چرا تلگرام در ایران مهم است؟

نزدیک نیمه‌شب یکی از روزهای سرد سال ۹۶ بود که ناگهان زیر پایمان لرزید. لحظه‌ای بعد در کلی گروه و کانال مختلف اعم از «مهمانی خونه‌ی عمه مهین»، «تور کرج» و یا فلان انجمن محفل علمی فرهگی، این گمانه‌زنی مطرح شد که «تهران زلزله اومد؟». طبیعتا سوال‌های بعدی این بود که «چه باید کرد؟» در یک گروه که تعدادی از فعالان حوزه‌ی تجسمی جمع بودند، بلافاصله این ایده مطرح شد که در صورت آوار شدن تهران چه کسی چه تابلویی را از موزه‌ی هنرهای تهران به امانت برمی‌دارد.

نیم ساعت بعد، حوالی میدان جمهوری صدها ماشین پشت هم در مسیری کاملا مسدود مدام بوق می‌زدند؛ همه در خیابان هول کرده بودند و بی‌مسیر مشخصی عین ماهی‌های آکواریومی با نگرانی به سایرین زل زده بودند. کسی چه می‌دانست باید چه کار کند؟

اما این‌ها چه ربط دقیقی به تلگرام و سوال اصلی متن دارد؟ اول باید گفت فارغ از هر نوع نگاه سیاسی، میل طبیعی امروزی ما به پیدا کردن همتاهایمان است. یکی از صورت‌های بالفعل این میل در انواع مشارکت‌های اجتماعی و فرهنگی در انتخابات‌ها و تظاهرات‌های شهری دیدنی می‌شود. این میل در بعد اجتماعی‌اش با مشارکت در انواع شکل‌های ممکنِ زیست اجتماعی همراه است؛ انواع پاتوق‌های شهری در کافه‌ها و رستوران‌ها و محفل‌ها.

در شکل دیگرِ جایی که همتاهایمان را خواهیم دید مکان‌هایی مثل مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها، آموزش‌گاه‌ها و اداره‌ها هستند. اما یک نفر به صورت فیزیکی امکان آشنایی با چند نفر را دارد؟ ده نفر؟ صد نفر؟ در صورت اینکه یک اتفاق بزرگ مثل زلزله، ناآرامیِ شهری، کودتا، انقلاب یا جنگ حادث شود، اولین واکنش طبیعی میل به پیدا کردن دیگران است. این دیگران ممکن است با ما صرفا تشابه سنی یا جنسیتی داشته باشند، یا حتی صرفا نسبتی خونی. در بعد دیگر این همبستگی حتما برپایه‌ی تشابه‌های فکری و حتی گرایش‌های ایدئولوژیک صورت می‌گیرد. این مسئولیتی است که با شرکت در انواع انجمن‌ها و تشکل‌ها ممکن است. جایی که شما برپایه‌ی اشتراک‌هایی با دیگران همراه، و برپایه‌ی افتراق‌ها از سایرین جدا می‌شوید؛ این یک انتخاب است، نه یک شرایط و وضعیت تحمیل شده. تشکل‌یابی در زیست شهری در همه‌ی ابعداد اجتماعی‌اش یک نیاز و ضرورت است. با این حساب، چندان هم از فراگیر شدن استفاده از تلگرام و به تبع حساسیت‌های ایجاد شده نسبت به آن در ایران نباید تعجب کرد. نه به این معنی که هرگونه فعالیت در تلگرام یک تلاش برای تشکل‌یابی است، اما به نظر می‌رسد امکاناتی که تلگرام در این مسیر به مخاطبان می‌دهد، بیش‌تر از سایر اپلیکیش‌های قبل و بعد خود امکان تحقق میل به ملحق شدن به گروه‌های مختلف را به وجود آورده است، حال این گروه در خدمت هدفی سیاسی یا اجتماعی ایجاد شده باشد، خواه برنامه‌های تفریخی و مسافرتی.

کمتر کسی منکر تاثیر قابل توجه تلگرام در رویدادهای دی ماه سال گذشته است. با این حال، به نظر می‌رسد تمامی بحث‌هایی که این روزها میان نماینده‌های مجلس و سایر نهادهای مسئول و غیرمسئول مطرح می‌شود به نوعی طفره رفتن از بحث اصلی است. مسئله‌ی امنیت محتوای کاربران نه اینکه به خودی خود اهمیت نداشته باشد، اما به نوعی به حاشیه راندن مسئله‌ای است که شاید به صراحت بتوان گفت مسئله‌ی تاریخ ایران معاصر است؛ امکان بالقوه‌ی همبستگی میان گروه‌های اجتماعی در خدمت اهداف مشترک.