سوءاستفاده جنسی از کودکان
با مروری بر اخبار روزهای گذشته، بار دیگر لزوم توجه و حساسیت به امر آموزش کودکان برای آگاهی بیشتر نسبت به این موضوع و جلوگیری از آن، بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد. سوءاستفاده جنسی از کودکان چیست و باید چگونه با آن مواجه شویم؟ یادداشت زیر از آکادمی روانپزشکی کودکان و نوجوانان آمریکا می‌کوشد به این سوالات پاسخ دهد.
سوءاستفاده جنسی چیست؟
گزارش سوءاستفاده جنسی از یک کودک به مقامات قضایی به بیش از ۸۰ هزار بار در سال (در آمریکا) رسیده است، اما تعداد موارد گزارش نشده حتی از این هم بیشتر است؛ چراکه کودکان می‌ترسند درباره آنچه که برایشان اتفاق افتاده است صحبت کنند و همین موضوع روند قانونی برای تائید شکایت را دشوار می‌کند. مشکل باید شناسایی شود، سوءاستفاده متوقف شود و کودک باید کمک حرفه‌ای دریافت کند چراکه آسیب عاطفی و روانی در بلند مدت می‌تواند برای کودکان فاجعه‌بار باشد.
سوءاستفاده جنسی از یک کودک می‌تواند در درون خانواده توسط والدین، پدر، مادر، خواهر و برادر و یا دیگر بستگان و یا در بیرون از خانواده برای مثال توسط یک دوست، همسایه، مراقب کودک، معلم و یا یک فرد ناشناخته اتفاق بیفتد. به هر حال، وقتی سوءاستفاده جنسی اتفاق می‌افتد، در کودک مجموعه‌ای از احساسات و افکار پر استرس و آسیب‌زا رشد پیدا می‌کند.
از دید روانشناختی هیچ کودکی برای مقابله با تحریک جنسی آمادگی ندارد. حتی یک کودک ۲ تا ۳ ساله که نمی‌تواند بفهمد این فعالیت جنسی «بد است»، مشکلات ناشی از ناتوانی خود را برای مقابله با این تحریک نشان خواهد داد. کودک ۵ ساله و یا بزرگ‌تر که فرد سوءاستفاده کننده را می‌شناسد و در ارتباط با آن است، خود را در میان محبت و وفاداری که از سوی آن فرد احساس می‌کند و فهم این که این فعالیت جنسی واقعاً خوب نیست، گرفتار می‌بیند. اگر کودک سعی کند از رابطه جنسی فرار کند، فرد سوءاستفاده کننده ممکن است کودک را با خشونت و یا «از دست دادن عشق و محبت» تهدید کند. وقتی سوءاستفاده جنسی در خانواده اتفاق می‌افتد، کودک ممکن است از خشم، حسادت و یا شرمندگی اعضای دیگر خانواده خود بترسد یا بترسد از اینکه وقتی این راز آشکار شود، خانواده او از هم فرو بپاشد.
وقتی یک کودک قربانی سوءاستفاده طولانی مدت قرار می‌گیرد، اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد و احساس می‌کند هیچ چیز خوبی در کار نیست و یک تصور غریب از جنسیت پیدا می‌کند. او ممکن است نتواند به بزرگسالان اعتماد کند و به همین دلیل به درون خودش می‌رود و در نهایت نیز حتی خودکشی خواهد کرد.
بعضی از کودکانی که مورد سوءاستفاده جنسی قرار می‌گیرند، به دشواری با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند مگر به لحاظ جنسی و بعضی دیگر از این کودکان در بزرگسالی خود به سوءاستفاده کننده یا روسپی و یا به افرادی تبدیل می‌شوند که دارای مشکلات بسیار جدی هستند.
اغلب نشانه‌های جسمی سوءاستفاده و یا نشانه‌های دیگری وجود دارد که تنها یک پزشک متخصص می‌تواند تشخیص دهد؛ مانند تغییرات در ناحیه تناسلی و یا مقعد.
رفتار کودکانی که مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته‌اند می‌تواند اینگونه باشد:
• علاقه غیرعادی به مسائل جنسی و یا اجتناب از هر چیزی که به مسائل جنسی ارتباط داشته باشد.
• مشکلات خواب و دیدن کابوس
• افسردگی یا کناره‌گیری اجتماعی و خانوادگی
• دروغگویی
• اعتقاد بر اینکه بدن آنها کثیف یا آسیب‌دیده است یا ترس از اینکه چیزی در قسمت تناسلی آنها مشکل دارد
• امتناع از رفتن به مدرسه و مشکل بزهکاری
• شخصیت رازآلود
• وجود تم‌های سوءاستفاده جنسی در نقاشی‌ها، بازی‌ها و فانتزی‌ها
• پرخاشگری غیرعادی
• میل به خودکشی و سایر تغییرات مشکوک در رفتار
کسانی که از کودکان سوءاستفاده جنسی می‌کنند ممکن است آنها را به شدت از گفتن این موضوع بترسانند و کودک تنها زمانی که تلاش زیادی صورت گرفته باشد تا احساس امنیت کند، با اطمینان و آزادانه شروع به صحبت کردن درباره این موضوع می‌کند.
اگر کودکی می‌گوید که مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته است، والدین آن باید اصرار داشته باشند که آنچه اتفاق افتاده، خطا و کار اشتباه او نبوده نیست. والدین باید در اسرع وقت با یک مشاور روانپزشکی و یک پزشک کودکان صحبت کنند.
اگر کودکی می‌گوید که مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته است، والدین آن باید اصرار داشته باشند که آنچه اتفاق افتاده، خطا و کار اشتباه او نبوده نیست.
برخی از اقدامات پیشگیرانه‌ای که والدین می‌توانند انجام دهند، عبارت است از:
• به کودک بگویید «اگر کسی در حال تلاش برای لمس بدنت است و یا کاری انجام می‌دهد که تو با آن خنده‌ات می‌گیرد (احساس خنده بهت دست می‌دهد)، به آن شخص بگو نه، این کار را انجام نده.»
• به کودکان آموزش دهید که به بزرگسالان احترام بگذارند اما این احترام به معنای اطاعت و پیروی کورکورانه از درخواست‌های آنها نیست.
• به عنوان مثال، به او نگوئید که «هر کاری که معلم و یا مراقبین از تو خواستند باید انجام دهی.»
• تشویق برنامه‌های پیشگیری در سیستم آموزشی.
ارزیابی حرفه‌ای و درمان اولیه برای کودکی که مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته و خانواده او، می‌تواند بهترین راه برای جلوگیری از ایجاد مشکل جدی برای کودک و سپس در بزرگسالی او باشد. روانپزشک کودک و نوجوان به کودک کمک می‌کند تا اعتماد به نفس خود را به‌دست آورد و آن را افزایش دهد و احساسات و خاطرات بد مربوط به سوءاستفاده جسمی را کاهش دهد. روانپزشک کمک می‌کند تا اعضای خانواده دریابند که چگونه می‌توانند به کودک برای غلبه بر این تروما کمک کنند و اگر سوءاستفاده کننده عضوی از خانواده است، چه کاری در جهت بازگرداندن آن به نقش سالم خود در خانواده انجام دهند.
چگونه به مسئله سوءاستفاده جنسی از یک کودک پاسخ دهیم؟
هنگامی که یک کودک به بزرگسالان خود می‌گوید که مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته است، ممکن است بزرگسالان احساس بدی کنند و یا نمی‌دانند که باید چه بگویند یا چه کاری انجام دهند. این مجموعه «گام‌هایی برای برداشتن» طرح‌ریزی شده است تا پاسخی برای کودکانی که مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته‌اند، ارائه دهد.
به کودک چه بگوییم؟
• اگر فرزندتان حتی با ابهام بیان می‌کند که مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته است، او را تشویق کنید که آزادانه درباره آن صحبت کند. از دادن نظراتی که او را قضاوت می‌کنند اجتناب کنید.
• نشان دهید که شما او را درک می‌کنید و به‌طور جدی به آنچه که او می‌گوید توجه می‌کنید. در واقع، روانپزشکان کودکان و نوجوانان دریافته‌اند که کودکانی که خوب شنیده می‌شوند بهتر از دیگران موفق می‌شوند. پاسخ داده شده هنگام افشای سوءاستفاده جنسی می‌تواند نقش مهمی در توانایی کودک برای آرام کردن خود از آسیب‌های سوءاستفاده جنسی بازی کند.
• به فرزند خود اطمینان دهید که با صحبت کردن درباره سوءاستفاده جنسی کار درستی انجام داده است. در واقع، اگر کودک به سوءاستفاده کننده نزدیک باشد، ممکن است در مورد آشکار کردن این راز احساس گناه کند یا کودک ممکن است از تلافی بترسد چراکه فرد سوءاستفاده کننده ممکن است او را تهدید کرده باشد که اگر درباره این موضوع صحبت کند، به او یا دیگر اعضای خانواده‌اش آسیب می‌زند.
• به فرزند خود بگویید که او در ماجرای سوءاستفاده جنسی تقصیری ندارد. بسیاری از کودکان، در تلاش برای تشخیص این سوءاستفاده، به نوعی به این باور خواهند رسید که این موضوع تقصیر آنها بوده است یا اینکه این شکلی از تنبیه برای خطاهای واقعی یا خیالی آن‌هاست.
• سرانجام، به فرزند خود بگویید که مراقب او هستید و به او قول دهید که به سرعت اقدامات لازم را انجام خواهید داد تا سوءاستفاده متوقف شود.
از آنجایی که فرد بزرگسال که کودکی را مورد سوءاستفاده جنسی قرار داده است، بالغ و عاقل است، تماماً مسئول است و هیچ مسئولیتی با کودکی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته نیست.
چه کاری باید انجام دهیم؟
• هرگونه سوء‌ظن درباره سوءاستفاده جنسی را گزارش دهید.
• اگر سوءاستفاده در درون خانواده رخ داده است، آن را به سازمان‌های محلی مراقبت از کودکان گزارش دهید و با آنها صحبت کنید.
• اگر سوءاستفاده در خارج از خانواده باشد، سریعاً آن را به اداره پلیس یا دفترهای دادستانی محلی گزارش دهید (اعلام شکایت در دادگاه). بدون هیچ ترس و با حسن نیت گزارش دهید. با سازمان‌های حمایت از کودکان صحبت کنید، آنها برای انجام اقدامات لازم به شما کمک خواهند کرد و شما را راهنمایی می‌کنند.
• والدین باید با متخصص کودکان مشورت کنند تا در صورت لزوم کودک مورد بررسی پزشکی قرار گیرد. پزشک کودک را مورد معاینه قرار می‌دهد، هرگونه مشکل جسمی احتمالی مربوط به سوءاستفاده جنسی را بررسی کرده و شواهد لازم برای حمایت از کودک را در اختیار شما قرار می‌دهد.
• به کودک اطمینان دهید که از او حمایت می‌کنید و همواره با او و در کنار او هستید.
• کودکان باید از سوی یک روانپزشک نیز ویزیت شوند تا روانپزشک ببیند سوءاستفاده جنسی چگونه به کودک آسیب زده است و تعیین کند که آیا کودک به کمک حرفه‌ای نیاز دارد یا خیر تا بتواند مشکلات و آسیب‌های سوءاستفاده را پشت سر بگذارد.
از آنجایی که فرد بزرگسال که کودکی را مورد سوءاستفاده جنسی قرار داده است، بالغ و عاقل است، تماماً مسئول است و هیچ مسئولیتی با کودکی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته نیست. هنگامی که یک کودک با فردی درباره سوءاستفاده جنسی صحبت می‌کند، اولین گام پاسخ دادن درست و سپس حمایت کامل از آن است تا کودک توانایی اعتماد به بزرگسالان را بازیابد.