اشغال کنید،‌ مقاومت کنید،‌ تولید کنید 

مقاله زیر،‌ گزارش کوتاهی است از کارخانه‌‌‌ خودگردان ویومی که پس از ورشکستگی در سال ۲۰۱۲،‌ اشغال و از آن پس،‌ به دست کارگران اداره شد. این جنبش همچون جنبش کارگران هفت‌تپه، از سراسر جهان،‌ پیام‌ها و حمایت‌های بی‌دریغی دریافت کرد. از جمله حامیان آن،‌ سیلویا فدریچی،‌ جان‌هالووی،‌ جورجیو آگامبن، دیوید هاروی و شماری دیگر از اندیشمندان که از اعضای شبکه همبستگی با کارخانه‌ی خودگردان ویومی هستند.

آنچه کارگران بر آن تاکید بسیار داشتند یکی، اشغال وسایل و ابزار تولید به دست کارگران و دیگری اصل همبستگی است. در مورد اول،‌ کارگران مانع به مزایده گذاشتن وسایل تولید به دست کارفرما شدند در غیر این‌صورت افقی برای راه‌اندازی دوباره خط تولید به دست کارگران وجود نداشت. و دیگر آنکه به باور آنها، بدون همبستگی و جلب حمایت گروه‌ها و نهادهای مختلف داخلی و جهانی،‌ ادامه‌ی این مسیر، بسیار دشوار بلکه غیرممکن می‌نمود. با هم بخوانیم. 

وارد کارخانه که می‌شویم،‌ در و دیوار پوشیده از پلاکاردهایی است که برای همبستگی با کارگران کارخانه‌ی خودگردان ویومی، از یونان و سراسر جهان فرستاده شده است. کارگران مشغول آماده کردن سفارشِ یک بیمارستان هستند و دومین سفارش نیز در راه است. درحالیکه تقسیم کار میان کارگران بصورت توافقی انجام گرفته است. انتقال مواد به داخل سوله،‌ پر کردن بطری‌ها،‌ برچسب زدن به بطری‌ها و …

ویومی، کارخانه‌ای است در شهر تسالونیکی (Thessaoniki) یونان،‌ که به دست کارگران در سال ۲۰۱۲ اشغال شد و از آن پس، تولید محصولات، به‌صورت افقی (horizontol) اداره شده است. در گفتگویی با تنی چند از کارگران این کارخانه،‌ درباره چگونگی اداره خودگردان این کارخانه از آن‌ها می‌پرسیم. 

مدت هفت سال است که کارگران این کارخانه،‌ هر روز صبح در سالنی گرد هم می‌آیند تا درباره برنامه‌ی کاری آن روز، تصمیم بگیرند. یکی از کارگران می‌گوید ما در اینجا درباره تولید و پخش محصولات صحبت می‌کنیم. برای من این یک شغل ایده‌آل است. همه تصمیمات، در جمع کارگران گرفته می‌شود و این به معنای عدالت ناب است و این میان رئیسی در کار نیست. کارگران، کنترل کامل کارخانه را از زمان ورشکستگیِ شرکت مادر، که به عدم پرداخت حقوق کارگران بمدت دو سال انجامید، برعهده گرفتند. 

در فوریه ۲۰۱۳،‌ کارگران بخشی از کارخانه‌ی ورشکسته را به اشغال خود درآورده و از رسانه‌ها دعوت به حضور در مراسم بازگشایی کردند و این آغازی بود بر گشایش موفق کارخانه‌ای که به مدت هشت سال است در کنترل کامل کارگران اداره می‌شود. در این گفتگو، تنی چند تن از کارگران ویومی درباره اهداف،‌ نوع محصولات[۱] و تاریخ مبارزاتشان تا اینجای کار، صحبت می‌کنند. 

یکی‌‌شان بنام واسیلیس که مسئول فروش محصولات کارخانه خودگردان ویومی، در مغازه‌ای کوچک در شهر آتن است، می‌گوید: «در کارخانه،‌ اتحادیه‌ای از کارگران تشکیل شد که [نسبت به روال مرسومِ دیگر اتحادیه‌ها] رویکرد متفاوتی به مسئله داشت. اول از همه اینکه از رؤسا و مدیران کارخانه حمایت نمی‌کرد و دوم اینکه در برابر سندیکالیسم دولتی [۲] که در یونان دست بالا را دارد، ایستادگی کرد و در نهایت به احزاب چپ هم وابسته نبود. تصمیم به اشغال کارخانه، که در نهایت به دست مجمع نهایی گرفته شد بسیار موفق از کار درآمد و با اقبال پرشور شمار بسیاری از کارگران روبرو شد. بنابراین کارخانه اشغال شد. حالا پرسش بزرگ این بود؛ اکنون چه تولید کنیم و بفروشیم؟ 

اسپیروس،‌ یکی از کارگرانی است که پس از آغاز جنبش اشغال،‌ به کارگران کارخانه پیوست و از کارگرانِ سابق شرکت ورشکسته‌‌ی مادر نبوده است. او که از اعضای شبکه همبستگی با ویومی در پشتیبانی از بازگشایی کارخانه تحت نظارت کارگران بوده است،‌ می‌گوید: «بسیاری از تصمیمات، برای بازگشایی کارخانه تحت نظارت کارگران،‌ در جلسات هفتگی کمیته همبستگی مطرح شد و تصمیم مطرح کردن این موضوع در شبکه‌ی همبستگی با نظر و اختیارِ کارگران گرفته شد که نقش مهمی در پیشروی در جنبش اشغال داشت. 

پس از شش ماه از گذشت فعالیت‌های شبکه همبستگی،‌ نخستین خط تولید محصولات کارخانه‌ی خودگردان ویومی راه‌اندازی شد. کمیته همبستگی تصمیم بر این گرفت که محصولات بهداشتی و شوینده طبیعی و اکولوژیک از جمله صابون‌های گیاهی تولید کند.

ونجلیس مدت سه سال است که به عنوان مهندس شیمی، اینجا مشغول به کار است و از شرایط کار در یک کارخانه‌ی خودگردان بسیار راضی است. او می‌گوید: «مواد خامی که برای محصولات خود انتخاب کرده‌ایم،‌ قابل بازگشت به طبیعت‌اند و به آن آسیب نمی‌زنند. ما همچنین برای شوینده‌ها،‌ از روغن گیاهی به‌ جای چربی حیوانات استفاده می‌کنیم.»

اسپیروس ادامه می‌دهد: «پیشنهاد تولید این محصولات، نتیجه همفکری با شبکه همبستگی بود که همچنین راه‌های پخش محصولات را هموار کرد و سرمایه‌گذاری اولیه را به عهده گرفت. برای نمونه،‌ کنسرت بزرگی در مرکز شهر، درآمد حاصل از اجرای خود را در اختیار ویومی گذاشت که برای تأمین مواد خام اولیه بسنده می‌کرد. نخستین مشتریان محصولات ما نیز، اعضای شبکه همبستگی بودند. همچنین مجمعی متشکل از اعضای شماری گروه‌ها و احزاب سیاسیِ رادیکال که از جنبش خودگردانی به دست کارگران حمایت می‌کنند،‌ از نخستین مشتریان ما بودند.»

ماکیس،‌ کارگر سال‌خورده‌ای که از آغاز کارخانه‌ی خودگردان ویومی،‌ با جنبشِ اشغال، همراه بوده است،‌ می‌گوید:‌ «ما تنها برای انجام وظیفه کار نمی‌کنیم بلکه خودمان درباره محصولات تصمیم می‌گیریم،‌ اینکه چطور آن‌ها را تولید و سپس پخش کنیم. حتی بازاریابی با خودمان است. در‌واقع این ما هستیم که تصمیم می‌گیریم که چطور محصولاتمان را ارتقاء دهیم. فرق ما با دیگر کارخانه‌ها این است که دقیقا  کسانی که این محصولات را خلق می‌کنند، بر تولید و پخش، نظارت و قدرت دارند. جدای از این، ما محصولاتمان را تنها برای سوددهی تولید نمی‌کنیم بلکه حواسمان هست که محصولاتمان آسیبی به مردم و محیط زیست وارد نکند. ما به عنوان عضوی از طبقه‌ی کارگر، به درجه‌ای رسیدیم که توانستیم از دستورهای کارفرما سرپیچی کنیم و دستورات خود را برای تولید محصولاتمان اجرا کنیم، همانطور که رفیق عزیزی به درستی گفت: «این کارخانه، کرامت انسانی تولید می‌کند.»

 اسپیروس می‌گوید:‌ «موضوع اصلی این است که قضیه تنها رأی دادن و تصمیم گرفتن نیست بلکه مسئول انتخابمان و تصمیمی که می‌گیریم هم هستیم. چون این ما هستیم که تصمیم می‌گیریم چه چیزهایی را، چطور تولید کنیم. خودمان بر روی حساب‌ها و امور مالیِ کارخانه، کنترل و نظارت داریم. موضوع عرضه در بازار و محل فروش و عرضه محصولات بر عهده‌ی ماست. کنترل ساعت‌های کاری،‌ آمد و شد و تعیین شرایط کاری با ماست و باید مسئولیت آن را نیز بپذیریم. در واقع اینها شرایط کاری در یک کارخانه‌ی خودگردان هست.» 

در اعتراض‌های گسترده ای که در روند جنبش اشغال انجام می‌شد، شعارهایی با مضامین زیر به گوش می‌خورد:

پلیس‌ها! قاضی‌ها! خوب گوش بدین!

ویومی در دست کارگران باقی می‌مونه!

از سال ۲۰۱۵، تهدید برای به مزایده گذاشتنِ‌ ویومی آغاز شد. چون شرکت مادر «فیلکرام» به دولت و افراد حقیقی و کارگرانش بدهکار بود، اکنون مزایده‌های دولتی برای فروش زمینِ کارخانه‌ خودگردان ویومی، جهت بازپرداخت بدهی‌ها،‌ در جریان بود. 

ونجلیس می‌گوید:‌ «ما به عنوان کارگران کارخانه خودگردان ویومی،‌ موفق شدیم محصولاتمان را تولید و پخش کنیم ولی درگیر مشکلات قانونی هستیم که مهم‌ترین آن،‌ به مزایده گذاشتنِ‌ زمین ویومی،‌ به دست دولت است که تقریبا سالی یک‌بار انجام می‌شود. ما موفق شدیم که مزایده را در مرحله سوم متوقف کنیم به این ترتیب که از شبکه همبستگی،‌ که اعضایی در داخل یونان و همچنین سراسر جهان دارد، کمک خواستیم و همچنین از معترضان حاضر در دادگاه خواستیم از حضور متقاضیان شرکت در مزایده جلوگیری کرده و مسیر آن‌ها را مسدود کنند. همچنین در طول سال‌های خودگردانیِ‌ کارخانه،‌ بسته‌ی پیشنهادی به وزارت کار، برای قانونی اعلان کردنِ‌ فعالیت کارخانه ارائه داده‌ایم تا بتوان در شرایط بهتر و امن‌تری به تولید محصولات بپردازیم ولی اراده سیاسی برای انجام این کار نیست و بسته پیشنهادی هنوز در روند بررسی قانونی به دست وزارتخانه، قرار نگرفته است.[۳]

نیکول در محوطه‌ی حصار‌کشی‌شده، میان ویومی و فیلکرام ایستاده و به زمین و ابزار متروک در فیلکرام اشاره می‌کند و می‌گوید:‌ «این ابزار تولید و این نوع کارخانه‌ها و زمین‌ها که توسط مدیران و رؤسا رها می‌شوند، باعث اخراج و بیکاری کارگران بسیاری خواهد شد. اینجاست که کارگران باید خودشان اداره امورشان را بدست بگیرند،‌ گام بعدی را بردارند و کارخانه یا محل کسب و کارشان را اشغال کرده و مدیریت،‌ امور تولید و در نتیجه افسار امور زندگیشان را خود به دست بگیرند و پیش روند. او ادامه می‌دهد:‌ «پیش از ورشکستگی کارخانه‌ی مادر، فیلکرام، کارگران بسیاری در اینجا مشغول به کار بودند. او به مواد خام و ابزار و ماشین‌آلاتی که باقی‌مانده بودند اشاره کرده می‌گوید:‌ «اما این‌ها وسایل تولید سرمایه هستند. پس باید از آن‌ها مراقبت کنید و در اختیار بگیرید. این اولین قدم است و سپس اشغال کارخانه و راه‌اندازی دوباره خط تولید است.» نیکول بخشی از کارخانه که را اشغال شده و به دست کارگران اداره می‌شود، نشان می‌دهد که با بشکه‌های بزرگ مواد خام از زمین شرکت فیلکرام، جدا شده است. او ادامه می‌دهد:‌ «وقتی ما از دولت برای انتقال مالکیت این ابزار و ماشین‌آلات،‌ درخواست می‌فرستیم،‌ منظورمان این منطقه است که مرزبندی کرده‌ایم. ما از دولت برای ادامه‌ی فعالیتمان،‌ درخواست مجوز راه‌اندازی شرکت تعاونی کرده‌ایم.» 

***

ونجلیس،‌ که پشت میز کارش، مشغول تحلیل داده‌های شیمیایی محصولات است، می‌گوید:‌ 

«اشغال کنید ،‌مقاومت کنید، تولید کنید!‌»

او ادامه می‌دهد: «پس از این باید محل را به روی جامعه و به ویژه آن‌ها که حامی شما در این مسیر هستند،‌ باز بگذارید تا در کنار هم قادر به مقاومت باشید، چون روزهای اول بسیار سخت است. ممکن است نیروهای دولتی برای تخلیه ملک بیایند یا رئیس پیشین کارخانه، جمعی را علیه شما تحریک و بسیج کند. به این‌ صورت جامعه برای همراهی و همکاری با شما [در برابر تهاجم، حضور دارد تا امنیت را به کارخانه برگردانید] و سپس می‌توانید تولید را آغاز کنید.» 

«اول باید باور کنید!‌»

این را،‌ واسیلیس که لبخند پیروزمندانه‌ای بر چهره‌ی سرسختش دارد می‌گوید و ادامه می‌دهد: «دوم،‌ آن را مطالبه کنید. سوم، با هم همکاری کنید. چهارم،‌ همبستگی!‌ این بسیار مهم است که از جوامع و گروه‌های دیگر بخواهید که با شما اعلان همبستگی کنند.» 

نیکول در محوطه کارخانه می‌ایستد و می‌گوید:‌ «اگر ما سرنوشتمان را خود به دست نگیریم،‌ اگر کارگران که پایه‌های اجتماع هستند،‌ کنترل آنچه خود تولید می‌کنند را به دست نگیرند،‌ ظرفیت تولید و میزان دستمزد را خود تعیین نکنند،‌ هیچ کس این‌ کار را نخواهد کرد. این واقعیتِ‌ دنیای سرمایه‌داری است که نه به ثباتِ یک اقتصاد کارآمد، بلکه تنها به سود می‌اندیشد. آنها بدون اینکه به فکر ساختن جامعه‌ باشند،‌ تنها به فکر سود هستند، این چیزی است که ما اکنون، در دنیای سرمایه‌داری شاهد آن هستیم. پس این مسئولیت ماست برای خودمان، برای فرزندانمان. این‌ها گام‌هایی است که می‌توان برداشت؛ مدیریت‌ خودگردانِ کارخانه‌ها و محل کار. اقدام‌های رادیکال و اعتمادی که در این مسیر باید به خود داشته باشیم. این نیاز به کار بسیار دارد که نه تنها از سوی جامعه پذیرفته شود، بلکه تبدیل به هسته‌ی مرکزی مشترک، برای گردهمایی و اتّحاد اعضای جامعه شود. در این مسیر فقط به تبلیغات و حرف،‌ بسنده نباید کرد بلکه باید شروع کرد و همچون ما دست به اقدام زده و آن را عملی کرد.

من خود بر این باورم که مدیریت شورایی کارگری چیزی است که بسیاری از کارگران طبقه‌ی کارگر به آن باور دارند. در بسیاری از مناسبات و امور روزمره‌ی کاری،‌ کنترل بسیاری از چیزها در دست کارگران است. واقعیت این است که اگر شما هر چه مدیریتان می‌گوید را انجام دهید،‌ بسیاری چیزها کار نمی‌کند و جواب نمی‌دهد. بنابراین می‌بینیم در مناسبات هرروزه‌ی کاری،‌ کارگران خودشان تصمیماتی برای پیشبرد کار می‌گیرند و برای آنان چیز تازه‌ای نخواهد بود. 

یک مشکل عمده‌،‌ مربوط می‌شود به بوروکراسی در اتحادیه‌های کارگری. مرسوم است که اتحادیه، نماینده‌ای در محل کار داشته باشد ولی اتحادیه دیگر برایش چیزهایی مثل امور روزمره کاری،‌ روابط بین کارگران،‌ معیارهای ایمنی در محل کار و مدیریتِ‌ خودگردانِِ کارگران و چیزهایی ازین قبیل، برایش مهم نیست.

اما حالا در اینجا، کارخانه‌ی خودگردان ویومی،‌ هر کارگر یک عضو است و هر عضو یک کارگر. ما در کل از زندگیمان راضی هستیم و هر روز با رضایت به محل کار می‌آییم. ونجلیس بر این باور است که این روشی مناسب برای سازماندهی کل جامعه و نظام سیاسی است و در هر نوعی از تولید و هر شکلی از سرمایه‌گذاری،‌ کارگران هستند که باید محل کار را مدیریت کنند.

 

کرونا بهانه‌ای برای سرکوب کارخانه‌های خودگردان کارگری

در بهار ۲۰۲۰، به بهانه کرونا،‌ تهدید به اخراج کارگران ویومی، شدت و ابعاد تازه‌ای به خود گرفته و بسیاری از کارخانه‌های خودگردان را در معرض خطر قرار داده است. در زمان تهیه این گزارش (آوریل ۲۰۲۰) در یونان، بخش قابل توجهی از مردم در قرنطینه به سر می‌برند و کسانی که از آن سرپیچی کنند با جریمه‌های سنگینی روبرو می‌شوند به طوریکه شهر به بهانه ویروس کرونا کاملا در حالت نظامی قرار گرفته است و شرکت‌های خودگردان، با خطر بسته شدن با توسل به زور قرار دارند. در چنین شرایطی برق کارخانه‌ی خودگردان ویومی روز سه آوریل ۲۰۲۰،‌ بر روی کارگران قطع شد. به گفته یکی از کارگران:‌«کارمندان شرکت برق دولتی به همراه دو نیروی پلیس ساعت شش و نیم صبح به کارخانه آمدند و این به خوبی توضیح می‌دهد که این تصمیم بیش از آنکه [مربوط به موضوع کرونا و سلامت عمومی باشد] تصمیمی سیاسی است که از بالا ابلاغ شده است.» 

اما کارگران این کارخانه با حمایت و همبستگی غیرمنتظره‌ای از سوی مردم محلی روبرو شدند و در نهایت توانستند ژنراتورهای برق برای ادامه کار خط تولید فراهم کنند. اکنون در این کارخانه مجهز به برق، سیستم گرمایش و اینترنت برای کارگران فراهم است.

در چنین شرایطی، کارگران از ترس تصرف کارخانه به دست نیروهای امنیتی شب‌ها را نیز در کارخانه سپری می‌کنند و وجود امکانات اولیه از ضروریات حفظ این جنبش است. تولید با سرعت کمتری در جریان است و با ورود ژنراتورهای بیشتر به کارخانه، شتاب بیشتری خواهد یافت. 

بین سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۵ نزدیک به دویست‌هزار شرکت، در پی بحران اقتصادی [و به دلیل اعمال سیاست‌های ریاضتی و تعدیل ساختاری بانک جهانی در یونان] ورشکسته شدند. وقتی در سال ۲۰۱۳، شرکت خانوادگی فیلکرام اعلان ورشکستگی کرد، کارگران بر آن شدند که کارخانه را آشغال کرده،‌ از فروش مواد اولیه،‌ تجهیزات و ماشین آلات به دست کارفرما خودداری کرده و خط تولید را خود راه بیندازند. کارگران تصمیم گرفتند به جای مصالح ساختمانی، این‌بار دست به تولید مواد شوینده‌ی اکولوژیک بزنند و کارخانه را به روشی دموکراتیک و به شیوه تعاونی-شورایی اداره کنند. 

در حال حاضر، ۲۴ نفر در این کارخانه شاغل هستند که به ترتیب برای نگهبانی در ورودی کارخانه جهت جلوگیری از خروج احتمالی کارگران کشیک می‌دهند. در عین حال اوضاع برای  جنبش‌های اجتماعی در یونان دشوار‌تر شده است. به تازگی شماری از اردوگاه‌های پناهجویان و مراکز فرهنگی در این کشور مورد حمله قرار گرفته است. به گفته یکی از کارگران کارخانه‌ی خودگردان ویومی «کرونا به دولت راست‌گرای یونان، بهانه‌ای برای تشدید کنترل بر شهروندان داده است. جای شگفتی نیست که این حملات در چنین شرایطی اتفاق می‌افتد، چرا که بسیاری در قرنطینه به سر می‌برند و جز افراد کارمندان و کارگرانِ مشاغل اضطراری، دیگران باید در خانه بمانند که این امکان مشارکت مردمی و همبستگی را بسیار محدود می‌کند. ما خواهان آن هستیم که دولت، برق کارخانه را دوباره وصل کند تا بتوانیم محصولاتمان، مواد شوینده اکولوژیک، که مردم الان بیش از هروقت دیگری به آن نیاز دارند را دوباره تولید کنیم. ما با افتخار برای سرپا نگه داشتن کارخانه می‌جنگیم و اجازه نمی‌دهیم که باز ما را از کار بیکار کنند. در این شرایط، همبستگی مردم با ما از هر چیز دیگر ضروری‌تر است.»

در بحران پناهندگان در یونان،‌ کارگران،‌ بخشی از کارخانه را به مرکز پخش مواد مورد نیاز پناهندگان و جمع‌آوری کمک‌های مردمی تبدیل کردند. در حیاط کارخانه، آمبولانسی به چشم می‌خورد که اعضای شبکه همبستگی در آلمان برایشان فرستاده بودند. قرار بر این بود که آمبولانس به کوبانی در سوریه فرستاده شود اما پلیس مرزی ترکیه آن را متوقف کرد و در نهایت به یونان بازگردانده شد. در بحران کرونا، آنها تعداد ۱۵۰۰ صابون برای اردوگا‌ه‌های پناهندگانی فرستادند که از کمک‌های دولت یونان محروم شده بودند. در زمستان گذشته شماری از پناهندگان به دست دولت ترکیه اخراج و به سوی مرزهای یونان روانه شدند. با توجه به وضعیت بهداشتی و شرایط موجود کرونا و اخراج پزشکان بدون مرز از یونان، وضعیت پناهجویان در این اردوگاه‌ها نامشخص است. 

*نشانی شبکه‌های اجتماعی کارخانه ویومی برای ارتباط با کارگران:

viomesynergatiki@yahoo.gr

facebook ΣE Biome

پی نوشت:

[۱]Eco-friendly cleaning products

[۲] GSEE, Greek General Confederation of Labour

[۳] در طول این مدت شماری از وکلا و سازمانهای حقوقی تلاش کرده‌اند کارخانه خودگردان ویومی را به شکل رسمی ثبت کنند تا فعالیت در آن از نظر قانونی مانعی ایجاد نکند.