سخت‌جانی میان فساد و سیاست
رحمت‌الله حافظی نه بین اصلاح‌طلبان جایی داشت، نه دوستان اصولگرایش با او همراه بودند و نه متخصص شهرسازی و مدیریت شهری بود اما به تاثیرگذارترین چهره شورای چهارم شهر تهران تبدیل شد. او در میانه فساد و سیاست در مدیریت شهری، چهره یک نماینده مستقل منتقد را تصویر کرد.
همه نگاه‌ها به سمت رحمت‌الله حافظی بود. حبیب کاشانی و چند عضو دیگر شورای شهر، اول سراغ احمد مسجدجامعی، رئیس وقت شورای شهر رفتند که کدخدامنشی کند، اما او به تلویح گفت در این دوره از کداخدامنشی خبری نیست و بعد به صراحت اضافه کرد «از حق نمایندگی اعضا کوتاه نمی‌آیم.» حالا حتی معاونان شهردار هم که در جلسه حضور داشتند نگران شده و دنبال راهی برای فرار از طرح استیضاح بودند. پاسخ‌های شهردار در آن جلسه اردیبهشت ماه سال ۹۳ شورای شهر نتوانسته بود رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر را قانع کند اما برای حافظی هم راه دیگری نبود، اصولگرایان قطعا در استیضاح از او حمایت نمی‌کردند، بنابراین به همکارانش که سعی داشتند نظر او را تغییر دهند تنها یک جمله گفت: «از جواب قانع نشدم اما اغماض می‌کنم.» آن روزها فقط هفت ماه از عمر شورای چهارم شهر تهران گذشته بود اما داستان رویارویی حافظی با تخلف‌ها در شهرداری تا همین امروز ادامه دارد. این کارنامه عضوی از شورای شهر تهران است که با فهرست یک گروه سیاسی به شورا راه پیدا کرد اما بدون حمایت گروه‌های سیاسی شورا و زیر فشار سنگین شهرداری چهره مستقلی از خود به نمایش گذاشت.
رحمت‌الله حافظی، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی یکی از اعضای شورای شهر تهران است که با معیارهایی که این روزها نامزدان شورای شهر با آن سنجیده می‌شوند یک «غیرمتخصص تمام‌عیار» در حوزه شهری بود. سال‌ها معاون وزیر بهداشت دولت نهم بود و در دولت دهم هم برای نزدیک یک سال و نیم رئیس سازمان تامین اجتماعی بود. اما او بی‌شک فارغ از نگاه سیاسی و حتی انگیزه‌های درونی، ستاره شورای چهارم شهر تهران بود. کسی که با تذکر‌ها و نطق‌های پیش از دستور و افشاگری‌های پی در پی و سختکوشی در پیگیری مطالباتش به کابوس شهرداری تهران بدل شده است.
شیوه کار حافظی در پیگیری امور، شیوه‌ای بود که مردم از اصلاح‌طلبان انتظار داشتند و هرگز این انتظارشان برآورده نشد. در شورای چهارم اصلاح‌طلبان یک فراکسیون بزرگ ۱۴ نفری را تشکیل دادند که البته در همان ابتدا یک عضو خود را از دست داد، اما همچنان بزرگتر از هر زمان دیگری بعد از شورای اول شهر تهران بود. فراکسیونی که رای‌دهندگان انتظار داشتند اجازه ندهد اتفاق‌های شهرداری محمدباقر قالیباف در هشت سال پیش از آن تکرار شود. اما نه تنها این اتفاق نیافتاد که رحمت‌الله حافظی، عضوی از جناح مقابل اصلاح‌طلبان سربرآورد و یک تنه به اندازه هر دو فراکسیون اصلاح‌طلب و اصولگرا، متخلفان در شهرداری را آزار داد.
شیوه کار حافظی در پیگیری امور، شیوه‌ای بود که مردم از اصلاح‌طلبان انتظار داشتند و هرگز این انتظارشان برآورده نشد… اما رحمت‌الله حافظی، عضوی از جناح مقابل اصلاح‌طلبان سربرآورد و یک تنه به اندازه هر دو فراکسیون اصلاح‌طلب و اصولگرا، متخلفان در شهرداری را آزار داد.
این موضوع نه فقط برای اصلاح‌طلبان، که برای شهردار تهران هم که با رای حافظی انتخاب شده بود غیرمنتظره بود، بنابراین گروه‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی شهرداری تلاش کردند سابقه حافظی در همکاری با دولت محمود احمدی‌نژاد را یادآوری کنند. سابقه فعالیت در دولت‌های نهم و دهم باعث شده بود که حافظی از اصولگرایان نزدیک به محمود احمدی‌نژاد شناخته شود و شهرداری تهران هم بعد از آغاز انتقادهای حافظی (با توجه به سابقه اختلاف قالیباف و احمدی‌نژاد) دائم بر این موضوع تاکید داشت، اما حافظی بارها نزدیکی به جریان احمدی‌نژاد را انکار کرده است.
کارنامه حافظی نشان می‌داد در صورت برآوردنشدن استانداردهایش به راحتی هر پستی را رها می‌کند. همین موضوع باعث شد برخلاف اصلاح‌طلبانی که محافظه‌کارانه به انتقاد از شهرداری می‌پرداختند، نه دغدغه تاییدصلاحیت‌شدن در دور بعد را داشته باشد و نه وقعی به سود و زیان جناحی که به آن منتسب بود بگذارد. اصولگرایان شورا هم خیلی زود این موضوع را دریافتند و در مقابل حافظی قرار گرفتند، درگیری‌های لفظی علیرضا دبیر از حامیان شهردار تهران و حافظی در صحن علنی شورای شهر نمادی از ناخشنودی اصولگرایان از حافظی بود.
انتقادهای پی در پی حافظی از شهرداری آنقدر برای این دستگاه سنگین تمام شد که در اقدامی بی‌سابقه، شهرداری به دلیل یک نطق پیش از دستور، از حافظی به قوه قضاییه شکایت کرد. او در این نطق آرزو کرده بود قطار مدیریت شهری از «ریل خودمحوری» خارج شود و به ریل عقلانیت بیفتد. او همچنین خواستار تغییر احوال شهرداری شده و این تغییر حال را به این معنی دانسته بود که شهرداری از خرید باغ‌های مردم به نام و با قیمت فضای سبز و تغییر کاربری آن به مسکونی و متعاقبا فروش آن به مردم و تعاونی‌های مسکن شهرداری خودداری کند. هرچند شهرداری کمی بعد شکایت خود را پس گرفت اما همین موضوع نشان‌دهنده عمق اختلاف آنها با رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران بود.
در چهار سال گذشته بسیاری از تحلیلگران حوزه شهر و سیاست به دنبال انگیزه واقعی حافظی از این جدال بی‌امان و رویارویی سرسختانه با شهرداری تهران و حتی دوستان اصولگرایش در شورای شهر بودند. برخی این رویارویی را برای نزدیک‌شدن به اصلاح‌طلبان دانسته‌اند. وقتی حافظی از نامزدشدن در انتخابات این دوره شورای شهر تهران هم انصراف داد بازهم به فکر خیلی‌ها رسید که احتمالا او قرار است در دوره بعدی مجلس و این‌بار با فهرست اصلاح‌طلبان وارد مجلس شود، همان راهی که علی مطهری در مجلس رفته بود. اما این داستان شاید صورت خوشبینانه یا حتی رویاپردازانه‌ای هم داشته باشد، اینکه نماینده‌ای که با رای مردم وارد شورای شهر شد به رای مردم خیانت نکرد، به خواسته‌های گروه‌های سیاسی توجهی نکرد و تلاش کرد حافظ رای مردم باشد. انگیزه حافظی هرکدام از این گمان‌ها باشد، در تاثیری که بر شورای شهر داشت تفاوتی ایجاد نمی‌کند: «ایجاد تصویری از یک عضو مستقلِ منتقد.»
سوال از شهردار، یک شروع توفانی
ایستادن حافظی مقابل شهرداری تهران خیلی زود و چندماه پس از آغاز به کار شورای چهارم شهر تهران شروع شد. حافظی دست روی شاهرگ مالی شهرداری گذاشته بود، جایی که تا پیش از آن کمتر عضوی از شورا به آن توجه کرده بود. بر اساس قانون بودجه سال ۹۳، روسای کمیسیون‌های شورای شهر تهران باید در کمیته تخصیص بودجه شهرداری شرکت می‌کردند اما شهرداری هرگز به آنها اجازه ورود به این عرصه مهم را نداده بود. کمیته تخصیص بودجه جایی است که در آن درباره اختصاص بودجه به پروژه‌های مختلف شهر تصمیم‌گیری می‌شود و درست جایی است که در نبود نظارت شورای شهر، شهرداری بودجه شهر را برخلاف مصوبات شورا مصرف می‌کند.
حافظی بعد از چندبار تذکر شفاهی و کتبی در نهایت این موضوع را به عنوان سوال از شهردار تهران مطرح کرد. شهردار تهران در جلسه پاسخ به سوال حافظی گفته بود که مصوبه شرکت روسای کمیسیون در کمیته تخصیص با مخالفت فرمانداری مواجه شده و بنابراین قابلیت اجرایی ندارد. هرچند حافظی هم می‌گفت که فرمانداری علاوه بر اینکه خارج از زمان قانونی اظهارنظر کرده، درباره این قسمت از مصوبه بودجه سکوت کرده است.
شهردار تهران در این جلسه نتوانست نظر حافظی را جلب کند و رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر دست به کار استیضاح شهردار شد. اتفاقی که در ۱۲ سال شهرداری قالیباف هرگز رخ نداده بود. حافظی با اینکه گفته بود رفتار شهردار تهران «مصداق قانون‌گریزی و سلب حقوق شورای شهر است» اما به علت اینکه بقیه اعضای شورا با او همراه نشدند مجبور شد از مطرح‌کردن استیضاح صرف‌نظر کند اما به شهرداری یادآوری کرد حریف سرسختی در مقابل دارد.
سلامت شهروندان، گلاویزشدن با دولت و شهرداری
حافظی به عنوان رئیس کمیسیوین سلامت شورای شهر تهران پس از آن روی فعالیت معادن شن و ماسه و نیترات آب تهران متمرکز شد. با اینکه ۲۰ سال از حکم توقف این معادن می‌گذشت اما شهرداری تهران در این زمینه اقدامی نکرده بود. حافظی دست به کار شد و بیش از دو سال این موضوع را پیگری کرد تا اینکه در نهایت خردادماه سال ۹۵ اعلام شد که فعالیت تمام این معادن متوقف شدند. مصطفی سلیمی، شهردار پیشین منطقه ۱۸ هم در این فعالیت همراه حافظی بود اما چندماه بعد شهردار این منطقه به طرز غیرمنتظره‌ای برکنار شد و با ورود شهردار جدید فعالیت این معادن دوباره شروع شد.
نیترات آب تهران هم از دیگر مواردی بود که حافظی درباره بالابودن آن هشدار داد. وزارت بهداشت به سرعت این موضوع را تکذیب کرد اما بعدتر با پلمپ چند چاه آب درستی گفته‌های حافظی مشخص شد. حافظی بعدها مدعی شد که استاندارد نیترات را تغییر دادند تا بگویند آب آلوده نیست و حتی اعلام کرد آزمایشگاه‌ها از اندازه‌گیری نیترات آب منع شدند. او پس از آن هم بارها درباره آبیاری مزارع جنوب تهران با آب آلوده هم هشدار داد.
اعتراض به تاراج سرمایه‌های شهر
آشفتگی و تخلفات مالی در شهرداری دیگر موضوعی است که حافظی چهار سال تمام روی آن متمرکز شد. در تمام سال‌های گذشته که حسابرسان، گزارش تفریغ و تلفیق بودجه شهرداری را به شورای شهر تهران آورده‌اند هیات رئیسه شورای شهر بدون توجه به تخلفات مالی در این گزارش‌ها آنها را برای تصویب به رای شورای گذشته و اعضا هم به آن رای داده‌اند. این روند مورد اعتراض شدید حافظی قرار گرفت.
حافظی همچنین ابایی از افشاگری درباره فساد داخل شهرداری نداشت. او به صراحت و بارها گفته «فساد در شهرداری تهران بیشتر از بقیه نهادهاست.» او همکارانش را هم از نقدهای خود بی‌نصیب نگذاشته و گفته بود «منافع شخصی» در شورا بسیار پررنگ است
زمانیکه گزارش تلفیق بودجه سال ۹۱ به شورای شهر آمد و مشخص شد شهرداری در این سال و سال پیش از آن در مجموع هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان هزینه فاقد سند داشته، آتش انتقادهای حافظی هم تندتر شد. او این گزارش را «زارنامه» خواند، چراکه به اعتقاد او این گزارش نشان می‌دهد که «سرمایه‌های شهر به تاراج رفته و نابود شده‌اند.»
او به همکارانش در شورای شهر توصیه کرد که «بند‌بند این گزارش را مورد بررسی قرار دهند» و به شهردار تکلیف شود که به تک‌تک موارد براساس مستندات «پاسخ دهد» چون اگر جز این عمل شود «اغماض و کوتاهی شورا و ظلم به شهروندان است.» اما در نهایت این گزارش هم تصویب شد. او بعدها بارها به این روند اعتراض کرد و زمانیکه مورد بی‌توجهی شورای شهر قرار گرفت مستندات خود را در اختیار رسانه‌‌ها قرار داد.
دستان هیات رئیسه در دستان شهرداری
بعد از بی‌توجهی هیات رئیسه شورای شهر به انتقادهای حافظی درباره چگونگی رسیدگی به حسابرسی‌ها او نوک تیز انتقادهایش را به سمت آنها گرفت. او معتقد است مهدی چمران، رئیس شورای شهر تلاش دارد با کدخدامنشی موضوعات داخل شورا را حل کند. حافظی گفته چمران «در تمامی اشتباهات مدیریت شهری در ۱۲ سال گذشته» نقش عمده‌ای داشته است و از اینکه «هیات رئیسه شورای شهر تهران، چشم اعضا را برای رسیدگی به امور مالی شهرداری بسته است» بارها انتقاد کرده بود. حافظی معتقد است اگر هیات رئیسه شورا دو پرونده از تخلفات مالی شهرداری را به دادگاه می‌کشاند هرگز شاهد این حجم از تخلفات از سوی شهرداری نبودیم.
بعنوان نماینده مردم به خاطر رای نیاوردن تحقیق و تفحص از #شهرداری در #مجلس، عذرخواهی می‌کنم
و به #شهردار_تهران به خاطرلابی هایش تبریک می‌گویم— dr.hafezi (@drhafezi) March 14, 2017
به گفته او شورای شهر تهران برای رسیدن به نظارت همه جانبه به زیرساخت نیاز دارد که «این آقای رئیس شورا» اجازه ایجاد چنین زیرساختی را نمی‌دهد و «این آقای شهردار» از ایجاد این نوع زیرساخت‌ها استقبال نمی‌کند. او پس از ردشدن طرح تحقیق و تفحص از شهرداری تهران از جمله اعضای شورا بود که از لابی‌های «غیرمتعارف» شهرداری انتقاد و اعلام کرد به برادر یکی از اعضای کمیسیون عمران مجلس ۱۰میلیارد تومان تراکم پرداخت شده است.
افشاگری بی‌پرده درباره فساد
حافظی همچنین ابایی از افشاگری درباره فساد داخل شهرداری نداشت. او به صراحت و بارها گفته «فساد در شهرداری تهران بیشتر از بقیه نهادهاست.» او همکارانش را هم از نقدهای خود بی‌نصیب نگذاشته و گفته بود «منافع شخصی» در شورا بسیار پررنگ است و اولویت در مجموعه شوراها «اگر نگوییم ۱۰۰درصد اما در بسیاری موارد منافع شخصی» است و بعد از آن اولویت با مباحث جناحی و سیاسی است.
پس از ماجرای واگذاری املاک شهرداری به مدیران شهرداری و اعضای شورای شهر حافظی در انتقاد از همکارانش گفته بود که شورای شهر مسبب اصلی این پرونده است چرا که بر شهرداری نظارت نداشته و در درون شورا هم «عده‌ای از تحقیق و تفحص می‌ترسند.»
او همچنین از معامله‌های خانوادگی در معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران پرده برداشت. شرکتی که به نام یکی از برادران معاون سابق ترافیک شهردار تهران است و صدها میلیارد تومان با این معاونت قرارداد داشته. این عضو شورای شهر از کمک بی‌ضابطه شهرداری به برخی خیریه‌ها هم پرده برداشت. پرداخت‌هایی که تنها تصمیم‌گیرنده درباره آنها شخص شهردار است و فهرست افرادی که به آنها کمک شده و میزان مبالغ آنها در اختیار اعضای شورا قرار نمی‌گیرد. یکی از این خیریه‌ها، خیریه امام رضا است که همسر شهردار تهران از مدیران آن است و شورای شهر از پرداخت ۵۵ میلیارد تومان از طرف شهرداری به این خیریه انتقاد کرده بود.
حافظی همچنین گزارشی از سازمان بازرسی کل کشور را افشا کرد که در آن از جذب چهار هزار و ۲۰۰ نفر نیروی مازاد در شرکت بهره‌برداری مترو تهران خبر داده شده بود. او همچنین اعلام کرده بود سرانه حقوق پرسنل این شرکت بین ۹ تا ۱۱ میلیون تومان است.
به دنبال مقصر فروریختن پلاسکو
آخرین پرده از فعالیت حافظی در مقام رئیس کمیسیون سلامت و خدمات شهری شورای شهر تهران، بازگو کردن ناگفته‌هایی از ماجرای پلاسکو بود. فاجعه کشته‌شدن ۱۶ آتش‌نشان در فروریختن پلاسکو موضوعی بود که بسیاری را تحت‌تاثیر قرار داد. شهرداری که می‌کوشید از زیربار مسئولیت این موضوع فرار کند با افشاگری‌های حافظی مواجه شد. او درست زمانیکه بحث کمبود تجهیزات آتش‌نشانی برای مهار آتش پلاسکو در جریان بود اعلام کرد شهرداری از مجموع ۴۹۲ میلیارد تومان بودجه توسعه و ارتقای تجهیزات آتش‌نشانی که از سال ۹۲ برای این سازمان تصویب شده کمتر از ۲۰۰ میلیارد تومان به این سازمان پرداخت کرده است.
از ابتدای سال۹۲تاکنون،اعتبار مصوب شورا برای آتش‌نشانی،۴۹۲میلیارد تومان بوده اما شهرداری۱۹۸میلیارد تومان از آن را تخصیص نداده، چرا؟#پلاسکو
— dr.hafezi (@drhafezi) January 26, 2017
او پس از بارها تذکر به شهردار تهران همچنان پیگیر این پرسش‌هاست که چرا با وجود دستور تخلیه ساختمان، ۳۱ دقیقه قبل از ریزش، این ساختمان دیر تخلیه شد؟ چرا نیروهای آتش‌نشانی در این مدت بیرون نیامدند؟ و چرا بودجه تجهیز آتش‌نشانی پرداخت نشده است؟ او همچنین مدعی‌شده ۲۰ تا ۳۰ نفر از مردم در پلاسکو کشته شده‌اند و در نهایت از شهردار تهران خواسته از مردم عذرخواهی کند.
پرکردن جای خالی ساختار با پیگیری و صراحت
نبود سامانه نظارت مستمر بر کار شهرداری، ساختار معیوب این دستگاه و شیوه کسب درآمدها در شهرداری باعث شده این سازمان عمومی به شدت مستعد فساد باشد. در دور سوم و چهارم شورای شهر تهران برای تشکیل دیوان محاسبات شهری و یا تاسیس مرکز مطالعات شورای شهر تهران و یا دسترسی اعضا به اتوماسیون شهرداری تلاش شد، اما در نهایت همه این تلاش‌ها با ممانعت شهرداری و مخالفت هیات رئیسه شور به بن‌بست رسید. در این میان نظارت بر کار شهرداری به عنوان یک رسالت فردی به اعضای شورا سپرده شده است. برخی از اعضای شورای شهر در این سال‌ها تلاش کردند بر شهرداری نظارت کنند اما وابستگی‌های سیاسی، محافظه‌کاری‌های شخصی، نگرانی از آینده سیاسی و عوامل دیگری باعث شده اغلب در این کار ناکام باشند.
رحمت‌الله حافظی هم در نهایت نتوانست هیچ‌کدام از ساختارهای معیوب شهرداری را اصلاح کند. اما آنچه او را از دیگر اعضای شورای شهر متمایز می‌کند، پیگیری مستمر او درباره تخلف‌ها، نادیده‌گرفتن پیوندهای سیاسیش در مواجه با تخلف و در نهایت اطلاع‌رسانی به شهروندان است. در این زمان بسیاری از معماران و فارغ‌التحصیلان مدیریت شهری و حقوقدان‌ها و برنامه‌ریزان شهری حاضر در شورای شهر اغلب با سکوت در جلسه‌های شورای شهر حاضر می‌شدند. حافظی در فرایند انجام وظیفه‌اش مغضوب بسیاری از گروه‌های سیاسی هم شد، حتی اصلاح‌طلبان هم در بسیاری موارد با او همراهی نکردند اما از بستر تلاش او برای دستیابی به اطلاعات در شهرداری و پیگیری حقوق مردم، بر بسیاری از تاریکخانه‌های شهرداری تهران نوری افتاد و قطعا کار را برای متخلفان سخت‌تر کرد.
درهای شهرداری همچنان بر همان پاشنه می‌چرخد و همچنان اعضای شورای شهر تهران اگر صادقانه تلاش کنند، چشمشان فقط به گرد و غباری که از پس کاروان شهرداری به راه افتاده باز می‌شود. دسترسی آنها به اطلاعات بسیار محدود و ساختار اداری شهرداری به شدت بسته است. اما باید آرزو کرد چندماه دیگر که رحمت‌اله حافظی اتاقش در طبقه چهارم ساختمان شورا را ترک می‌کند، اعضای دیگری با همان سختکوشی و بدون در نظرگرفتن منافع سیاسی و جناحی جای او را بگیرند تا شاید گرد بازی‌های سیاسی شورا و شهرداری به چشم شهروندان نرود.
پاراگراف یکی مونده به آخر فارغ‌التحیلان درسته