موج‌های گرما را به عنوان بخشی از جهانی که ساخته‌ایم بشناسیم

خبر افزایش دما و موج گرمای بی‌سابقه در کشورهای اروپایی از جمله آلمان ، فرانسه، بلژیک، و هلند این تابستان هم سرخط خبرها شد. در پاریس دمای هوا به بالاترین میزان ثبت شده تاکنون، ۴۲,۶ درجه سانتی‌گراد رسید. اما این خبرها تازگی ندارند. سال‌های قبل هم موج‌های گرمای این چنینی اروپا و بخش‌های زیادی از آمریکای شمالی را احاطه کرده بود . با این وجود، این درجه حرارت همچنان برای غالب مردم غافلگیر کننده است. اهمیت خبر در این است که نوسانات در جبهه‌های آب و هوایی، پیش بینی زمان و شدت این اتفاق ها را غیر ممکن می‌سازد و در نتیجه پوشش تفصیلی آن در جهت هشدار به مردم و کاهش صدمات نقش ضروری دارد.

امسال موج‌های گرما در دو ماه اول تابستان اتفاق افتاد. اما مهار گرما در ماه آگوست که اوج تعطیلات تابستانی در اروپاست بسیار دشوارتر است. اولین باری که قاره اروپا با موج گرمای بی‌سابقه رو‌به‌رو شد ماه آگوست ۲۰۰۳ بود که تخمین زده شد گرما جان بیش از ۲۰هزار‌ تَن را گرفت. پانزده هزار نفر در فرانسه جانشان را از دست دادند. به دلیل کمبود فضا برای نگهداری اجساد در قبرستانها، ناچار بدنها در کامیونهای تبرید(سردخانه) نگهداری شد. مخازن آب آشامیدنی و رودخانه‌های مورد استفاده برای آبرسانی و تولید برق خشک یا بسیار کم‌آب شدند. خشکی ناشی از عدم بارندگی موجب آتش‌سوزی جنگل‌ها شد. به طوری که تنها در پرتغال دویست هزار هکتار جنگل، معادل با مساحت کشور لوکزامبورگ، از بین رفت. متعاقبا میلیون‌ها تن خاک سطحی که محافظ پوشش جنگل است، در سال پس از آتش‌سوزی از بین رفت و کیفیت آب رودخانه به دلیل شستن خاکستر و خاک فرسوده پایین آمد. 

امسال البته دولت‌ها و نهادها در حال آماده باش بودند. اقدامات پیشگیرانه‌ای که ترتیب داده شده شامل هشدار مداوم هواشناسی به مردم، درخواست از مردم برای سر زدن به همسایگان و نزدیکان سالخورده، باز کردن درب مدارس، کتابخانه‌ها و پناهگاه‌های ویژه مجهز به سیستم سرمایش و تهویه برای استفاده عموم شهروندان، جلوگیری از تردد خودروهای قدیمی‌تر، ارائه بطری‌های آب آشامیدنی در اماکن عمومی نظیر ایستگاه‌های قطار، و اعلام کد قرمز (یا بالاترین هشدار) در صورت استفاده از وسایل نقلیه عمومی است. بیش از ۸۰ درصد کشور فرانسه درگیر خشکسالی است و جیره‌بندی آب می‌تواند تاثیرات مهیبی بر دامداری و کشاورزی این کشور  بگذارد. در اسپانیا در منطقه ساراگوسا که ماه قبل بدترین آتش‌سوزی در ۲۰ سال اخیرش را پشت‌سر گذاشته بود، هشدار قرمز اعلام شد. سرویس مدیریت اضطراری کوپرنیک اتحادیه اروپا احتمال خطر آتش‌سوزی در جنگل‌های اروپا، به خصوص در فرانسه و اسپانیا، را بسیار بالا اعلام کرد.

هوای گرم از شمال آفریقا به اروپا وارد می‌شود. اما موج گرما زمانی به وجود می آید که این هوای گرم زیر یک سامانه پرفشار به دام می افتد. سامانه پرفشار از حرکت هوا رو به بالا ممانعت می‌کند که در نتیجه هوای گرم روی زمین نمی تواند به لایه های بالاتر جو فرار کند. هوای به دام افتاده زیر سیستم پرفشار بر اثر تابش خورشید گرم‌تر و گرم‌تر می‌شود. این فرآیند تا زمانی که یک سامانه جدید پرفشار که به اندازه کافی قوی است بتواند سامانه پرفشارغالب بر هوای گرم را به حرکت درآورد ادامه می یابد. تغییرات اقلیمی با افزایش میانگین دمای زمین، احتمال وقوع این موج‌های گرمایی را افزایش می‌دهد.

 به دلیل تغییرات اقلیمی پیش‌بینی می‌شود افزایش دمای زمین روند صعودی داشته باشد به طوری که نه فقط باید  انتظار این درجات حرارت را در تابستان داشته باشیم بلکه باید بدانیم که بیش از گذشته شاهد افزایش دما خواهیم بود. از عصر صنعتی شدن تا کنون دمای سطح زمین حداقل حدود یک درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کرده‌ است. بدون استثنا تمامی الگوهای پیش‌بینی هوا برای سال‌های آینده انتظار ادامه این روند را دارند. کلر نولیس، سخنگوی سازمان هواشناسی جهانی، می‌گوید: «این موج‌های گرما گواهی بر تغییرات اقلیمی هستند . این مشکلی نیست که از بین برود. این اتفاقات غیرمترقبه زودتر شروع، شدیدتر، و شایع‌تر می شوند.»

در ایران هم  شرایط به همین منوال بوده است.  صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، از افزایش ۱,۷ درجه‌ای دمای کشور در همه استان‌ها (نسبت به متوسط بلندمدت) در تیرماه ۹۸ خبر داد. احد وظیفه، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی گفت: «امسال نسبت به شرایط نرمال (مبنا از سال ۱۹۵۱ تا ۱۹۸۰) درجه هوا در همه ایستگاه‌های دنیا یک تا ۱,۵ درجه بیشتر است که دلیل اصلی آن افزایش دمای جهان و گرمایش زمین است. دلیل دیگر افزایش  دمای میانگین کمینه و بیشینه هوا نسبت به گذشته گسترش سطح شهرها و تغییر بافت طبیعی خاک در مراکز شهری است. به‌طور مثال سنگفرش کردن خیابان‌ها با آسفالت و بتون سبب شده که این مصالح خود به عنوان جاذب گرما عمل کنند و سبب گرمایش بیشتر محیط شهری شوند زیرا به‌شدت جاذب گرما هستند.» 

با اینکه تقریبا نیمی از جمعیت زمین در مراکز شهری زندگی می‌کنند، شهرها تنها حدود ۳ درصد سطح خشکی زمین را در برمی‌گیرند. حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد سطح خاک زمین برای کشاورزی و تولید غذا تغییر ماهیت داده است. ۸۰ درصد از جنگل زدایی‌های در حال وقوع در سراسر جهان به دلیل نیاز به زمین برای مزارع کشاورزی و مراتع برای پرورش دام است که موجب شده مناطق وسیعی از پوشش جنگلی و تنوع زیستی غنی خالی شود. جنگل‌هایی که به طور طبیعی گازهای گلخانه‌ای را می‌بلعند و از جو زمین پاک می‌کنند. محققان دانشگاه استنفورد مطالعه‌ای انجام دادند که تخمین زده برای تغذیه جمعیت رو ‌به رشد جهان، بین ۲,۷ تا ۴,۷ میلیون هکتار زمین بیشتر مورد نیاز است. ناگزیر جنگل‌های بیشتری از بین خواهد رفت تا نیاز این جمعیتِ رو به رشد به غذا، سوخت، و مسکن تامین شود.

شیوه استفاده ما از منابع زمین، بسیار ناکارآمد است. چیزی حدود ۷۵ درصد از زمین‌های کشاورزی جهان برای پرورش مواد غذایی و تغذیه دام‌ها استفاده می‌شود. حدود ۴۰ درصد از مواد غذایی تولید شده در جهان نیز هرگز توسط هیچ‌کس خورده نمی شود بلکه دور ریخته می‌شود. زمانی که منابع آب و خاک هر دو با بحران روبه‌رو هستند، باید راه بهتری برای مدیریت این منابع انتخاب کرد.

ما داریم جهان را آنگونه که می‌شناختیم پشت سر می‌گذاریم. دمای زمین رو به افزایش است و اگر دمای سطح زمین یک درجه دیگر افزایش یابد باید در انتظار جهانی با پیامدهای نامطلوب بسیار در زمینه‌های مختلف باشیم. پیامدهایی از جمله در زمینه امنیت غذا و آب، زیرساخت‌ها، اکوسیستم‌ها، بهداشت و سلامت، مهاجرت اجباری و احتمال درگیری و نزاع. افزایش تعداد و شدت رویدادهای حدی اقلیمی و پدیده‌های غیرقابل پیش‌بینی از تاثیرات مستقیم تغییرات اقلیمی بر جوامع هستند.

۱۸ اوت (۲۷ مرداد) لوح یادبودی در محل اولین یخچال طبیعی از دست رفته به سبب تغییرات اقلیمی در ایسلند نصب خواهد شد. با روند فعلی سرنوشت مشابهی در انتظار سایر یخچال‌های طبیعی خواهد بود. این یادبود، نامه ای ست به آیندگان که اعلام می‌کند ما از اتفاقی که در حال وقوع است آگاهیم و می‌دانیم که چه اقدامی باید انجام دهیم. اما فقط آنها شاهد خواهند بود که کاری برای توقف این روند انجام داده‌ایم یا نه.