می گویند کار زن ماهیگیری نیست
زنان هنگام پابه‌پای مردان برای امرار معاش به دریا می‌زنند؛ این به دریا زدن به رسم سنت قدیمی صیادی زنان کنار مردان است. زنان زیادی هم هستند که خودشان به تنهایی ماهیگیری می‌کنند، نه در کنار همسر یا پدر و برادر. این زنان اما نادیده گرفته می‌شوند.
خجو صدایش می‌کنند؛ در فضای مجازی هم با این عنوان صفحه دارد، با ۲هزار و ۲۰۰ دنبال‌کننده. خدیجه قدسی‌نژاد، ۲۲ ساله، متولد هنگام. ماهیگیر است، مثل بسیاری دیگر از زنان هنگام، جزیره‌ای که به زنان ماهیگیر و نان‌آور خانواده معروف شده. روایت بانوان ماهیگیر جزیره هنگام چند سالی است که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته و گزارش‌ها و عکس‌هایشان در سایت‌های مختلف زیاد است. اما این دیده‌شدن زمانی ارزشمند است که بتواند به توانمندسازی و توسعه جایگاه اجتماعی آنها کمک کند.
جزیره هنگام با حدود ۵۰۰ نفر جمعیت در جنوب جزیره قشم قرار دارد. مردم هنگام با توجه به موقعیت جغرافیایی ویژه، فرصت‌های شغلی محدود برای کسب درآمد دارند. صیادی مهم‌ترین شغلی است که بومیان جزیره هنگام به آن مشغولند. با رونق صنعت گردشگری در شهرستان قشم، جزیره هنگام به عنوان یکی از سایت‌های گردشگری مورد توجه قرار گرفته. صیادی و حمل گردشگران بین جزیره هنگام و قشم و فروش تولیدات صنایع دستی سه شغل اصلی کسب درآمد مردم جزیره هنگام به شمار می‌آید. اما گردشگری به دوره‌ای خاص محدود است؛ به دلیل آب‌وهوای منطقه. صیادی مهم‌ترین شغل اهالی هنگام است.
زنان هنگام پابه‌پای مردان برای امرار معاش به دریا می‌زنند؛ این به دریا زدن به رسم سنت قدیمی صیادی زنان کنار مردان است. زنان زیادی هم هستند که خودشان به تنهایی ماهیگیری می‌کنند، نه در کنار همسر یا پدر و برادر. این زنان اما نادیده گرفته می‌شوند. فرهنگ مردسالار و نبود قوانین حمایت‌کننده از اشتغال زنان دست‌به‌دست هم داده تا زنان ماهیگیر هنگام حمایت نشوند.
دوست دارم اقامتگاه بومگردی بزنم و ماهی‌ها را برای گردشگران سرو کنم
خیلی‌هایشان سرپرست خانوار هستند یا به دلایلی امرار معاش خانواده را بر دوش می‌کشند؛ به سختی ماهیگیری می‌کنند بدون کمترین تسهیلات و امکاناتی. خدیجه آرزوهای زیادی دارد. توسعه کسب‌وکار و حمایت از زنان دیگر با کارآفرینی. «راستش این چیزها جزو اهداف من است. دوست دارم یک اقامتگاه بزنم و از طریق اقامتگاه چند نفری را تحت پوشش قرار بدهم تا مثلا ۸-۷ نفر بتوانند درآمدزایی کنند.»
اقامتگاه بومگردی یکی از مهم‌ترین اهدافش است. «اگر اقامتگاه داشته باشیم، دیگر ماهی‌هایی که با سختی و استهلاک زیاد و هزینه بالای بنزین صید می‌کنیم، به جای اینکه خیلی ارزان به پاچال (ماهی‌فروشان دوره‌گرد) و یخچال‌های جزیره بفروشیم،خودمان در اقامتگاه غذاهای خوشمزه کنیم و برای مسافران سرو کنیم.»
زنان ماهیگیر جزیره هنگام ماهی‌های صیدشده را با قیمت خیلی پایین یعنی کیلویی تقریبا ۴۰هزار تومان به پاچال‌ها می‌فروشند. «با وجود یک جایی به شکل اقامتگاه با در نظر گرفتن درآمد حاصل از اسکان و گشت جزیره می‌توانستیم به همه هدف‌های توسعه و حمایت از اشتغالزایی زنان برسیم.»
آنلاین‌شاپ برای حمایت از زنان ماهیگیر
در حال حاضر خدیجه و دیگر بانوان ماهیگیر برای کسب روزی روزانه و تأمین مایحتاج معیشت‌شان به دریا می‌زنند؛ کاری بسیار سخت و با درآمدی بسیار ناچیز. حالا خدیجه یک دکان مجازی باز کرده، همین صفحه اینستاگرامی‌اش. «قصد کردم از طریق همین پیج، ماهی‌های خودم و بقیه زنان ماهیگیر را به جای اینکه مفت به پاچال بفروشیم، سفارش از شهرستان‌های دیگر بگیریم و ماهی را مستقیم برای مشتری ارسال کنیم. شاید سود بهتری به ما بدهد.» آنلاین‌شاپ‌ها هم این روزها سختی‌های کار خودشان را دارند که خدیجه می‌گوید دارم با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنم.
به آنها مجوز نمی‌دهند، چون زن هستند
جزیره هنگام دو کیلومتری جنوب‌شرقی قشم، از سال‌های دور مهم‌ترین راه کسب‌وکار برای اهالی‌اش ماهیگیری بوده است. فروش صدف و پذیرایی از گردشگران هم با رونق گردشگری به آن اضافه شده. هنگام به واسطه جاذبه‌های شگفت‌انگیزی که دارد در سال‌های اخیر به شدت مورد توجه مردم دیگر استان‌ها و حتی خارجی‌ها قرار گرفته و همین مسأله زمینه درآمدزایی و رونق اقتصادی برخی خانوار در این جزیره را فراهم کرده است. هنگام ساحل شنی و صخره‌ای دارد. قسمت‌هایی از ساحل نیز به دلیل وجود نوعی کانی در ماسه‌ها، درخشان به نظر می‌رسد. جزیره سه روستا به نامهای هنگام قدیم، هنگام جدید (ماشی) و هنگام غیل دارد که نه جاده‌ای دارند و نه ماشینی در آن هست؛ با مردمی بسیار ساده، صمیمی و میهمان‌نواز.
اهالی استان هرمزگان می‌گویند زنان این جزیره از قدیم بدون کمک مردان صیادی می‌کردند و می‌توان گفت بخش زیادی از اقتصاد جزیره روی دست آنها می‌چرخد. اما شیلات به آنها مجوز ماهیگیری نمی‌دهد، چون زن هستند.
«می‌گویند ماهیگیری کار زن نیست.» این جوابی است که مسئولان به زنان ماهیگیری می‌دهند که دنبال مجوز رفته باشند. «اگر قایق‌مان آسیب ببیند نمی‌توانیم از جایی خسارت بگیریم یا سهمیه بنزین دریافت کنیم. چرا ماهیگیری کار زن نیست؟ این همه سال است که ما ماهی می‌گیریم. ما در این جزیره همه کار می‌کنیم؛ اقتصاد هنگام روی دست زن‌هاست.»
یک هفته به دریا می‌رویم و دست خالی برمی‌گردیم
زنان جزیره هنگام برای صید ماهی تور نمی‌اندازند؛ صید ترال هم انجام نمی‌دهند؛ صید ترال یعنی جارو کردن کف دریا توسط تور ترالرها که باعث از بین رفتن محیط‌زیست آبزیان می‌شود. «ما با قلاب ماهی می‌گیریم. زمانی‌هایی هست که یک هفته به دریا می‌رویم و فقط یک روز دست پر برمی‌گردیم، ولی وقت‌هایی هم هست که شکر خدا برکت دریا زیاد می‌شود و رونق کار ما بیشتر.»
«ماهیگیری اصلا درآمد مشخصی ندارد؛ یک وقت‌هایی هست که چهار روز می‌رویم دریا و هیچ ماهی نمی‌گیریم.»
درآمدشان آنقدری نیست که بتوانند مثلا پس‌اندازی داشته باشند که اگر دریا چند روزی طوفانی بود، خیال‌شان بابت روزهایی که به دریا زدن ممکن نیست راحت باشد. زنان هنگام بدون مجوز و امکانات ماهیگیری می‌کنند. خدیجه در کنار این دغدغه به هدفش برای توسعه کسب‌وکار فکر می‌کند. «اگر در هنگام یک تکه زمین با وام به ما بدهند، یا دستکم مجوز بومگردی به ما بدهند، ماهی‌ها را به جای فروش به دلال برای توریست‌ها سرو می‌کنیم. در حال حاضر یک وقت‌هایی ماهی کم صید می‌کنیم یا خیلی وقت‌ها اصلا از صید خبری نیست، در این صورت حتی پول سوخت و استهلاک قایق‌هایمان هم درنمی‌آید.»
وعده‌هایی که داده شده، ولی عملی نشده
بیست‌وپنجم خرداد ۹۸ معاون ارتباطات و پیگیری اجرای قانون اساسی با صدور نامهای خطاب به رئیس سازمان شیلات ایران، ممانعت از صدور مجوز صید زنان ماهیگیر را غیرقانونی و برخلاف قانون اساسی دانست. چند روز بعد یعنی ۲۸ خرداد، معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات هرمزگان گفته بود: «زنان جزیره هنگام همیشه مورد تکریم ما بوده‌اند و هیچ‌گونه برخوردی در راستای ماهیگیری با آنها نشده است.»
عدم صدور مجوز صید برای زنان یعنی آنها از تسهیلات و امتیازات از جمله دریافت سوخت یارانه‌ای و دیگر تسهیلات دولتی محروم هستند.
استاندار هرمزگان هشتم آبان‌ماه ۹۹ در سفر به جزیره هنگام برای کلنگ‌زنی عملیات اجرایی ساخت مرکز سلامت این جزیره، در پاسخ به درخواست شماری از بانوان هنگامی قول صدور مجوز صید را به بانوان در این جزیره داد.
سیدپرویز محبی، معاون صید و بنادر ماهیگیری سازمان شیلات ایران نیز مرداد ماه ۱۴۰۰ در مصاحبه‌ای درباره علت عدم اعطای مجوز صید به زنان ماهیگیر عنوان کرده که برای تمام زنان صیاد جزیره هنگام که در دریا کار می‌کنند، مجوز صادر شده است. «فقط زنان جزیره هنگام هستند که در دریا صیادی می‌کنند و در سایر جزایر شاهد صیادی زنان نیستیم، به همین دلیل زنانی را که صیاد هستند و در دریا کار می‌کنند، شناسایی کردیم و به هر دو نفر یک مجوز ارایه دادیم.»
این مسئول شیلات کشور عنوان کرده صدور مجوز به زنان صیاد جزیره هنگام هیچ مشکلی ندارد و تمام زنانی که در دریا بودند، الان با مجوز در حال کار هستند و طبیعتا از بیمه و سایر خدمات نیز استفاده می‌کنند.
هنوز هیچ مجوزی به دست زنان ماهیگیر هنگام نرسیده
خدیجه اما می‌گوید هنوز هیچ مجوزی به زنان ماهیگیر هنگامی تحویل داده نشده است. «حتی اگر مجوزی هم صادر شده باشد که ما هم خبرش را شنیدیم، هنوز چیزی به دست‌مان نرسیده؛ نکته مهم‌تر برای ما این است که حالا بحث صدور یک مجوز برای دو نفر مطرح است. چرا باید زنان ماهیگیر که کارشان هیچ فرقی با مردان ندارد، یک مجوز را به صورت مشترک استفاده کنند؟ به همان نسبت بحث دریافت سوخت سهمیه‌ای و استهلاک قایق‌ها هم وجود دارد. ما خیلی وقت‌ها در گرگ و میش صبح به دریا می‌زنیم و تا شب در دریا کار می‌کنیم. حتی گاهی شب‌ها هم در دریا هستیم. ولی از کمترین امکانات برای اشتغال و درآمدزایی محروم هستیم.»
زنان هنگام اگر مجوز داشته باشند می‌توانند وام بگیرند و موتورهای کهنه قایق‌هایشان را تعویض یا تعمیر کنند و با توسعه کارشان به توانمندسازی یکدیگر کمک کرده و به همه هدف‌هایشان برسند. اما چرا تلاش‌های سخت و دریادلانه آنها در شرایط نبود تسهیلات و حمایت، هنوز برای مسئولان شیلات کافی نبوده که به زن‌های ماهیگیر هنگام، تنها جزیره‌ای که بیشتر زنانش بدون کمک گرفتن از مردان، صیادی می‌کنند، مجوز بدهند؟