شهرسازی رشته‌ای در خدمت قدرت است
طرح‌های ما طرح‌های زیبایی هستند که خیلی راحت می‌شود تحت عنوان منافع عمومی آن را توجیه کرد و نتیجه تمام این عنوان‌های زیبا این است که یک محله پنجاه ساله باید حذف شود.
علی طیبی در نشست «بررسی تجارب بازآفرینی و توسعه اجتماع محلی در جهان و ایران» که از سلسله نشست‌های تخصصی گفتمان توسعه شهر است و در تالار شهر برگزار شد، در خصوص اینکه حق بر شهر چیست، اظهار کرد: اگر بخواهیم حق بر شهر را تقسیم کنیم به دو نوع نمود حق بر شهر که حق در قالب تقاضا و حق در قالب فریاد است، می‌رسیم؛ تقاضای گروه‌هایی که نادیده گرفته شدند وفریاد گروه‌هایی که بیگانه پنداشته شدند. در انواع پروژه‌های شهری می‌توانیم این گروه‌ها را ببینیم. این گروه‌ها گاهی جنسیت، رنگ پوست، دین و… متفاوت دارند.
وی با توجه به حضور مهاجران در شهرها گفت: ما در شهرهای بزرگ بیگانه پنداشته شدن را تجربه کردیم. یا به صورت مستقیم خودمان آن را تجربه کردیم یا به صورت غیر مستقیم در جایی که زندگی می‌کنیم این تجربه را داشته‌ایم.
بنیان‌گذار مجمع حق بر شهر باهمستان با اشاره یه اینکه «حق بر شهر را می‌توان از جنبه دیگر به حق مشارکت و حق تصرف تقسیم بندی کرد»، خاطرنشان کرد: وقتی در ساختار سیاست‌گذاری نگاه می‌کنیم جایگاه‌هایی برای مشارکت همچون حق رای دیده شده است ولی راه‌های دیگر هم در این زمینه وجود دارد همچون نظرسنجی‌ها، خدماتی که ارائه می‌شوند و… اینها راه‌های قانونی برای مشارکت است. وقتی این حق توسط راه‌های قانونی قابل پیگیری نیست آن موقع است که در حق بر شهر، حق تصرف به رسمیت شناخته می‌شود. مقلا در قانون اساس حق مسکن منلسب را به رسمیت شناختند و وظیفه دولت است که برای افراد مسکن مناسب ایجاد کند. این حق نادیده گرفته شده به همین دلیل برخی مردم می‌روند تا خودشان حقشان را تامین کنند که به آن حاشیه نشینی می‌گوییم.
طیبی با اشاره به اینکه «حق بر شهر را می‌توانیم در دو فضا دنبال کنیم»، گفت: در این راستا یک فضای دعوت شده و یک فضای خلق شده وجود دارد. فضای دعوت شده مثل همین جلسه است؛ یک فضایی فراهم و افراد دعوت شدند اما مشارکت فقط در این فضا اتفاق نمی‌افتد. مشارکت در فضایی که خلق می‌شود هم اتفاق می‌افتد. خلاقیت محدودیت ندارد. قالب پذیر نیست و انواع اشکال می‌تواند پیدا کند. نمونه این فضاهای خلق شده را در مناطق مختلف جهان و ایران می‌توانیم پیدا کنیم.
وی با اشاره به تفکیک خواست عمومی و اجتماعی گفت: در بسیاری اوقات وقتی از خواست عمومی صحبت می‌کنیم. منظورمان منافع عمومی است و وقتی از منافع عمومی صحبت می‌کنیم منظور یک مفهوم بسیار گنگ است که در قالب خیلی حرف‌های کلی، تصمیمات را توجیه می‌کند. مثلا تصمیم گرفتیم اتوبانی ایجاد کنیم و برای توجیه آن، این موضوع را در قالب منافع عمومی تعریف می‌کنیم. اینکه چه کسی منفعت عمومی را تعیین کرده، از کجا آمده، عمومیتش به قدری غالب است که قابل لمس نیست و خیلی از مواقع برچسب‌های منافع اقتصادی به آن وارد می‌شود.
بنیان‌گذار مجمع حق بر شهر باهمستان ادامه داد: خواست اجتماعی چیزی است که برای شکستن کلیشه منافع عمومی شکل می‌گیرد مثل همین اعتراضاتی که در قالب‌های مختلف وجود دارد.
وی در مورد اینکه چرا خواست اجتماعی به وجود می آید، بیان کرد: شهر یک کالای عمومی است که منابع محدودی در آن است و منافع نامحدودی در آن شکل گرفته است. عمومی بودن این کالا یعنی شهر، ناهمگون بودن آن را شکل می‌دهد. شهر در واقع یک جامعه بسیار ناهمگون است. شهر از جنبه‌های مختلف دین، جنسیت و… ناهمگون است. انسان‌ها شهرسازی
ویژگی‌های ثابت ندارد و افراد با ویژگی‌های مختلف درشهرها زندگی می‌کنند. این موضوع بین گروه‌های مختلف تقابل ایجاد می‌کند و این تقابل و تنازع منجر به این می‌شود که در امر توسعه، یکسری برنده و بازنده داشته باشیم و افراد قدرتمند برنده این جریان خواهند شد.
طیبی درخصوص رویکردهای شهرسازی بیان کرد: رویکرد غالب در پروژه‌های شهری یک رویکرد از بالا به پایین و جامع نگر بوده و معمولا متخصصان تصمیم‌گیرنده بودند. در جریان‌هایی که در دهه‌های اخیر در نظریات شهرسازی به وجود آمد رویکرد پایین به بالا شکل گرفت که نقش‌های جدیدی برای شهرسازی شکل داد اما این ساختار قدرت، در عمل به به چنین حالتی منجر شد که جنبه مشارکتی که به پروژه‌های جدید شهری اضافه شده مثل دفاتر تسهیل‌گری و… بازهم پروژه‌های بالا به پایین هستند که درآنها یکسری جایگاه برای مشارکت و آن هم بیشتر بیشتر مشارکت در اجرا و از جنبه مالی دیده شده است. مشارکت در تصمیم‌گیری و … وجود ندارد.
وی با بیان اینکه «هر جامعه‌ای از سه بخش عمومی، خصوصی و سمن‌ها تشکیل شده است، گفت: لازم است این موضوع را به رسمیت بشناسیم که هر کدام از بخش‌ها یک اولویتی دارند. بخش عمومی منافع عمومی را دنبال می‌کند زیرا رای خود را از اکثریت می‌گیرد. برای بخش خصوصی منافع اقتصادی اولویت دارد و فعالان اجتماعی منافع به حاشیه رانده شده را دنبال می‌کنند.اگر این نقش‌ها عوض شود مثلا کنش‌گری اجتماعی را به بخش خصوصی بدهیم آن وقت جنبه ظاهری پیدا می‌کند.
شهرسازی رشته‌ای در خدمت قدرت است
بنیان‌گذار مجمع حق بر شهر باهمستان با اشاره به اینکه «باهمستان از سال ۹۱ شکل گرفت و ماهیت شکل‌گیری آن این بود که چطور می‌توانیم نقشی خارج از ساختار قدرت برای شهرسازی تعیین کنیم»، تصریح کرد: شهرسازی از ابتدای شکل‌گیری رشته‌ای در خدمت قدرت بوده است. قدرت‌ها در تمام جهان به دنبال توسعه هستند و در این زمینه کالبد شهری اهمیت زیادی دارد. ما باهمستان را به عنوان یک سازمان مردم نهاد پیگییر حقوق منافع به حاشیه رانده شده در فرآیند توسعه شهری تعریف کردیم.
وی ادامه داد: در ابتدای کارمان روی یکی از بحث‌برانگیزترین پروژه‌های شهری یعنی بزرگراه نواب و مجتمع‌هایی که کنار آن ساخته شد، دست گذاشتیم که مقدمه بسیاری مداخلات بعدی هم شد.تحت عنوان منافع عمومی توجیهات زیادی پشت بزرگراه نواب وجود داشت مثلا محلات فرسوده در اطراف بزرگراه بودند که تصور می‌شد با ساخت این بزرگراه آن محلات هم نوسازی شوند. اما وقتی بزرگراه شکل گرفت، اتفاقی که رخ داد این بود که ما یک بافت کالبدی و اجتماعی جدید را وارد یک بافت کالبدی و اجتماعی بسیار سنتی کردیم. منطقه ده تهران از منسجم ترین محلات بوده است. در این محله بیشتر از همه آذری زبان‌های تهران زندگی می‌کردند و این بزرگراه این منطقه را تفکیک و گسست اجتماعی ایجاد کرد.
طیبی افزود: در پشت جداره ساختمان‌های نواب انواع معضلات را می‌بینیم. انواه بزه‌ها،خشونت‌ها و… در این مکان رخ می‌داد. در سال ۹۱ جداره‌های پشتی نواب برای ۲۰ سال بود که رها شده بود و معضلی اجتماعی به طول بزرگراه نواب ایجاد شده بود. ما این موضوع را با مردم آن مناطق مطرح کردیم که چطور می‌شود این معضل ۲۰ ساله را در یک روز، به طور موقت و با توانایی‌هتای خودمان بهتر کنیم.
وی با تاکید بر اینکه «گر اعتماد مردم شکل نگیرد مشارکت هم شکل نمی‌گیرد»، عنوان کرد: اعتماد شکل گرفت و اقدامات را انجام دادیم. در نهایت برخی خواسته های مردم دائمی شد مثلا فضای پارکینگ آن منطقه به یک پارک محلی تبدیل شد. دیوارهایی که به دلیل تخریب‌ها رنگ نامناسب داشتند، رنگ شد و… .
بنیان‌گذار مجمع حق بر شهر باهمستان در مورد سکونت‌گاه‌های غیر رسمی عنوان کرد: در سال ۹۵ وارد محله اسلام آباد شدیم. این محله داخل شهر است اما اسم آن را حاشیه شهر گذاشتند زیرا نسبت به مناطق اطراف خود در سطح پایین‌تری قرار دارد و دیده نمی‌شود. بر اساس طرح جامع و تفصیلی تهران، طرح پاکسازی اسلام‌آباد شکل گرفته بود. ما به این محله وارد شدیم. در اسلام آباد با یک بافت زنده اجتماعی و منسجم سروکار داریم که اتفاقا توانایی افراد منطقه مالی هم بد نیست و می‌توانند خانه خود را بهتر کنند اما ما برای ۴۰ سال به آنها اجازه ندادیم حتی یک آجر خانه خود را جابجا کنند؛ یعنی اگر دیوار خانه آنها هم بریزد حق ندارند آن را درست کنند زیرا منطقه فریز شده است و حق ندارند این کارها را انجام دهند. بنابراین به مرور منطقه فرسوده‌تر می‌شود و توجیه‌تر می‌شویم که این منطقه باید پاک شود.
وی یادآور شد: منطقه اسلام‌آباد، پنجاه سال سابقه سکونت داشت . شش ماه در این محله حضور داشتیم در نهایت در نشستی با حضور مشاور وزیر و… جمع‌بندی نشست در قالب نامه به شورای عالی معماری و شهرسازی فرستاده شد کهخ توانست که روند تخلیه اجباری محله را کند کند.
پروژه‌های شهری را تحت عنوان منافع عمومی توجیه می‌کنیم
طیبی تصریح کرد: طرح‌های ما طرح‌های زیبایی هستند که خیلی راحت می‌شود تحت عنوان منافع عمومی آن را توجیه کرد. مثلا اینکه بگوییم دره‌ها ریه‌های شهر تهران هستند و این ریه‌ها باید باز شوند تا هوای کوه به دشت جریان داشته باشد. نتیجه تمام این عنوان‌های زیبا این است که یک محله پنجاه ساله باید حذف شود.
وی خاطرنشان کرد: رویکرد عمومی در جامعه و نه تنها در مدیریت شهرسازی کشور این است که مهمترین مسئله شهر ترافیک است و ترافیک یعنی تسریع حرکت سواره، بنابراین اولویت حرکت با سواره است. بر اساس این دید عمومی مردم از منتخبین خود این را می‌خواهند که ترافیک را حل کنند. نتیجه این می‌شود که در تقابل این دو موضوع با هم عابر پیاده حذف می‌شود حتی اگر این مکان چهارراه ولیعصر تهران باشد که قلب تاریخی تهران است و فضاهای زنده‌ای در اطرافش وجئود دارد. ما همیشه د مورد این موضوع بحث داشته‌ایم.
بنیان‌گذار مجمع حق بر شهر باهمستان با اشاره به اقدامات باهمستان در مورد نقد زیرگذر چهارراه ولیعصر بیان کرد: در آذر ۹۷ نرده‌های چهاراه ولیعصر به روی مردم باز شد. در این ماجرا نهادهای مختلف همچون شهرداری و… توجیه شدند که نرده‌ها باید باز باشد اما شب پلیس نرده‌ها را نصب کرد. فردای آن روز شهرداری دوباره نرده‌ها را برداشت اما پلیس دوباره آنها را گذاشت. سه شب پیاپی این درگیری بین شهرداری و پلیس وجود داشت. در نهایت به دفتر رئیس پلیس تهران رفتیم و ایشان هم توجیه شدند و قرار شد جلسه‌ای با فرماندهی نیروی انتظامی تهران برگزار شود در آن جلسه ایشان گفتنند که محال است نرده‌ها باز شود. دلیل ایشان هم خیلی جنبه شخصی داشت.
برای اینکه نخواهیم مشکلی را حل کنیم به آن جنبه امنیتی می‌دهیم
وی افزود: گاهی به ما می‌گفتند چهارراه ولیعصر جنبه امنیتی دارد و به این دلیل که ممکن است تجمعاتی در آنجا شکل بگیرد این چهارارراه را باز نمی‌کنند اما اتفاقا هرگاه تجمعی در خیابان اتقلاب بوده این نرده‌ها باز شده‌اند تا موتورها بتوانند به پیاده‌رو بیایند. باز شدن نرده‌ها ربطی به جنبه امنیتی ندارد. برای اینکه نخواهیم یک مشکلی را حل کنیم یک جنبه امنیتی به آن اضافه می‌کنیم.
طیبی تصریح کرد: در نهایت فرمانده نیروی انتظامی تهران به ما گفتند حتی یک ثانیه چهارراه ولیعصر باز نمی‌شود. اما ما همچنان پیگیر هستیم. ما به شوخی به مسئولان می‌گوییم شما می‌آیید و می‌روید اما ما هستیم که می‌مانیم.
بنیان‌گذار مجمع حق بر شهر باهمستان عنوان کرد: در رویدادهای ورزشی بیشترین مداخلات شهری اتفاق می‌افتد که ما خیلی تجربه این کار را نداشتیم. وقتی مثلا جام جهانی قرار است برگزار شود چند شهر از یک کشور در مداخلات سریع آماده برگزاری رویداد می‌شوند.
وی در مورد اما ه سازی شهر کیپ‌تاون برای جام جهانی ۲۰۱۰ گفت: در این شهر باید یک مسیر بزرگراهی تکمیل می شد که فرودگاه را به مرکز شهر و ورزشگاه وصل می‌کرد. همچنین پروژه‌های مسکن جدید باید ایجاد می‌شد. این بزرگراه از روی بخش بزرگی از سکونت‌گاه‌های غیررسمی این شهر عبور می‌کند و این ۲۰ هزار نفر ساکن در این منطقه باید خانه خود را ترک کنند و به شهری دیگری برای اسکان موقت بروند.مقاومت‌ها شگکل گرفت مردم نرفتند. سمنی با عنوان کمپین علیه تخلیه اجباری وارد کار شد و شکایتی در این زمینه مطرح کرد و هر روز هم تظاهرات خیابانی داشتند. دادگاه به نفع دولت رای دارد اما آنها دست از خواسته خود بر نداشتند و تا ۹۰ روز در خیابان زندگی می‌کردند.
طیبی با اشاره به تغییرات شهر برزیل برای المپیک بیان کرد:در برزیل خیابان خواب و دستفروش است اما هنگام برگزاری المپیک آنها را نمی‌بینم زیرا دولت آنها را حذف کرده. نومونه این موضوع را در ایران داشتیم. هنگامی که اجلاس سران در دوران آقای خاتمی در تهران برگزار شد تمام خیابان‌خواب‌ها به کهریزک منتقل شدند. از زمان اجلاس بیست و دو سال گذشته اما هنوز آن خیابان‌خواب‌ها در کهریزک زندگی می‌کنند.
وی با تاکید بر اینکه « حق بر شهر را به رسمیت بشناسیم»، اظهار کرد: حق بر شهر حق ساختاری نوشته شده نیست. این حق حقی غیر ملموس برای گروه‌هایی است که خیلی اوقات آنها نمی‌بینیم. شهرداری با دولت فرق دارد. دولت نسبت به شهروندها مسئول است اما شهرداری نسبت به ساکنان شهر مسئول است. ساکنان شهر فقط شامل ایرانی‌ها نمی‌شوند شامل ماجران چه قانونی و چه غیرقانونی هم می‌شوند. انها هم در این شهر ساکن هستند و در اقتصاد شهر خدمات شهری و … مشارکت می‌کنند. حقوق آنها را هم ببینم.
طیبی افزود: فرصت مشارکت را در فضای دعوت شده فراهم آوریم و در برابر خواست اجتماعی انعطاف داشته باشیم. مشارکت از نقطه‌ای که ما تعیین کردیم آغاز نمی‌شود اما خیلی وقت‌ها مردم خودشان فضایی را خلق می‌کنند که صدای آنها شنیده شود.کاهش فقر، طرد اجتماعی و خشونت شهری را در اولویت قرار دهیم. خیلی وقت‌ها در مباحث فنی این موضوعات نادیده گرفته می‌شود.
عالی بود ممنون