ترکیب «محیط زیست» از کجا آمد؟

آنقدر کلمه‌ی environment به معنای «محیط زیست» در گفتمان معاصر به وفور و به راحتی استفاده می‌شود، که شاید بشود به راحتی تصور کرد که این کلمه ترمی بدیهی‌ست. ولی مورخ معاصر کارولاین تاراتکو به تازگی مرور دو کتاب را منتشر کرده که نشان می‌دهد این ترم تنها بعد از جنگ جهانی دوم مقبولیت وسیعی پیدا کرد که آن هم بدون تلاش دانشمندان، دوستداران طبیعیت و همراهی برخی سیاست‌مداران هم‌دل ممکن نبوده. 

بنا به گفته‌ی تاراتکو، آن چه این دو کتاب مطرح می‌کنند این است که محیط‌ زیست تنها و تنها زمانی توانست به عنوان مفهومی قابل تامل در بیاید که تحت تهدید فعالیت‌های انسانی قرار گرفت. لینک‌های دانلود این دو کتابی که در این مطلب مرور شده‌اند عبارتند از:

•  محیط‌ زیست: تاریخ ایده نوشته‌ی سورکر سورلین، لیبی‌ روبین، و پائول وارده
• منشا پسا جنگی محیط زیست جهانی: چگونه سازمان ملل فضاپیمای زمین را ساخت نوشته‌ی پرین سلسر

در زیر بخشی از مرور تاراتکو بر این کتاب‌ها آمده‌‌ست:

برای خوانندگان احتمالا بسیار غافلگیرانه خواهد بود وقتی متوجه شوند که ایده‌ محیط زیست تا چه حد یک محصول جدید است. در هردوی این کتاب‌ها با شواهد و قرائن کافی نشان داده شده که صحبت از محیط زیست به عنوان موجودیتی واحد تنها بعد از جنگ جهانی دوم بود که ممکن شد. سویه‌های این دو کتاب تا حدودی متفاوتند. تمرکز کتاب سلسر بر تاریخ ایده‌هایی‌‌ست که حول معنای جامعه‌ی جهانی‌ وجود دارند که چطور کانون این ایده‌ها بعد از جنگ جهانی از علوم اجتماعی به علوم طبیعی منتقل شد. در صورتی که روبین، وارده، و سورلین بیشتر بر تکامل خود ترم «محیط زیست» پرداخته‌اند که چطور عنوان مفهومی یک‌پارچه‌‌ درآمده بازیگران و انگیزه‌های معرفتی متفاوتی را به تحرک وا داشته است. اما همچنان در هر دو کتاب توانسته‌اند تمرکز تاریخ محیط زیست را از روی فیگورهای حاشیه‌ای بردارند و به نقش دیپلمات‌های بین‌الملل و تکنوکرات‌ها بپردازند. در همین راستا هر دوی این کتاب‌ها نشان می‌دهند که چگونه زبان علم – که فرضا قرار است خنثی، هدفمند، و جهانی باشد- توانست بر تقسیمات سیاسی و محلی فائق آید و لزوم شکل‌گیری سازمان‌های بین‌الملی همچون سازمان ملل متحد را مطرح کند. نهایتا در هر دوی این کتاب‌ها، محدودیت‌های دانش تخصصی در جنگ با تغییرات آب و هوایی که  منشا انسانی دارد مورد سوال و تحقیق قرار می‌گیرند.