تشنگی ۴۶ روستا در قلب کارون

جیره‌بندی با زندگی مردم عیاق شده. یک روز آب هست و روز دیگر نیست. ساعت مشخصی هم ندارد. گاهی تا ۱۵روز پشت سر هم، آب نیست. درخانه هر روستایی هفت، هشت دبه است برای وقت‌های بی‌آبی. مردم دیگر دل و دماغ کشاورزی ندارند. آن‌ها که صبرشان لبریز شده خانه و زندگی را رها کرده و رفته‌اند، از اصفهان گرفته تا شهرکرد و روستاهای ایذه. ۲۰ سال پیش ۷۲ دانش‌آموز پشت میزهای مدرسه روستای قلعه‌سرد-درازدره می‌نشستند و حالا به زور جمعیتشان به ۵ نفر می‌رسد. احسان کیانی، دهیار قلعه‌سرد-درازدره دیگر حتی خاطرات روزهای پرآبی هم یادش نیست. می‌گوید خیلی وقت است که درگیر کم‌آبی هستیم، شاید ۲۰ سال.

آتش‌زدن جنگل‌های بلوط در قلعه سرد-درازدره

کمتر کسی به کشاورزی مشغول است، یا مراتع را چراگاه کرده‌اند، یا رفته‌اند سراغ تجارت سیاه؛ سوزاندن جنگل بلوط به طمع زغال. دهیار قلعه‌سرد-درازدره می‌گوید جز این چاره‌ای نیست: «مردم غیر از کشاورزی و دامداری کاری بلد نیستند و حالا که باغ‌ها در بی‌آبی خشک شده و دامداری هم ممکن نیست، تولید زغال باب شده. از یک طرف دام‌هایشان را به مرتع بردند و تا جایی که توانستند مرتع را از بین بردند و از سمت دیگر بلوط‌ها را آتش زدند تا زغال درست کنند.» به گفته او مردم این روستا نیز همانند دیگر روستانشینان دهدز مجبور به مهاجرت‌اند اما قبل از رفتن سهمشان را اینطور از طبیعت می‌گیرند.
از قلعه‌سرد به بالا بیش از نیمی از باغات خشک شدند. تابستان که می‌شود همین آب چشمه هم تق‌و‌لق می‌شود. منبع چشمه از برف‌های زمستانی است و نهایتا آبش تا تابستان قد می‌دهد.

حیات پرآب‌ترین قسمت کشور وابسته به آب چاه است

۱۵ سال است که ۴۶ روستای دهدز، از توابع شهرستان ایذه درگیر کم‌آبی‌اند.با آبگیری سد در سال ۸۳، ۶۳ آبادی به زیر آب رفت و ده‌هزار نفر آواره و حاشیه‌نشین شدند و اکنون ۲۰ هزار نفر درست میان دو سد کارون سه و چهار ساکن‌اند. دهدز ۳۵ هزار نفری حالا ۲۰هزار نفر جمعیت دارد. شهرستانی که میان دو مخزن سد ۳ میلیارد مترمکعبی کارون سه و ۲ میلیارد مترمکعبی کارون چهار قرار دارد و مسئولانش می‌گویند آبی برای مردمانش ندارند. آب دهدز از سه چاه تامین می‌شود. دو چاه برای روستاییان و یکی برای شهر. همین تابستان پمپ یکی از چاه‌ها خراب شد و بار روی دو چاه افتاد. خرداد ماه روستانشینان دهدز تا ۱۵ روز آبی برای آشامیدن نداشتند. حسن نبوتی، فرماندار ایذه در مصاحبه تلویزیونی خود گفته بود که مشکل کم‌آبی کلی است اما در ۵ روستا شدید‌تر است. وقتی تصاویر نزاع مردم بر سر آب و صف مردمان برای برداشت آب از چشمه دست‌به‌دست شد، وعده دادند که با حفر چاهی دیگر مشکل ۵روستایی که وضعیت حادتری دارند حل شود. با این اوصاف اکنون سهم شهر دهدز ۸ ساعت آب در شبانه‌روز است و روستاها ۵ ساعت.

صد متر با آب فاصله دارند آبی برای آشامیدن ندارند

«سادات حسینی» روستای مقابل «کهرلا» است. روستایی که فاصله‌اش تا مخزن سد کارون ۳ به صد مترهم نمی‌رسد. دو فصل از وعده رفع مشکل آب گذشته و هنوز مشکل آب برقرار است. ترک مخزن آب روستا، هم کیفیت آب را بدتر کرده و هم قطعی‌ها را بیشتر.
جان‌محمد خدابخشی، یکی از اهالی روستای کهرلا است که بارها به فکر مهاجرت از منطقه افتاده. او به «پیام‌ما»می‌گوید: «غیر از زمستان، در باقی سال آب مدام قطع و وصل می‌شود. همین آبی هم که می‌آید کیفیت ندارد، بهداشت می‌گوید آب سالم است اما هم طعم دارد و هم زردرنگ است.»

کهرلا‌نشینان زردآب می‌خورند

صفی‌خون خدابخشی، عضو شورای ده کهرلا معتقد است که مشکل از منبع است. منبعی که ترک خورده و آب را نگه نمی‌دارد. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «آب روستا لوله‌کشی است و از چاه تامین می‌شود اما هیچکس از وضعیت آب راضی نیست و منبع آن هم نابسامان است و وضعیت نرمالی ندارد.»
به گفته خدابخشی آب روستا حتی از نظر بهداشتی هم مشکل دارد اما به آن‌ها گفته‌اند که آمار وضع بهداشتی آب محرمانه است و در اختیار روستاییان قرار نداده‌اند. اداره آب‌و‌فاضلاب شواری ده اعلام کرده که آب سالم است اما خدابخشی باور ندارد: «اگر یک ظرف از این آب را بردارید و یک جا بگذارید، بعد از ۲۰ روز خواهید دید که در کف ظرف رسوب سه سانتی‌متری ایجاد می‌شود.» مردم روستا از چربی می‌گویند که روی سطح آب است و با نشت لوله‌های نفتی و نفوذ آن به آب به وجود آمده.

اگر مجبور نبودیم از این آب نمی‌خوردیم

پژمان کیانپور از روستاییان ساکن «کل‌خواجه سفلی» است. این روستا همسایه کهرلا است و وضعیتی شبیه آن دارد. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «آب لوله‌کشی نه برای خوردن مناسب است و نه حتی پخت‌و‌پز، اگر مجبور نبودیم حتی یک قطره هم از این آب نمی‌خوردیم.» گلایه‌ها همان است. او هم از رنگ زرد آب و لایه چربی روی آن می‌گوید. روستانشینان به آن می‌گویند «لایه نفتی». بخشی از خط انتقال نفت از خوزستان به اصفهان از وسط دهدز عبور می‌کند و مردم روستایی معتقدند که فرسوده بودن و نشتی این لوله‌ها کیفیت آب را بدتر کرده است.

نفت وارد منابع آب روستا شده

هژیر کیانی، دبیر شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی استان خوزستان هم تایید می‌کند که آب آلوده به نفت است. او به «پیام‌ما»می‌گوید: «علاوه بر سدهای کارون سه و چهار که آب منطقه را گرفته‌اند، یک خط لوله نفت هم از مرکز دهدز عبور می کند که دچار نشتی و فرسودگی است.» ۴۶ روستای دهدز در حالی با بحران آب دست به گریبان‌اند که فاصله مخزن سد کارون سه با اولین روستا فقط ۱۰۰متر است. کیانی می‌گوید: «کهرلا نزدیک‌ترین فاصله را با سد دارد و فاصله سد تا دورترین نقطه هم کمتر از ۱۲ کیلومتر است.» سفره‌های زیرزمینی به قدری خالی شده که برای حفر چاه جدید باید تا ۲۵۰ متر حفاری کرد. عمق دو چاهی که آب روستاییان از آن تامین می‌شود هم همین‌قدر است و همین مسئله سختی آب را بالا برده است. وضعیت آب ۴۶ روستای دهدز مرز بحران را رد کرده است. دبیر شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی استان خوزستان می‌گوید: «ما یقینا سال ۱۴۰۰ به مشکل آب برمی‌خوریم.»

روستاهای دهدز در فهرست تنش آبی

روستاهای دهدز در فهرست روستاهای دارای تنش آبی خوزستان قرار دارند. بی‌آبی اشتغال مردم را تحت تاثیر قرار داده. دامداری‌های غیراصولی مراتع را از بین برده‌ و روستانشینان دهدز برای تامین معاش خود به جنگل‌ها و مراتع دست انداخته‌اند و تولید زغال از درختان بلوط در منطقه همه‌گیر شده. کیانی توضیح می‌دهد: «مردم اینجا شالیزار و باغ داشتند، اما بعد از سدسازی برای اولین بار اراضی شخم زده‌اند و فشار بر جنگل‌ها و مراتع به شدت افزایش یافت؛ بسیاری از مراتع یا تبدیل به زمین کشاورزی شد یا جایی برای چرای دام‌ها. حالا هم که تولید زغال و تبدیل درختان چند صد ساله به زغال رواج یافته است.»

مدیر آبفای دهدز: کیفیت آب نزدیک به استاندارد جهانی است

دبیر شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی استان خوزستان تنها راه چاره را تامین آب روستاییان از سد کارون سه می‌داند. پروژه‌ای که مجوز محیط زیست را گرفته اما می‌گویند برای اجرایش اعتبار نیست. محمد داوریان، سرپرست اداره آب و فاضلاب دهدز به «پیام‌ما» می‌گوید که هنوز انتقال مالی این پروژه صورت نگرفته و طرح به مرحله اجرا نرسیده است. او مدعی است که این شهرستان مشکل آب ندارد: «آب شرب دهدز از باکیفیت‌ترین آب‌های خوزستان است و EC نزدیک به استاندارد جهانی دارد اما مردم روستای قلعه‌سرد عادت کرده‌اند به آب چشمه و برای همین هم از آب لوله‌کشی استفاده نمی‌کنند. EC آب این منطقه ۵۰۰ است و کیفیت آن از خیلی از شهرها مثل اهواز که EC به ۹۰۰ می‌رسد، بهتر است. اما مردم روستا طبعشان به آب چشمه عادت کرده و فکر می‌کنند که آب چاه مشکل دارد.» او حرف همه روستاییان را رد می‌کند؛ هم آلودگی آب، هم قطعی‌های مدام را. «این شهرستان هیچ مشکلی در تامین آب ندارد و آب ۲۴ ساعته جاری است.» داوریان بی‌آبی تابستان را استثنا می‌داند: «فقط در تابستان مجبوریم که بعضی وقت‌ها آب را جیره‌بندی کنیم. آن هم تنها مشکل ما نیست، اکثر شهرها در تابستان مشکل آب دارند. در تابستان نه تنها در دهدز بلکه در ایذه و رامهرمز و باغملک هم آب جیره‌بندی می‌شود. به این صورت که ۳ ساعت در روز و سه ساعت در شب آب در لوله‌ها موجود است و شب‌ها هم مخازن پر می‌شود.» او حتی مشکل آب روستای کهرلا را هم حل شده می‌داند و می‌گوید که منبع آب ۲۰ روز پیش تعمیر شده است و دیگر مشکل خاصی نیست.

برای تامین آب دهدز اعتبار نداریم

درحالی داوریان مدعی است که مشکلی در تامین آب این روستاها وجود ندارد که اکثر روستاهای دهدز در فهرست روستاهای دارای تنش آبی قرار دارند. فاضل عبیات، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خوزستان ۱۶ آبان به فارس گفته بود: «برای تامین آب‌رسانی به دهدز یک طرح درازمدت انتقال آب از ایستگاه رکعت در دریاچه کارون سه به سمت روستاهاست؛ اما اجرایی کردن این پروژه به دلیل تفاوت ارتفاعی و لزوم احداث ایستگاه پمپاژ در چند مرحله زمان‌بر می‌شود.» صادق حقیقی‌پور، مدیرعامل آبفای خوزستان هم در همین تاریخ اعلام کرده بود که اجرای پروژه در چنین شرایطی هزینه بالایی دارد: «اولویت را استفاده از آب زیرزمینی، مدیریت مصرف، اصلاح شبکه و مخزن ذخیره دانسته‌‌ایم.»
به گفته او، طرح بلندمدت دهدز این است که از سد کارون سه آب را انتقال دهند و در طرح میان‌مدت انتقال آب از رکعت سه انجام می‌شود. او البته این را هم اضافه کرده که وزارت نیرو موافق این کار نیست: «یک طرح میان‌مدت داریم تا از رکعت آب را به دهدز منتقل کنیم که به وزارت نیرو هم ارائه شد ولی اعلام کردند اختصاص اعتبار یک‌بار برای کارون سه در نظر گرفته‌شده است.» در حالی وزارت نیرو از نبود اعتبار برای تامین آب این روستاییان می‌گوید که درست ۳۰کیلومتر بالاتر از دهدز عملیات ساخت سد خرسان برای تولید نیروگاه برق‌آبی در حال پیشروی است.