ایستادن در راه
در شهری مانند ماهشهر که سهم مردمش از استخراج منابع کربنی فقط آلودگی و فقر بوده است، چه کاری جز مسدود کردن مسیرها و خطوط انتقال منابع و کالاها می‌تواند صدای اعتراض مردم را به گوش‌ها برساند؟
بندر ماهشهر یکی از وسیع‌ترین شهرستان‌های استان خوزستان و از شاهراه‌های اصلی جنوب ایران است. منطقه‌ای که دست‌کم بیست پالایشگاه پتروشیمی فعال دارد. وضعیت ماهشهر و بسیاری از مناطق مشابه آن روشن است؛ مردم بومی به شیوه مسلط توزیع کار و سرمایه معترض‌اند.
مسدود کردن مسیرها و خطوط انتقال منابع، از ابتدایی‌ترین شکل‌های بیان اعتراض در مناطق صنعتی است. مناطقی که در نتیجه متمرکز شدن نیروی کار حول استخراج و انتقال منابع کربنی، امکان اختلال در جابه‌جایی منابع به دست جمعیت‌های ساکن در مراکز و حاشیه‌های این مناطق به مرور تقویت شده است. چرخه‌ای که همزمان ثروت و آلودگی تولید می‌کند و در این میان سهم مردمان این مناطق، تنها دومی است.
در آخرین روزهای آبان ۹۸ ماهشهر یکی از بلندترین صداهای اعتراض‌های سراسری‌ای بود که در واکنش به افزایش سه برابری قیمت بنزین آغاز شد. جایی که ساکنانش با میانگین درآمدی کمتر از دو میلیون تومان (شرق، ۱۶ آذر ۹۸)، در کنار یکی از مهم‌ترین ناحیه‌های صنعتی تولید ثروت در ایران زندگی می‌کنند.
کارخانه‌های پتروشیمی سلامت مردمان این منطقه را به خطر می‌اندازند، بدون اینکه به هیچ یک از نیازهای اولیه آنها پاسخ دهند. «در حالی که زیان‌های صنایع به ما می‌رسد و دود صنعت سلامت ما را به خطر می‌اندازد». (همان) آیا اعتراض به این شکل از توزیع ثروت، راهی جز مسدود کردن مسیر جابه‌جایی منابع است؟
در روزهای تلخی که گذشت، بخش‌هایی از مسیر منتهی به شهرک شهید چمران (معروف به جراحی) به دست ساکنین بومی منطقه قدیمی ماهشهر برای چندین روز مسدود شد که بلافاصله با واکنش شدید نیروهای امنیتی مواجه شد. هنوز آمار مشخصی از کشته‌ها و زخمی‌های این مناطق، در نتیجه واکنش نیروهای امنیتی اعلام نشده است. اما از میان روایت‌های ضدونقیض، تصاویر منتشر شده و سکوت بسیاری از مسئولان، بوی مطبوعی به مشام نمی‌رسد. تنها روایت صریح مردمان این مناطق در این روزها، شرکت کردن در تعداد زیادی مراسم ختم و سوگواری است.(همان)
قدمت این نوع اعتراض به قامت نظام صنعتی جدید است که شکلی از تولید و توزیع ثروت را به صورتی طبیعی و مسلط بدل کرده است.
بستن مسیرهای منتهی به مناطق صنعتی، یکی از رایج‌ترین و قدیمی‌ترین روش‌های بیان اعتراض به شکل توزیع و باز توزیع فرصت‌ها و ثروت است. قدمت این نوع اعتراض به قامت نظام صنعتی جدید است که شکلی از تولید و توزیع ثروت را به صورتی طبیعی و مسلط بدل کرده است. این شکل مواجهه را تیموتی میچل (نویسنده کتاب «دموکراسی کربنی»)، هسته اصلی مشترک دموکراسی‌ها می‌داند؛ متوقف کردن خطوط تولید و جابه‌جایی منابع کربنی و مشتقات آن، در ساختار اقتصادی مدرن، از اصلی‌ترین راه‌های اعتراض به سیستم توزیع و بازتوزیع منابع است، و هسته مشترک تمامی دموکراسی‌های نظام‌های اجتماعی جدید.
دموکراسی در اینجا به معنی نظام سیاسی مستقر و مسلط نیست، که به معنی خواست و مطالبه‌ای است که در مقابل سیستم توزیع و بازتوزیع منابع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قد علم می‌کند و به سیاست‌گذاری‌های نابرابرانه آن اعتراض می‌کند. این روشن‌ترین صورت‌بندی از شکل واکنش مردمان بندر ماهشهر و مناطق مشابه دیگر در روزهای آخر آبان ۹۸ است، هرچند که نمی‌تواند شکل همه اعتراض‌های سراسری را توضیح دهد. با این‌حال این شکل اعتراض به‌طور روشن و مستقیم از تجربه زیست مشترک این مردمان در کنار شهرک‌های صنعتی نشات می‌گیرد.
مردم ناحیه جراحی به روشنی می‌گویند که «هدفشان از بستن مسیر پتروشیمی‌ها این بوده که تولید در این واحدها متوقف شود تا شاید صدای اعتراضشان به تهران برسد.»(همان) برخی از مردم ماهشهر معتقدند که «خطوط تولید رانده‌شده به سراسر دنیا، در منطقه بندر ماهشهر جا خوش کرده‌اند و آلایندگی این واحدها، سلامت آنها و خانواده‌هایشان را به خطر می‌اندازد […] در حالی که زیان‌های صنایع به ما می‌رسد و دود صنعت سلامت ما را به خطر می‌اندازد»(همان) و فایده و سود حاصل از این کار در مسیری جز مسیر ساکنان این مناطق قرار می‌گیرد.
۹۰درصد کارکنان منطقه ویژه غیر بومی هستند. بچه‌های بومی اینجا یا در حراست کار می‌کنند یا موقت هستند و بعد از چند روز اخراجشان می‌کنند.
مردم ماهشهر به طور روزمره کارکنان کارخانه‌های پتروشیمی را در مسیر تردد به محل کارشان می‌بینند؛ در حالی که ۹۰ درصد آنها غیربومی هستند و از شمال و پایتخت ایران به آنجا آمده‌اند. «۹۰درصد کارکنان منطقه ویژه غیر بومی هستند. بچه‌های بومی اینجا یا در حراست کار می‌کنند یا موقت هستند و بعد از چند روز اخراجشان می‌کنند.»(همان) آنها تنها نظاره‌گر هستند و حال به روشنی اعتراض می‌کنند.
مسدود کردن مسیر جابه‌جایی منابعی که ثروت تولید می‌کند، یکی از ابتدایی‌ترین روش‌های بیان اعتراض است. اعتراضی که با قطع کردن شریان‌های اصلی -که گویی اکسیژن را به بخش‌هایی از این بدن می‌رسانند- و با ایجاد شوک برای لحظاتی، امید دارد صدایش را به مرکز «تصمیم‌گیرنده برای همه امور» برساند.
-ماهشهر پس از روز واقعه: شرق از حال‌وهوای منطقه ماهشهر پس از اعتراض‌های بنزینی گزارش می‌دهد. روزنامه شرق، ۱۶ آذر ۱۳۹۸.
-دموکراسی کربنی. تیموتی میچل. ترجمه شهریار خواجیان. نشر ققنوس ۱۳۹۵.
ای کاش صدای این مردم زودتر شنیده میشد. پیش از این که خونی بریزد.