مهرنامه: در حد یک پاراگراف

شماره‌ی ۴۲ مهرنامه حاوی «پرونده»‌ای‌ست با نام «تروریسم افیون مارکسیسم» که در ادامه‌ی پرونده‌ی شماره ۴۱ این نشریه است (روشنفکران تروریست). در شماره ۴۱ نویسندگان مهرنامه خود چیزی در خور تیترشان ننوشته بودند. اینبار آقای قوچانی در «اشاره سردبیر» (اشاره‌ای به حجم ۱۴ صفحه مهرنامه: صص ۲۲-۳۶)به همان تیتر شماره پیش پرداخته است. قصد ندارم اینجا در مورد کل این اشاره مطول چیزی بنویسم. فقط به بند اول پیشگفتار قوچانی «اشاره» می‌کنم. پیشگفتار آقای قوچانی با نقل قولی از میزس شروع می‌شود و در دنباله‌ی آن پاراگراف اول نوشته‌ی ایشان را می‌خوانیم که نقل می‌کنم:

«بسیار این حرف را گفته‌اند و شنیده‌ایم که بهترین راه برای تقویت یک جریان این است که برای آن جریان شهید درست شود. این گفته درست است اما نه کاملاً. آنچه سبب می‌شود موضع گروه تحت سرکوب تقویت شود فقط شهادت هوادارانش نیست؛ بلکه وقتی در مبارزه با آن جریان فکری به جای سلاح فکری و نظری از خشونت و زور استفاده می‌شود نیز، آن جریان تقویت می‌شود. سرکوب خشونت آمیز همواره در حکم اعتراف به این است که آدمی از به کار گیری اسلحه‌ی برتر فکر ناتوان است. دلیل برتری اسلحه‌ی فکر این است که این اسلحه پیروزی نهایی را به ارمغان می‌آورد. این اشتباه بنیادینی است که فاشیسم بدان مبتلاست و در نهایت به خاطر آن نابود خواهد شد. پیروزی فاشیسم تنها میان پرده‌ای است… میان پرده‌ی بعدی موفقیت کمونیسم خواهد بود. اما آن‌چه سرنوشت نهایی مبارزه را رقم می‌زند نه اسلحه بلکه ایده است… ایده‌ها و نه اسلحه‌ها سرنوشت نهایی را رقم می‌زنند.» (۲۰:۲۹۲)
این سخن لودویگ فون میزس متفکر لیبرال اتریشی است که در سال ۱۹۲۷ یعنی سه سال پس از پایان جنگ جهانی دوم منتشر شد و در آن دوراندیشانه پیش‌بینی کرده بود که پس از «میان پرده‌ی فاشیسم» نوبت «میان پرده‌ی کمونیسم» خواهد رسید چرا که در نبرد با سوسیالیسم و اشکال متنوع فاشیستی و کمونیستی آن راه درست پیموده نشده است و به جای اندیشه اسلحه به مصاف آن‌ها رفته است. جهان آزاد سخن لودویگ فون میزس را شنید و دریافت که در نبرد با کمونیسم به جای «سلاح گرم» از «سلاح سرد سخن» استفاده کند اما در ایران (که هنوز حتی کتاب فون میزس – به صورت کامل – ترجمه نشده است) ما در میانه‌ی گذار از میان پرده‌ی فاشیسم به میان پرده‌ی کمونیسم به سر می‌بریم و باید هزینه‌ی اسلحه‌ای که فاشیست‌ها علیه کمونیست‌ها کشیده‌اند را بپردازیم و آنان را چونان شهیدان بر دستان بچرخانیم و تقدیس کنیم و اگر اسلحه اندیشه را به سوی آنان نشانه رویم نزد وارثان این شهیدان چونان قاتلان جلوه کنیم….

[پایان نقل قول از پیشگفتار قوچانی]

از کجا شروع کنم؟ از اول:

۱) مقاله فون میزس در ۱۹۲۷ منتشر شده است. اما ۱۹۲۷ سه سال بعد از جنگ دوم جهانی نیست. جنگ جهانی دوم در سپتامبر ۱۹۴۵ تمام شد. ۱۹۲۷ سه سال بعد از هیچ جنگ جهانی‌ای نیست.

۲) پیش بینی دوراندیشانه‌ی میزس؟ وقتی میزس مقاله را می‌نوشت به برآمدن فاشیسم ایتالیایی چشم داشت. سرنوشت فاشیسم و نازیسم به لحاظ سیاسی اما پس از پایان جنگ دوم جهانی مشخص شد. اگر قوچانی واقعاً در ذهنش این بوده که مقاله سه سال پس از جنگ نوشته شده که فاشیسم و نازیسم شکست خورده بودند، دیگر از کدام پیش بینی حرف می‌زند؟ از آمدن کمونیسم؟ کمونیسم که نه تنها آمده بود، بلکه هر کتاب تاریخی در مورد جنگ دوم جهانی را باز کنید – یا نکنید – به شما می‌گوید که پایتخت آلمان نازی را ارتش سرخ فتح کرد و موسولینی دیکتاتور فاشیست ایتالیا را پارتیزان‌های چپ تیرباران کردند. خوب؟ پس کمونیست‌ها بودند و فاشیسم هم به یک معنی با نبرد همین‌ها رفت. پس قوچانی فکر می‌کند که میزس چه چیزی را به درستی پیش‌بینی کرده؟ احتمالاً نه صرف آمدن، که رفتن میان پرده‌ی کمونیسم را.

۳) «جهان آزاد سخن لودویگ فون میزس را شنید و دریافت که در نبرد با کمونیسم به جای «سلاح گرم» از «سلاح سرد سخن» استفاده کند». ظاهراً جهان «آزاد» آنقدرها هم که آقای قوچانی فکر می‌کند خوب حرف میزس را گوش نکرد. اسم «جنگ سرد» حتماً آشنا است: جنگی مبتنی بر رقابت تسلیحاتی بر سر تولید جنگ افزارهای هسته‌ای که هنوز هم باقی‌مانده زرادخانه‌هایشان برای نابودی چند صدباره کل حیات بر کره‌ی خاکی کفایت می‌کند. از آن گذشته در سراسر این دوران جهان آزاد نبرد ضد کمونیستی را با هر ابزاری دنبال می‌کرد؛ حمایت قاطع از دیکتاتوری‌های خون‌ریز آمریکای جنوبی؛ حمایت از کشتار دو میلیون انسان به اتهام کمونیسم در اندونزی؛ کودتا با «استدلال‌»های ضد کمونیستی علیه دولت ملی مصدق (که به قول نشریه‌ی متبوع آقای قوچانی دولتی پوپولیست بود)؛ تا جنگ نیابتی با شوروی در افغانستان که در آن همین جهان آزاد به گروه‌های جهادی در مقابل کمونیسم چنان پر و بالی داد که هنوز کل جهان گرفتار نکبت‌شان است؛ لابد همان سلاح سرد سخن.

۳) در ادامه می‌خوانیم: «اما در ایران (که هنوز حتی کتاب فون میزس – به صورت کامل – ترجمه نشده است) ما در میانه‌ی گذار از میان پرده‌ی فاشیسم به میان پرده‌ی کمونیسم به سر می‌بریم…» اول یک نکته‌ی فرعی: نوشته‌اند که کتاب فون میزس «به صورت کامل ترجمه نشده است». خوب است بگوییم نقل قولی که آقای قوچانی به انضمام چند «سه نقطه»ی جذاب از میزس آورده، از کتابی است به اسم «فاشیسم و کاپیتالیسم» به گردآوری ولفگانگ آبندرت، و ترجمه‌ی آقای احمد تدینی که انتشارات ثالث در سال ۱۳۹۴ منتشرش کرده. آبندرت در این کتاب مجموعه‌ای از نوشته‌های مهم نویسندگان چپ را در نقد فاشیسم گردآورده است، اما [مترجم] فصلی هم از کتاب «لیبرالیسم» فون میزس که درباره‌ی فاشیسم است در ضمایم کتاب گنجانده؛ برای اینکه ترغیب‌تان کنم کتاب را بخرید و بخوانید وعده می‌دهم که هم علت گنجاندن فصلی از میزس در این کتاب که اصالتاً شامل نوشته‌هایی از نویسندگان مخالف اوست، جالب توجه است و هم عبارت‌هایی که آقای قوچانی به‌جایشان سه نقطه گذاشته جالب اند و در کل معنای پاراگراف تاثیرگذار.

اما اصل جمله: یعنی چه که در ایران ما در میانه‌ی گذار از میان پرده‌ی فاشیسم به میان پرده‌ی کمونیسم به سر می‌بریم؟ یعنی یک دوره فاشیستی را پشت سر گذاشته ایم و در عصر اعتدال منتظریم میان پرده‌ی کمونیسم هم بیاید و برود؟ کمونیسم؟ واقعاً؟ هم آمدنش را پیش‌بینی می‌کنند و هم رفتنش را؟ یا اینکه آمدنش قریب الوقوع است اما به یاری سلاح سرد سخن مهرنامه و دیگر نویسنگان مبارز ناممکن خواهد شد؟ یا اینکه هیچکدام؛ نشسته اند و هر حرف بی‌حسابی می‌زنند و دل‌شان هم قرص و پشت‌تان گرم است که هر باطلی را می‌شود به خورد مردم داد: فون میزس در ۱۹۲۷ سه سال بعد جنگ دوم آمدن کمونیسم را پیش‌بینی کرد الان هم نوبت مهرنامه است که آمدن و رفتن کمونیسم را پیش‌بینی کند و به جای سلاحی که فاشیست‌ها کشیدند سلاح سرد سخن را برای سقوط کمونیسم ناموجود نیامده به کار گیرد.

باشد. بنویسند؛ بیچاره جنگل‌ها. این نوشته‌ها البته خالی از «عقلانیت» نیستند، فقط عقلانیت و منطق‌شان هر چیزی هست جز منطق «سخن». منطق سخن‌شان در حد همین یک پاراگراف است.