استخوان پسماندهای عفونی لای گوشت اراک
اگر شب‌ها نگاهی به خیابان‌های اراک بیندازید متوجه قانون‌شکنی، آنهم از نوع انتشار عفونت در خیابان‌های این شهر، توسط پاسبانان قسم خورده سلامتی انسان‌ها خواهید شد.
پاسی از شب که می‌گذرد سرو کله کیسه‌های زرد پیدا می‌شود، تکیه داده بر دیوار ساختمان‌های پزشکان، کلینیک‌ها، روبروی مطب‌ها، کنار سطل‌های زباله عمومی یا درون آنها، اصلا گاهی آنقدر تجمعشان در سطل‌های زباله عمومی زیاد می‌شود که جایی برای کیسه‌های سیاه نمی‌ماند. این کیسه‌های زرد رنگ حاوی زباله های خاصی هستند که قانون به آنها پسماندهای پزشکی می‌گوید، زباله‌هایی که قانون می‌گوید نباید اینجا باشند ولی هستند.
ماده ۲ قانون مدیریت پسماند می‌گوید «به کلیه پسماندهای عفونی و زیان‌آور ناشی از بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی، درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته می‌شود. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این قانون خارج است».
قانونی که پسماندها را به ۵ دسته تقسیم‌بندی کرده از پسماندهای ویژه هم سخن گفته است. از نظر قانون «به کلیه پسماندهایی که به‌دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمیت، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد و آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی، صنعتی و کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند جزو پسماندهای ویژه محسوب می شوند». و بر اساس تبصره یک همین ماده پسماندهای پزشکی جزو پسماندهای ویژه هستند. ماده ۱۳ همین قانون نیز گفته است که «مخلوط کردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش آنها در محیط و یا فروش، استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع است».
حال اگر با همین میزان اشراف بر این قانون، شب‌ها نگاهی به خیابان‌های اراک بیندازید و البته اگر خاطراتتان را از این خیابان‌ها مرور کنید، متوجه می‌شوید که سال‌هاست شاهد قانون‌شکنی آنهم از نوع انتشار عفونت در خیابان‌های این شهر توسط پاسبانان قسم خورده سلامتی انسان‌ها هستید و نمی‌دانید.
سرنگ، لوله‌های آزمایشگاهی پر از خون، کیسه‌های سرم، کیسه‌های خون، سرسوزن، دستکش‌ها و باندهای آلوده؛ پوست موز، جعبه شیرینی و انواع زباله خانگی مجموعه عجیب و براساس گفته کارشناسان، مجموعه «خطرناک و البته غیرقانونی» در سطل‌های زباله عمومی گوشه و کنار شهر اراک است که اگر اواخر شب به خیابان‌های محدوده استقرار پزشکان سری بزنید نمونه‌های آنرا خواهید دید، مناظری که مصداق واقعی تهدید علیه سلامت عمومی و به خطر افتادن بهداشت اجتماعی است.
وضعیت وقتی خطرناک‌تر به نظر می‌رسد که گذر زباله‌گردها به این سطل‌ها می‌افتد. زباله‌گردی در ذات خود به‌واسطه سروکله زدن با زباله کار خطرناکی هست، حال وقتی گذر این افراد که قطعا از روی ناچاری به این کار روی آورده‌اند به سطل‌های زباله‌ای می‌افتد که محتویات آنها زباله‌های عفونی است، آنچه قطعا تهدیدآمیز است برخورد دست این افراد با اجسام برنده، تیز یا آلوده عفونی از قبیل سرنگ، اجسام خونی و آلوده و شاید حتی تیغ‌های جراحی است. از سویی این افراد ضایعاتی از نوع پلاستیک، فلز یا امثال آن را جمع می‌کنند و برخی زباله‌های پزشکی هم‌چون کیسه‌ها و لوله‌های سرم و بسته‌بندی‌های اقلام پزشکی پلاستیکی و.. در زمره همان چیزهایی هستند که زباله‌گردها جمع می‌کنند. معلوم نیست سرنوشت این زباله‌ها به کجا می‌کشد و نمی‌دانیم کدام وسیله پلاستیکی که امروز استفاده می‌کنیم حاصل ذوب همین مواد است.
زمانی یک مسئول در حوزه استاندارد از نگرانی‌اش درخصوص اسباب‌بازی‌هایی می‌گفت که قاچاقی وارد کشور می‌شوند و معلوم نیست که از چه موادی ساخته شده‌اند و شاید در ساخت آنها حتی زباله‌های پزشکی استفاده شده باشد، غافل از اینکه این خطر بیخ گوش خودمان هم می‌تواند در حال رخ دادن باشد یا شاید هست.
براساس قانون، پسماندهای عفونی باید در کیسه‌های زردرنگ جمع‌آوری شوند، تمامی فعالان حوزه پزشکی هم از کیسه‌هایی با همین رنگ استفاده می‌کنند (این بخش قانون را حتما رعایت می‌کنند). کیسه‌هایی که در کنار خیابان در مجاورت کیسه‌های سیاه‌رنگ زباله خانگی مورد علاقه حیواناتی هم‌چون گربه‌ها قرار می‌گیرند و پاره شدن، سرنوشت محتوم عموم کیسه‌های زباله‌ای است که در معرض هجوم این‌گونه حیوانات قرار دارند. آلوده شدن این حیوانات، پخش شدن زباله‌های عفونی و آلوده به باکتری و ویروس در محیط‌های شهری، جذابیت سرنگ‌های پخش شده روی زمین برای معتادانی که پولی برای خرید سرنگ ندارند، همه و همه نکات خطرناکی است که توجه متولیان بهداشت عمومی و متولیان مدیریت شهری را می‌طلبد.
قانون مدیریت پساند در جای دیگری می‌گوید «مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی و ویژه به عهده تولیدکننده خواهد بود و در صورت تبدیل آن به پسماند عادی به عهده شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و بخشداری‌ها خواهد بود».
وظیفه مدیریت پسماند عفونی با تولیدکننده است
مدیر گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای مرکز بهداشت استان مرکزی نیز بر این نکته تاکید دارد. وی با اشاره به چهار گروه شاخص (عفونی، تیز و برنده، شیمیایی‌دارویی و پسماندهای پرتوی) در دسته‌بندی پسماندهای پزشکی، گفت: پسماندهای پرتوی دارای پروتکل خاص و تعیین‌تکلیف شده هستند و مراتب مربوط به آنها حفاظت شده و به شیوه بدون خطا در حال انجام است، پسماندهای دارویی و شیمیایی نیز بسته‌بندی شده، شناسه‌گذاری شده و براساس قراردادهای منعقد شده به استانی دیگر و سایت امحای ایمن پسماندهای دارویی شیمیایی ارسال می‌شود.
حسن مهرعلی در خصوص مدیریت پسماندهای عفونی با تاکید بر اینکه طبق ماده ۷ قانون مدیریت پسماند، مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی و عفونی بر عهده تولیدکننده است، بیان کرد: پسماندهای عفونی از دو منبع بیمارستان‌ها و مطب‌ها و کلینیک‌ها تولید می‌شود؛ یکی از سنجه‌های اصلی اعتباربخشی در بیمارستان‌ها بحث مدیریت پسماند است، اگر در بازرسی بهداشت محیط مشخص شود که بی‌خطرسازی پسماندهای عفونی در بیمارستان انجام نمی‌شود و اعتبارسنجی، راستی‌آزمایی و پایش نمایشی باشد، یقینا این وضعیت در اعتباربخشی لحاظ می‌شود و هیچ بیمارستانی چنین ریسکی را نمی‌پذیرد. چرا که در تعرفه‌های بیمارستان و هتلینگ تاثیرگذار است و از طرفی به لحاظ حقوقی، بهداشت محیط می‌تواند در این خصوص اقامه دعوی کند. در حال حاضر تمام بیمارستان‌های استان اعم از دولتی و خصوصی مجهز به دستگاه اتوکلاو و بی‌خطرساز هستند و حتی این بی‌خطرسازی براساس شاخص و شناسه‌بندی و صحت کار انجام می‌شود.
وی در خصوص پسماندهای عفونی مطب‌ها افزود: در بحث مطب‌ها سازمان نظام‌پزشکی مکلف به اعمال مدیریت پسماند و استانداردهای بهداشتی و سلامت است، اخیرا تمام مطب‌ها و کلینیک‌ها در قالب طرح ضربتی بازرسی و مورد پایش قرار گرفته‌اند، بخشی از مطب‌ها از قانون مدیریت پسماند تمکین کرده و بخشی که تمکین نکردند، اخطار دریافت کردند که اگر اقدام اصلاحی انجام نگیرد اقامه دعوی در مراجع قضایی انجام می‌شود.
هرچند مدیریت پسماندهای عفونی برعهده تولیدکننده آنهاست و این زباله‌ها تنها در صورت تبدیل شدن به پسماند عادی باید توسط شهرداری ها مدیریت شوند، اما شهرداری اراک موظف شده است در قالب تفاهم‌نامه‌ای با نظام پزشکی زباله‌های پزشکی را از مبدا جمع‌آوری کرده و دفن کند. نکته مهم‌تر اینجاست که در این اقدام از بی‌خطرسازی خبری نیست و این زباله‌ها مستقیما به چاله‌های دفن می‌روند.
مهرعلی با اشاره به این تفاهم‌نامه اظهار کرد: در حال حاضر سازمان نظام‌پزشکی و سازمان مدیریت پسماند شهرداری اراک قراردادی امضا کرده‌اند که براساس آن پسماندها در قالب و شرایط خاص از مطب‌ها و کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها دریافت، به سایت پسماند منتقل و دفن می‌شوند.
وی در خصوص مطب‌های متخلف که زباله‌های عفونی خود را در سطل‌های زباله معمولی تخلیه می‌کنند اظهار کرد: اینکه پسماند عفونی هرشب بیرون از مطب و درون سطل زباله‌های معمولی قرار گیرد و سپس شهرداری آنرا منتقل کند، غیرقابل پذیرش است؛ چرا که مطب‌ها و کلینیک‌ها باید به‌عنوان تولیدکننده این نوع پسماند، آنرا مدیریت کنند و این مدیریت باید کارآمد و با رعایت سرفصل‌های سلامت باشد.
براساس این گزارش، درخصوص تعداد مطب‌ها و کلینیک‌هایی که قابلیت تولید زباله عفونی دارند عدد دقیقی بیان نشده و ارقامی که اعلام می‌شود تا حدودی متفاوتند؛ همان‌گونه که درخصوص تعداد پزشکانی که تمایلی به عقد قرارداد و صرف هزینه اندک برای جمع‌آوری زباله‌هایشان توسط شهرداری ندارند، عدد دقیقی وجود ندارد. آنچه اهمیت دارد بی توجهی پزشکان سوگند خورده برای سلامتی مردم، به صرف هزینه‌های ناچیز برای مدیریت آلودگی‌های خطرناکی است که خود تولید می‌کنند.
پسماندهای پزشکی بی‌خطرسازی نمی‌شوند
سرپرست سابق سازمان مدیریت پسماند شهرداری اراک نیز تاکید دارد که زباله‌های عفونی مطب‌ها و کلینیک‌های درمانی که توسط شهرداری جمع‌آوری می‌شوند، امحا و بی‌خطر نمی‌شوند و شهرداری تنها تلاش می‌کند این زباله‌ها به‌شکل درستی دفن شوند.
وی با بیان اینکه شهرداری از نظر قانونی تکلیفی در قبال جمع‌آوری و امحای زباله عفونی ندارد و بارها به‌صورت شفاهی و مکتوب این موضوع را در جلسات کارگروه و جلسات خصوصی با دانشگاه علوم‌پزشکی، مرکز بهداشت و سازمان نظام پزشکی و تولیدکنندگان مطرح کرده‌ایم تا تولیدکننده تکلیف قانونی خود را انجام دهد گفت: متاسفانه در جلسات و کارگروه مدیریت پسماند استان و شهرستان مکررا این کار به عهده شهرداری گذاشته می‌شود.
عباسی تصریح کرد: براساس سیاست استان، شهرداری به عنوان پیمانکار در قبال دریافت بخشی از هزینه‌ها از برخی مطب‌ها و کلینیک‌ها، جمع‌آوری زباله‌های عفونی را انجام می‌دهد و دفن تقریبا بهداشتی در مرکز دفن به انجام می‌رسد و ترانشه‌ها آهک و خاک‌پوشانی می‌شوند. طبق قانون این زباله‌ها قبل از دفن باید امحا شوند، اما در حال حاضر زباله‌های عفونی مطب‌ها و کلینیک‌های درمانی امحا نمی‌شود، اما سعی می‌شود با توجه به امکانات موجود، دفن آنها به درستی انجام گیرد، هرچند این پسماندها باید کاملا بی‌خطرسازی شوند که این امر انجام نمی‌شود.
وی با اشاره به اقدام برخی از مطب‌ها نسبت به تخلیه زباله‌های عفونی خود در سطل‌های زباله عمومی اظهار کرد: مخلوط شدن پسماند عفونی با پسماندهای عادی که ممکن است به‌دلیل پارگی کیسه زباله صورت گیرد، قابل قبول نیست؛ تمام تلاش ما بر این است که زباله‌ها در این مرحله مخلوط نشوند و با استفاده از خودروی در نظر گرفته شده جدای از پسماندهایی عادی به محل دفن بروند. اگر موردی از این تخلف آشکار صورت گیرد با آن برخورد می‌شود، چرا که اگر این زباله‌ها مخلوط شوند امکان جداسازی آنها وجود ندارد.
عباسی اضافه کرد: طبیعتا زباله‌هایی که با زباله‌های عادی مخلوط می‌شوند، درون کیسه‌های مخصوص قرار نمی‌گیرند و در سایت پسماند نیز امکان جداسازی آنها وجود ندارد. در واقع این مخلوط شدن زباله‌ها اقدام بسیار خطرناکی است که گاه از سوی برخی از مطب‌ها دیده شده است.
سرپرست سازمان مدیریت پسماند شهرداری اراک در خصوص استقرار زباله‌سوز بیان کرد: برای کمک به استان و شهرستان اراک گفته‌ایم اگر سرمایه‌گذار بخش خصوصی وارد شود برای بحث زمین و فضا کمک می‌کنیم. قرار است استقرار زباله‌سوز در محل سایت دفن پسماند انجام شود، این سایت ۱۲۵ هکتار وسعت دارد و حدود ۳ هکتار برای این دستگاه در نظر گرفته شده است که در راستای استقرار، تفکیک‌سازی و فنس‌کشی محل اقدام خواهد شد.
پزشکان زیر بار هزینه همکاری بخش خصوصی نمی‌روند
سرپرست جدید سازمان مدیریت پسماند شهرداری اراک، حمیدرضا قناتی، تصریح کرد: یکی دو شرکت در این خصوص اعلام همکاری کرده‌اند اما قیمت تمام شده کار توسط آنها بسیار بالاتر از کاری است که شهرداری انجام می‌دهد و پزشکان زیر بار تقبل این هزینه نمی‌روند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ۸۵ درصد پزشکان در مطب‌ها و کلینیک‌ها با شهرداری قرارداد بسته‌اند و حدود ۲۵ تا ۳۰ پزشک هنوز اقدام به عقد قرارداد نکرده‌اند، افزود: این عدم تمکین از عقد قرارداد توسط کسانی که خود متولی سلامت هستند و قرار دادن زباله‌های عفونی در سطل‌های زباله عمومی توسط این پزشکان، برای کارگران شهرداری مسئول جمع‌آوری زباله مشکل ایجاد می‌کند.
سرپرست سازمان مدیریت پسماند شهرداری اراک در خصوص زباله‌های عفونی گفت: آلایندگی که یک لخته خون می‌تواند ایجاد کند شاید در حد یک مترمکعب باشد.
قناتی در خصوص دفن این پسماندها عنوان کرد: دفن این پسماندها بهداشتی است به‌طوری که کف محل دفن، رس کوبی و آهک کوبی می‌شود و سپس دفن انجام شده و روی زباله‌ها خاک و آهک ریخته می‌شود. رس کوبی امکان نفوذ شیرابه را به حداقل ممکن می‌رساند اما این کار از نظر مهندسی توجیه ندارد و باید از لایه‌های عایق در این بخش استفاده شود.
کارشناس مسئول پایش و پسماند محیط زیست استان مرکزی نیز در این خصوص گفت: محیط زیست به‌عنوان دستگاه ناظر با توجه به اهمیت موضوع بازدیدهای مکرر از وضعیت مطب‌ها و کلینیک‌ها دارد و اخطارهایی نیز به پزشکان جهت عقد قرارداد با شهرداری جهت جمع‌آوری پسماند داده است، اما هنوز تعدادی از پزشکان از قانون تمکین نکرده‌اند.
مریم حسین‌پناهی با بیان اینکه این اخطارها حتی منجر به ارجاع تعدادی پزشک به مراجع قضایی شده است که آنها به‌دلیل اهمیت وجهه پزشکی‌شان به سرعت اقدام به عقد قرارداد کردند، اما هم‌چنان تعدادی باقی مانده‌اند، تصریح کرد: متاسفانه هنوز نمی‌دانیم چرا کسانی که به خطرات پسماند تولیدی خود اشراف کامل دارند پسماندهای عفونی خود را داخل سطل‌های زباله شهری می‌اندازند.
وی بیان کرد: به‌عنوان مثال برخی پزشکان حتی با وجود قرارداد با شهرداری باقی‌مانده سِرم را پسماند عفونی نمی‌دانند و تنها سوزن را به‌عنوان پسماند عفونی جدا و سرم را داخل کیسه‌های مشکی به‌عنوان پسماند عادی داخل زباله‌های عمومی می‌ریزند؛ در حالی‌که این سرم نیز خود پسماند عفونی محسوب می‌شود.
حسین‌پناهی اضافه کرد: محیط زیست به‌عنوان دستگاه ناظر وظیفه نظارتی خود را به‌صورت مستمر انجام می‌دهد، اما مشکل اینجاست که پزشکان پس از گذشت مدتی از بازدید ناظران، مجدد اقدام به ریختن پسماندهای عفونی داخل پسماند عادی می‌کنند که با این کارِ آنها ممکن است هر اتفاقی برای کارگر شهرداری یا حتی زباله‌گردها ایجاد شود.
مشاهدات ایسنا از حجم آلودگی‌های شبانه نشان می‌دهد که یا تعداد این‌گونه مطب ها بیشتر از آن چیزی است که اعلام می‌شود، یا میزان تولید زباله آنها بیشتر از دیگر مطب‌هاست و شاید به همین دلیل زیر بار قرارداد نمی‌روند، یا شاید با ماشین حمل زباله که هر روز از ساعت حدود ۱۷ تا ۲۰ جهت حمل زباله مطب‌ها اقدام می‌کند هماهنگ نیستند و زحمت نگهداری زباله‌هایشان را تا فردا که ماشین حمل زباله عفونی از راه برسد به خود نمی‌دهند و آنرا کنار خیابان قرار می‌دهند.
نکته دیگر اینجاست که آن دسته از زباله‌های پزشکی که مخلوط با زباله‌های عادی به سایت پسماند می‌روند و توسط کارگران این سایت جداسازی می‌شوند، این افراد را مستقیما در معرض خطر بیماری قرار می‌دهند.
سومین نکته اینکه حتی اگر تمامی مطب‌ها نسبت به عقد قرارداد با شهرداری اقدام کنند و زباله‌هایشان را سر ساعت تحویل دهند و زباله‌های عفونی به سلامت در محل‌های مربوطه دفن شوند، مشکل اصلی هم‌چنان پابرجاست و آن بی‌خطر نشدن این‌گونه زباله‌هاست. زباله‌هایی که هم در کنار خیابان‌ها می‌توان شیرابه‌های خطرناک‌شان را مشاهده کرد و هم قطعا خطر نفوذ شیرابه‌هایشان در محل دفن حتی اگر آهک کوبی و رس کوبی شده باشد وجود دارد که منجر به آلوده شدن خاک می‌شود.
در این میان آنان که بی‌سروصدا کار خودشان را می‌کنند و به خیر و سلامت از تیغ قانون می‌گریزند، پزشکانی هستند که علاوه بر عدم رعایت نص صریح قانون در خصوص مدیریت پسماندهای تولیدی‌شان، حالا که سازمانی بار بخشی از مسئولیت آنان را برعهده گرفته باز هم از عقد قرارداد در این رابطه به بهانه هزینه آن- که قطعا در برابر درآمد این قشر بسیار ناچیز است- خودداری می‌کنند و شاید گاه زیر بار جریمه‌ای می‌روند که براساس قانون بیشتر از هزینه‌ای است که در کل سال باید بابت حمل زباله‌هایشان به شهرداری بپردازند. گرچه در قانون صراحتا عنوان شده بی‌خطرسازی پسماندها برعهده تولیدکننده است، اما برخی از آزمایشگاه‌ها و مطب‌ها حتی حاضر نیستند هزینه ۲۱۹۰۰۰ تومانی جمع‌آوری پسماندهایشان آنهم به‌صورت بی‌خطرسازی نشده را بپردازند.