بیمارستان‌ها جهت چک‌آپ. »
او درباره حقوق و دستمزد کادر درمانی می‌گوید: «اسم حق و حقوق پرستاران و کادر درمان که می‌آید حرف‌هایی می‌زنند که فقط حرف زده‌ باشند. تعرفه‌گذاری‌ها پنج سال است در مجلس دارد خاک می‌خورد. چندین بار تا به حال مطرح شده اما آخرش چه بر سرش آمده؟ نمی‌دانیم.» درباره نقش تشکل‌های موجود در حوزه پرستاری و درمانی از او می‌پرسیم و پاسخ می‌دهد: «هیچ تشکلی برای مطالبات کادر درمان هیچ کاری نکرده و نمی‌کند و در واقع آن‌ها می‌خواهند خودشان را پرزنت کنند که بله ما هم هستیم. اما همین که بودجه و پول خوب گیرشان می‌آید همه چیز را فراموش می‌کنند. همان کاری که وزارت‌خانه می‌کند، تشکل‌ها هم همان کار را می‌کنند. فراموش می‌کنند.»
درباره این‌که آیا دستمزد و مساعدت‌های انگیزشی مالی می‌تواند برای ارائه خدمات بهتر در کادر درمانی انگیزه ایجاد کند توضیح می‌دهد: «اگر فقط یک روز یکی از مسئولان به جای کادر درمان بیایند سرکار مطمئن هستم که ده برابر همین حقوقی را که الان بهشان می‌دهند هم راضیشان نمی‌کند. حقوق و مزایا آن‌قدر کم است که اصلا نوبت به انگیزش نمی‌رسد. جالب است در همین وضعیت وقتی می‌خواهند مساعدت مالی کنند باز از مدیران شروع می‌کنند. و وقتی به کارمندان جزء می‌رسد دیگر چیزی از آن نمی‌ماند. ما در خط مقدم کار می‌کنیم ولی حقوق و مساعدت و تشویق برای کسانی است که بیرون گود ایستاده‌اند.»
او درباره امکانات و تجهیزات موجود در محل کارش می‌گوید: «مراکز درمانی در ایران طبق اصول استاندارد ساخته نشده‌اند. مشکلات در امکانات رفاهی هم برای پرسنل است هم برای بیماران. مشکل بیماران غالبا کمبود لباس مثل ملحفه، کیفیت پایین غذا، نبود برخی داروها برای درمان، مشکلات تهیه آن داروها با قیمت بالا و کمبود کادر درمان جهت رسیدگی بیشتر است. مشکلات کادر درمانی هم که زیاد است و در این وضعیت از نبود تجهیزات حفاظت فردی بگیر تا ندادن لباس فرم حتی به پرسنل و غذای رایگان به آن‌ها تا همین استرس در دریافت حقوق و مزایا‌».
زن پرستار دیگری که در بیمارستانی در شهر کاشان خدمت می‌کند مشکلات حقوق و مزایای کادر درمانی را جدی می‌داند و در گفت‌و‌گوی با میدان می‌گوید: «اکثر مشکلات بی‌برنامگی و عدم مدیریت صحیح است. ولی آن‌ها مدام از در مضیقه بودن می‌گویند. چه در دادن تجهیزات چه در دادن حقوق و دستمزد. می‌گوییم ماسک و گان بدهید می‌گویند در مضیقه‌ایم. می‌گوییم افزایش دستمزد، می‌گویند در مضیقه‌ایم.» او درباره افزایش حقوق و دستمزد کادر درمانی اضافه می‌کند که: «همین ۵۰ درصد افزایش حقوقی که می‌گویند می‌خواهیم سال بعد اعمال کنیم با توجه به تورم این سال‌ها اصلا مبلغ قابل‌ توجهی برای زنان پرستار نیست. این زنان در بخش‌های سخت و زیان‌آور شاغلند و همین سخت و زیان‌آور بودنشان را هم نمی‌توانند ثابت کنند. هزار تا سنگ جلوی پایشان گذاشته‌اند که نهایتش پرستاران را خسته کنند که بمانند در بیمارستان‌ها و ۳۰ سال در محیط آلوده و زیان‌آور خدمت کنند. همین ۵۰ درصد را خیلی از ارگان‌های دولتی دیگر به شیوه‌های مختلف برای خودشان زنده کرده‌اند. اما وزارت بهداشت فردا، وقتی نوبت به کادر درمانی که اکثرا زن هستند برسد از دادنش شانه خالی می‌کنند».
پرستار زن دیگری نیز که در یکی از بیمارستان‌های شهر زنجان کار می‌کند درباره مشکلات زنان کادر درمانی در حوزه تامین تجهیزات می‎‌گوید: «در بیمارستان ما نه به کادر درمان و نه به بیمارانِ مشکوک، به هیچ‌کدام وسایل حفاظت شخصی به اندازه کافی نمی‌دهند و به آن دسترسی هم نداریم. هر شیفت یک عدد ماسک معمولی و یک گان و چند جفت دستکش معمولی. فقط همین. با این‌ها مگر می‌شود از خودمان محافظت کنیم؟ محلول ضد‌عفونی هم که می‌دهند خدا می‌داند چند درصدش آب است.» او درباره نقش تشکل‌های پرستاری در حمایت از کادر درمانی این‌گونه توضیح می‌دهد: «تا حالا اگر کاری از دستشان برمی‌آمد یا می‌توانستند انجام می‌دادند. تا حالا که نتوانسته‌اند بعد از این هم نمی‌توانند کاری برای پرستاران بکنند. فقط خدا باید به دادمان برسد. خودمان هم که اعتراض کنیم، می‌گویند همین است نمی‌خواهید بروید بنشینید در خانه‌هایتان».
این‌ها صحبت‌های زنانی بود که در صف اول مبارزه با شیوع ویروس کرونا در حال مراقبت، حمایت، درمان، مشورت، مدیریت و هماهنگی جهت سلامت بیماران مبتلا به این ویروس هستند. تعدادی از زنان کادر درمان برای ایفای این نقش‌ها جانشان را از‌ دست داده‌اند. دبیر‌کل خانه‌ پرستار گفته‌ که میزان این مرگ‌و‌میر بسیار بالاست. محمد شریفی مقدم در گفتگو با سلامت نیوز گفته‌ است: «در چین بر فرض اگر از ۶ نفر کادر درمان ۳ نفر پرستار بوده و بر اثر کرونا فوت کرده‌اند. به ازای هر ۲۶ هزار نفر مبتلا، یک پرستار فوت کرده‌ است. اما در کشورمان اگر تعداد مبتلایان به کرونا را ۱۶ هزار نفر در نظر بگیریم با توجه به این‌که تا کنون ۱۰ پرستار فوت کرده‌اند باید گفت به ازای هر ۱۶۰۰ نفر مبتلا یک پرستار در کشورمان جانش را از دست داده است. در هیچ کجای دنیا چنین آمار و چنین نسبتی وجود ندارد و این نشان از آن است که آمار مرگ‌و‌میر پرستاران بر اثر کرونا در کشورمان در مقایسه با سایر کشورهای درگیر بسیار بالاست».
پرستاری جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است. کار شیفتی در شب، مزایای کم، آلاینده‌های محیطی، احتمال ابتلا به بیماری‌های عفونی، اضطراب و فشار ذاتی کار، صدمات و عوارض متعدد جسمی، حقوق و مزایای کم، حجم زیاد کار و… دلایلی است که کار زنان پرستار را سخت و زیان‌آور کرده است. این‌بار اما مساله مرگ و زندگی هم در میان است.
در سال‌های اخیر پرستاران و سایر کادر درمانی بارها از طریق تجمع، اعتراض های صنفی و طرح مطالباتشان در نهادهای قدرت، مسائل خود را پیش کشیده و تلاش کرده‌اند صدای خود را به نهادهای تصمیم‌گیر برسانند، اما در این روزهای شیوع ویروس کرونا وضعیت کاری آن‌ها سخت‌تر و زیان‌آورتر شده‌ است. در این بین، زنان پرستار که ۹۰ درصد پرستاران کشور را تشکیل می‌دهند، با وضعیت بغرنج‌تری روبرو هستند. امروز مسئله فراتر از مطالبات بر زمین مانده پرستاران است. امروز مسئله، امنیت جانی پرستاران است.