آنچه درباره خبر موفقیت واکسن فایزر میدانیم
شرکت فایزر اعلام کرد پروژه ساخت واکسن کوید-۱۹ که این شرکت به همراهی شرکت باینوتک، در حال انجام آن است نتایج موفق و درخشانی را به همراه داشته است. ما دقیقاً چه چیزهایی را در این باره میدانیم و چه چیزهایی را نمیدانیم.
بر اساس اعلام این شرکت، نتایج اولیه بررسی اثربخشی واکسن در حال تولید این شرکت نشان داده است که افرادی که واکسن را دریافت کرده‌اند ۹۰% ایمنی در مقابل ویروس و در مقایسه با گروه شاهد که این واکسن را دریافت نکرده‌اند از خود نشان داده‌اند.
انتشار این خبر بازتاب گسترده‌ای در جهان داشت. شاخص بازارهای بورس جهشی کم‌نظیر را در واکنش به این خبر نشان دادند و بسیاری از مردم نیز آن را نشانه‌ای از آغاز دوران پایان همه‌گیری دانستند.
واکسن فایزر، یکی از پروژه‌هایی است که بر اساس فناوری تازه آر. ان.ای پیام‌رسان یا mRNA طراحی شده است. این روش تازه‌ای است که تاکنون هیچ واکسنی بر مبنای آن به تایید نرسیده است و در صورت تایید این واکسن برای نخستین بار در تاریخ خواهد بود که این روش مورداستفاده عمومی قرار می‌گیرد.
در این روش محققان RNA راهنمایی را طراحی کرده و به بدن تزریق می‌کنند. این RNA راهنما در بدن باعث می‌شود تا بدن پروتون‌هایی مشابه با پروتئینی که ویروس در بدن ایجاد می‌کند را بسازند. این پروتئین‌ها سیستم ایمنی بدن را فعال کرده و باعث ایجاد مقاومت در مقابل پروتئین ایجادشده و مشابه آن – که در صورت مواجهه بدن با ویروس واقعی در بدن تولید خواهد شد – می‌شود.
بر اساس داده‌هایی که امروز منتشر شده است، این واکسن باید در دو مرحله به فرد تزریق شود. فاصله بین دریافت این دو دُز دارو، سه هفته است و هفت روز پس از دریافت دُز دوم بدن پادتن‌های لازم را تولید می‌کند.
یکی از مهم‌ترین سؤال‌هایی که در این مرحله پاسخی برای آن نداریم این است که این ایمنی ایجاد شده – در بین ۹۰% دریافت‌کنندگان – تا چه مدتی دوام خواهد داشت.
نکته مهم دیگری که باید درباره این تحقیق تا اینجا در نظر داشت که در این مرحله داده‌ها بر روی جمعیت کوچک‌تری از جمعیت مورد آزمون استخراج‌شده است و ممکن است این داده‌ها با تکمیل فاز سوم تغییر کند. فایزر امیدوار است در هفته سوم ماه نوامبر بتواند نتایج بررسی روی نیمی از جمعیت داوطلبان شرکت‌کننده در این تحقیق را که حداقل دو ماه از دریافت دُز دوم آن‌ها گذشته است را اعلام کند.
میزان گزارش‌شده از تولید مقاومت در بدن در این مرحله عدد قابل‌اعتنا و خبری خوش به شمار می‌رود. انتظار اولیه این بود که این واکسن در بین حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد دریافت‌کنندگان مقاومت و ایمنی ایجاد کند و ادعای ۹۰ درصد مقاومت درصورتی‌که در مرحله نهایی بررسی‌ها نیز باقی بماند، عدد فوق‌العاده مؤثری است.
البته نتایج این تحقیق هنوز در نشریات دارای بازبینی هم‌ردگان و ژورنال‌های علمی منتشرنشده و دانشمندان مستقل هنوز آن را بررسی نکرده‌اند و در این مرحله داده‌های موجود بر اساس اعلام شرکت تولیدکننده است.
غیر از مدت دوام ایمنی نکات دیگری نیز وجود دارد که هنوز از آن بی‌اطلاعیم. برای مثال هنوز معلوم نیست آیا این واکسن می‌تواند از ابتلا به شرایط حاد بیماری که ممکن است منجر به بستری شدن یا مرگ شود نیز جلوگیری کند یا نه. همچنین معلوم نیست که این واکسن بتواند مانع انتقال ویروس از افراد مبتلا ولی فاقد علائم و نشانگان به دیگران شود.
همچنین هنوز پرونده کامل اثرات جنبی این واکسن مشخص نیست. بر اساس داده‌های اولیه، این واکسن اثرات جنبی ازجمله، خارش و تب را به همراه دارد. داده‌های اولیه این اثرات جنبی را مشابه اثرات جنبی واکسن‌های رایج آنفلوانزا در بازار ارزیابی کرده است.
در فاز سوم این آزمایش – که هنوز منتظر نتایج کامل آن هستیم که باید بین دو تا سه هفته دیگر بخش اول آن منتشر شود – ۴۳۵۳۸ نفر حضور دارند و از این بین ۳۸۹۵۵ نفر دُز دوم واکسن را دریافت کرده‌اند. فاز سوم هم‌زمان در ایالات‌متحده و سایر کشورهای جهان در حال انجام است و. ۴۲% مشارکت‌کنندگان جهان یو ۳۰% مشارکت‌کنندگان آمریکایی از اقلیت‌های نژادی و قومیتی مختلف و متنوع هستند.
اگر این نتایج باقی بماند و درنهایت این واکسن تایید شود، انتظار می‌رود تا پایان سال جاری تولید ۵۰ میلیون دُز آن تکمیل شود و در سال ۲۰۲۱ نیز ۱٫۳ میلیارد دز آن آماده شود.
یکی از مشکلاتی که این واکسن برای توزیع گسترده به همراه دارد به مسئله نگهداری آن بازمی‌گردد. این واکسن باید در دمای بسیار پایین ذخیره و حمل شود. به همین دلیل ساختار توزیع متناسب با آن باید طراحی شود.
این پروژه به‌طور مستقیم زیرمجموعه پروژه «سرعت بالا» (warp speed) که دولت ایالات‌متحده برای تولید واکسن ایجاد کرده بود قرار ندارد. به این معنی که این شرکت برای تحقیق و توسعه خود از بودجه دولتی استفاده نکرده است اما دولت آمریکا چندین میلیون دُز این واکسن را – به‌شرط موفقیت‌آمیز بودن – پیش‌خرید کرده است.
انتظار می‌رود – در صورت تایید این نتایج – این واکسن در بهار سال آینده در ایالات‌متحده در اختیار گروه‌های اولیه درخطر قرار گیرد.
فروش و توزیع بین‌المللی این واکسن هنوز مشخص نیست.
نکات مهمی درباره واکسن وجود دارد که باید مورد تأکید و یادآوری قرار گیرند و موارد زیر ازجمله مهم‌ترین آن‌ها است:
- حتی در صورت موفق بودن این واکسن، این تنها نخستین واکسن از مجموعه‌ای از واکسن‌ها است که برای این موضوع تولید می‌شوند. شاید موج دوم یا سوم واکسن‌ها اثربخشی موثق‌تری داشته باشند. این پایان تلاش برای ساخت واکسن نیست.
- در ماه‌های آینده حتی در صورت موفقیت، این واکسن ابتدا در ایالات‌متحده و سپس در کشورهایی که اقدام به‌پیش خرید آن کرده‌اند در دسترس قرار خواهد گرفت. معلوم نیست در بازه زمانی قابل پیش‌بینی این واکسن – حتی در صورت موفقیت – وارد بازار ایران شود.
- در صورت ثابت ماندن این اعداد، واکسن ۹۰% کارآمدی دارد به این معنی که از هر ده نفری که آن را دریافت می‌کنند در بهترین شرایط ۹ نفر ایمنی – برای مدتی نامعلوم – به دست می‌آورند. شما ممکن است این واکسن را دریافت کرده و بازهم ایمن نباشید.
- واکسن به معنی معجزه پایان همه‌گیری نیست. حتی اگر واکسن با چنین موفقیتی به‌طور عام در دسترس همگان قرار گیرد هنوز باید فاصله‌گذاری اجتماعی، استفاده از ماسک، شستن مداوم دست، گندزدایی اشیا و اماکن را در دستور کار قرار داشت. واکسن فرآیند انتقال ویروس در جامعه را کند می‌کند و اگر سایر اقدامات بهداشتی – به‌خصوص در مراحل اول – نادیده گرفته شود، همه‌گیری ادامه خواهد داشت.
- ازنظر ذهنی باید این نکته را به خود یادآوری کنیم که حتی باوجود واکسن این وضعیت حداقل تا یک سال یا شاید بیشتر ادامه داشته باشد. واکسن به معنی پایان مراقبت‌ها نیست.