فصل ارائه کارنامه با پرداخت وجه نقد

گروکشی شرکت در امتحانات مدارس و دادن کارنامه در ازای پرداخت وجه نقد از سوی مدارس، ظاهرا به چالش حل‌نشدنی نظام آموزشی در ایران تبدیل شده است. حتی در روزهایی که در پی مشکلات اقتصادی، هزینه‌های جاری فزونی گرفته و بسیاری از مردم متوسط و ضعیف جامعه در تامین معاش خانواده خود درمانده‌اند، طلب هزینه اجباری توسط برخی مدارس متوقف نشده و تقابل همیشگی میان والدین دانش‌آموزان و مدیران مدارس در حال تکرار شدن است.

داستان همان داستان تکراری چندین دهه گذشته مدارس دولتی است. دی ماه که می‌شود مدیران مدارس از امتحان و کارنامه دانش‌آموز به‌عنوان ابزاری برای گرفتن وجه نقد از والدین استفاده می‌کنند و آنها را در تنگنا قرار می‌دهند. نمونه‌ هم در اغلب مدارس مشابه است و از یک مسئله اساسی سرچشمه می‌گیرد. «نداشتن سرانه کافی برای اداره امور جاری مدرسه و فشار به والدین به‌جای پیگیری مطالبات از اداره آموزش و پرورش.»
فرزاد کیانی فرزندش دانش‌آموز دبیرستانی در جنوب شرق تهران است، روز دوم امتحانات به او نامه‌ای سربسته دادند که به والدینش برساند. « داخل نامه این بود که برای امتحان بعدی به فرزندم ۳۰۰هزار تومان وجه نقد بدهم که به معاون مدرسه تحویل دهد یا خودم برای پرداخت نقدی به مدرسه مراجعه کنم. پسرم این موضوع را فهمید و استرس گرفت که اگر پول را ندهی نمی‌گذارند  امتحان بدهم و آبرویم جلوی دوستانم می‌رود.» او این پول را هر طور شده فراهم کرده و می‌پردازد اما از این اجبارهای همراه با گروکشی گلایه دارد: « چرا اصولا ما باید به مدرسه پول بپردازیم وقتی که می‌گویند آموزش رایگان است و چرا دقیقا سر بزنگاه‌ها دنبال گرفتن پول از ما هستند و بچه‌های ما را تحت فشار می‌گذارند و کاری می‌کنند که عزت نفس آنها جلوی همکلاسی‌های دیگرشان مخدوش شود؟»

کمک برای برگه امتحانی
تا چند سال پیش مدیران مدارس می‌گفتند که برای پرداخت پول آب، برق، گاز و تلفن یا تعمیرات ساختمان مثل شوفاژخانه، ایزوگام پشت‌بام و کلاس‌های فوق برنامه نیاز دارند که والدین به مدرسه کمک نقدی کنند اما حالا درخواست آنها برای هزینه‌کرد در اموری مثل «خرید جوهر برای پرینتر»، « خرید برگه A4 برای سؤالات امتحان»، « پرداخت حقوق مستخدم و سرایدار مدرسه» و «خرید چای برای دفتر» تقلیل پیدا کرده است.
مطهره خیرخواه، مادر ستاره که در پایه هشتم مدرسه‌ای در منطقه ۱۶درس می‌خواند، ۳ روز قبل از امتحانات مجبور شده ۱۵۰هزار تومان به مدرسه برای خرید برگه سفید و جوهر پرینتر برای چاپ سؤالات امتحانی و ۲۰۰هزار تومان برای حقوق بابای مدرسه پرداخت کند. « تازه این بخشی از هزینه‌هاست و تا پایان سال به حدود یک میلیون تومان می‌رسد که باید ماهانه پرداخت کنیم. اغلب والدین این رقم را می‌پردازند تا جبران کسانی شود که توانایی پرداخت ندارند. اما چرا پرداخت می‌کنیم؟ چون مدیر مدرسه جلسه گذاشته و بعد از مرثیه خواندن مفصل برای ما گفت که اگر پول ندهید، مجبورم بابای مدرسه را رد کنم برود و اینطوری کلاس‌ها در این شرایط کرونایی کثیف می‌مانند یا پول نداریم جوهر پرینتر بخریم که سؤالات را پرینت بگیریم و اینطوری مجبوریم سؤالات را سر جلسه بخوانیم تا بچه‌ها بنویسند و… یعنی یک جور تهدید ملایم و محترمانه که هر سال در شکل و شمایل جدید ظاهر می‌شود.»
یک شیوه جدید که مدیران مدارس به‌کار می‌گیرند تا راه شکایت والدین به آموزش و پرورش را ببندند، این است که برعکس گذشته اغلب خواسته‌شان را از والدین به‌طور شفاهی عنوان می‌کنند تا امکان انکار آن وجود داشته باشد. داوود خرسندی، پدر یکی از دانش‌آموزان شیرازی در این‌باره می‌گوید: « این هم یک ترفند جدید است که مدیران مدارس زیاد به‌کار می‌برند تا ردی از خواسته اجباری خود باقی نگذارند. مثلا در جلسات اولیا و مربیان خواسته‌شان را بیان می‌کنند یا شفاهی به دانش‌آموز می‌گویند که باید بابت این یک یا ۲ مورد پول بیاوری. این طوری ما هم امکان شکایت در اداره آموزش و پرورش را از دست می‌دهیم چون  از ما مستندات می‌خواهند.»

حتی از معلمان هم پول می‌گیریم
اما کاسه و کوزه ماجرای دریافت وجه نقد اجباری بر سر مدیران مدارس شکسته می‌شود؛ کسانی که در جامعه بابت این موضوع به‌عنوان یک چهره منفی و مقصر شناخته شده و خطا در نهایت به اسم آنها تمام می‌شود. کسانی که مجبورند امور مدرسه را به‌نحوی سپری کنند که نه مدیران بالادستی آنها را به کم‌کاری متهم کنند و نه والدین آنها را  به پول گرفتن محکوم.
ح. الف، مدیر مدرسه‌‌ای است که تا به حال ۳ بار بابت دریافت وجه نقد از سوی دفتر رسیدگی به شکایات مردمی اداره آموزش و پرورش مورد مواخذه قرار گرفته است. او می‌گوید که مدیران اداره او را شماتت کردند که چرا طوری درخواست کمک کردی که موجب شکایت والدین دانش‌آموزان شود وگرنه در اصل دریافت پول مشکلی نداشتند. « وقتی سرانه مدارس دیر و به مقدار کم پرداخت می‌شود درحالی‌که هزینه‌های جاری به‌علت تورم افزایش یافته و خود مدیران به‌طور ضمنی می‌گویند که از کمک انجمن اولیا و مربیان استفاده کنید، چطور می‌توانند ما را محکوم به‌کار غیرقانونی کنند؟»
او توضیح داد: « والدین دانش‌آموزان باید بدانند که ما پول را صرف هزینه‌های شخصی خود نمی‌کنیم، این پول‌ها جبران هزینه‌هایی را می‌کند که دولت باید در قالب سرانه به مدارس بپردازد ولی این کار را نمی‌کند. چندین سال است که سرانه مدارس هیچ تغییری نکرده و تازه همان را هم خیلی دیر می‌پردازند. آیا مدیر مدرسه به مستخدمی که در قالب نیروی آزاد کار می‌کند یا کارگری که برای تعمیر شوفاژ و سرویس بهداشتی آمده یا تعمیرکار کامپیوتر ، پرینتر و… می‌تواند بگوید که من پول تو را ۶ماه دیگر پرداخت می‌کنم؟ خیلی از مدیران مدارس حتی پول چای و نان صبحانه را هم از خود معلمان می‌گیرند و از سرانه پولی بر نمی‌دارند.»
این مدیر مدرسه معتقد به آموزش رایگان است همانطور که در اصل ۳۰قانون اساسی آمده، اما می‌گوید مدیران در شرایط نامساعد مجبور به تصمیم دیگری می‌شوند؛ « در جلسات عمومی با مدیران مدارس بارها و بارها تکرار می‌شود که از کمک مالی والدین در اداره مدرسه استفاده کنید اما به شیوه‌ای باشد که موجب شکایت آنها نشود. ما هم شرایط مالی مردم را در این سال‌ها می‌فهمیم و از کاری که می‌کنیم خشنود نیستیم، اما بین انتخاب بد و بدتر مجبوریم بد را انتخاب کنیم تا به آموزش عمومی لطمه وارد نشود.»
اما مدیران وزارت آموزش و پرورش می‌گویند چنین چیزی صحت ندارد و اصلا آنها بنا ندارند که به این شیوه کسری بودجه مدارس را جبران کنند اما در خلال حرف‌هایشان کمبود سرانه را تکذیب نمی‌کنند.

والدین کمک کنند اما نه با زو ر
محمدحسین کفراشی، رئیس اداره کل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات آموزش و پرورش در این‌باره به همشهری گفت: «معمولا شکایت از مدیران مدارس برای دریافت وجه نقد اجباری از اواخر دی و اوایل بهمن که زمان تحویل کارنامه‌هاست، شروع می‌شود و هنوز شکایت خاصی در این زمینه نداشتیم.»
او افزود: « قبول داریم که سرانه مدارس به‌دلیل محدودیت‌های مالی اندک است و آموزش و پرورش بودجه مورد نیاز مدارس را ندارد اما حداقل‌هایی را در اختیار مدیران مدارس می‌گذارند. ضمن اینکه عنوان شده درخواست پول از والدین دانش‌آموزان در قالب کمک‌های داوطلبانه از خانواده‌های توانمند باشد و کسی را در این‌باره تحت فشار نگذارند.»
کفراشی با تأکید بر اینکه مدیران مدارس نباید خانواده‌هایی که از نظر مالی دچار مشکل هستند را تحت فشار بگذارند، گفت: « به هر حال مدارس هزینه‌های زیادی دارند که باید آن را بپردازند و در این راه والدین مدیران را کمک کنند.» این صحبت‌های کفراشی در حالی است که آموزش در مدارس دولتی طبق قانون اساسی از اول ابتدایی تا پایان دوازدهم متوسطه باید رایگان باشد.
تقابل بین مدیران مدارس و والدین بر سر پرداخت شهریه در حالی است که آموزش و پرورش به‌عنوان مجری بزرگ آموزش عمومی هیچ‌گاه توضیح نمی‌دهد که چرا سرانه مدارس اندک است و همان اندک اینقدر دیر پرداخت می‌شود.