خیالستان زندگی: رانت ساختوساز، سو مدیریت و اتلاف منابع
داستان از خبر آغاز ساخت و ساز پلی که از لحاظ وسعت به یک پارک شهری نزدیک است شروع می‌شود. پلی به نام خیالستان زندگی بر فراز اتوبان امام علی (ع).
دیدن تصویر این پارک هر دانش‌آموخته‌ی معماری که چند سال با پروژه‌های واقعی در ایران دسته و پنجه نرم کرده باشد را به یاد مقاله‌ای تحت عنوان «محض رضای خدا از کشیدن درخت‌های متعدد بالای آسمان‌خراش‌ها دست بردارید» از سایت آرک دیلی می‌اندازد. این یادداشت بسیار کوتاه به این اشاره دارد که به دلیل موانع علمی و اجتناب از هزینه‌های سرسام‌آور بر خلاف تصاویر خیالی معماران و شهرسازان نمی‌توان فضای سبزی پر از درختان بلند بالا در یک آسمان‌خراش، پارک‌های معلق و در ارتفاع ایجاد کرد و در نهایت واقعیت این بنا‌ها با تصاویر خیالی معماران و شهرسازان متفاوت خواهد بود.
اما ضروری نیست تا به اینگونه مقالات مراجعه کنیم. در همین شهر تهران تجربه‌ی تلخ ایده‌ی خیالی و ابتر برج‌باغ را، که سال ۹۶ سرانجام شورای شهر رای به لغو آن داد بیاد بیاورید. این تجربه‌ی تلخ به ما یاد داد که در عمل کسی نمیتواند در ارتفاع یا روی پل‌های معلق فضای سبز قابل اتکایی درست کند.
سرنوشتی که بعید نیست تصاویر خیال‌انگیز این خیالستان را در عمل به یک زمین خاکی زیر آفتاب سوزان که با چند گلدان خشکیده و نهال تکیده مزین شده، تبدیل کند.
اما آن زمان آنقدر مهم نیست که چند درصد فضای سبز به تحقق پیوسته است. مهم این است که پیمانکاران مختلف سود خوبی به جیب زده‌اند، طراح پروژه هم به اندازه‌ی کافی تا قبل از آن روز از قبال این پروژه برای خود تبلیغات کرده و پروژه‌های دیگر گرفته و مهمتر از همه مدیر شهری هم تا آن روز به واسطه‌ی کلنگ زدن چنین پروژه‌ای به مقام دیگری ترفیع پیدا کرده است. بنابراین تنها چیزی که این پروژه نیست، خیالستان زندگی است. این پروژه خیالستان رانت ساختوساز، خیالستان اتلاف منابع بیت المال و خیالستان سو مدیریت شهری است.
ممکن است شما بگویید که این طرز فکر بدبینی این یادداشت نسبت به این پروژه و مدیریت شهری را نشان می‌دهد. «بالاخره مردم این محله‌ها از این پارک استفاده می‌کنند». اما من به شما ثابت می‌کنم که این طور نیست.
خیالستان زندگی برای مردم محله ساخته نشده و آنها نه نیازمند چنین پارکی هستند، نه از آن استفاده خواهند کرد. فقط شکنجه می‌شوند و بازیچه و بهانه رانت و فساد خواهند شد.
در آذر ماه ۱۳۹۸ از لابراتوار نوآوری شهر آینده به واسطه‌ی دکتر شادی عزیزی خواسته شد تا پروپوزالی را (ظرف مدت ۲۰ روز) برای بهبود وضعیت این منطقه آماده کند. نگارنده این یادداشت مدیریت تیم پژوهش میدانی ۱۴ روزه را در محله‌های سبلان، لشگر، وحیدیه و نظام‌آباد را بر عهده داشته و از نزدیک در مورد مشکلات و نیاز‌های این مردم سوال کرده است.
این مسابقه‌ی محدود (با حضور ۵ تیم و بدون دعوت عمومی)، که بعدها حداقل برای شخص بنده مشخص شد نمایشی برای توجیه طرح از پیش انتخاب شده بود، تیم ما در لابراتوار نوآوری شهر آینده را بر آن داشت که قبل از پیچیدن نسخه‌هایی مانند «دوخت و دوز بافت‌ها» یا کشیدن درخت‌های عظیم خیالی، پای حرف مردم محله‌های حاشیه‌ی اتوبان امام علی (ع) بنشینیم و به سادگی از آنها بپرسیم:
- مهمترین مشکل شما چیست؟
- چطور می‌شود وضع این محله را ارتقا داد؟
- چه چیزی نیاز دارید؟
- آیا پلی که دو طرف اتوبان را به هم وصل کنید نیاز دارید؟
- آیا پارک جدیدی نیاز دارید؟
باور کنید ما همه‌ی این سوال‌ها را پرسیدیم و اتفاقا ما هم به دنبال پیدا کردن جواب‌های شبیه به پل یا فضای سبز گشتیم. اما پیدا نکردیم و البته پا فشاری هم نکردیم چون نفعی در این پافشاری برای ما وجود نداشت. بنابراین هرگز و حتی یک نفر از اهالی حرفی از کمبود فضای سبز و یا نیاز ارتباط بین دوطرف اتوبان به میان نیاورد. اگر باور نمی‌کنید می‌توانید به صدای مردم و متن پیاده شده مصاحبه آنها با تیم پژوهش شهر آینده در این لینک گوش کنید.
این مصاحبه‌ها فرازهایی داشت که ما را بر آن داشت تا به طور کلی ایجاد پل ارتباط بین دو طرف اتوبان و ایجاد فضای سبز را رها کنیم و روی حل مشکلات اساسی‌تر مردم محله تمرکز کنیم و یک طرح اولیه‌ی توسعه‌ی محله نوآورانه به مدیریت شهری ارائه دهیم که این یادداشت فرصت مناسبی برای تشریح آن نیست. در زیر قسمتی از فراز‌های تکان‌دهنده‌ی این مصاحبه‌ها را برایتان به اختصار نقل قول می‌کنم.
– شما فکر میکنین که این اتوبان امام علی (ع) که کشیده شد نیاز باشه این دو تا محله به هم وصل بشن؟ تا از خدمات هم استفاده کنن؟
– خدمات نه اون طرف هست نه این طرف
– تو خود محله پارک یا بیمارستان دارین؟
+ یک پارک داره .پارک کوثر .میری میبینی همه بچه لات های سیگاری هستند .اصلا نمیشه بشینی. دوست نداری تو پارکش بری .من خودم شخصا مخالفم اینجا منطقه زندگی باشه
– از لحاظ محیط مسکونی یا پارک اینها داره؟
+من اصلا اینجا نمیرم. من نزدیک ترین پارک که میخوام برم میرم پارک فدک، باز محیطش خیلی بهتره، توی مدنی
– همون پارک کوثر؟
+ اره، پر اراذل
– بعد شما اون سمت اتوبان… اتوبان اومده محله رو نصف کرده دیگه…شما اون سمت رفت و آمد داری؟ مساله‌ای پیش نیومده؟ از لحاظ رفت‌و‌امد مشکلی نیست؟ اتصاله برقراره؟
+ بعله.. صد درصد محله مونه دیگه… اتصال چی یعنی؟
– بین اینور و اونور… مثلا اگر بخواین برین اونور می‌تونین راحت برین؟
+ خب این پل هوایی [هست دیگه] مشکلی نداره…منتها حال از نظرهای دیگه [امنیت و خدمات و غیره …] که عرض کردم خدمتون… این مشکلات دیگه [هستند که] مشکل حادی شده برای مردم.
– اتوبان امام علی و میگی؟چیه مشکلش ؟
+ بغل اتوبان فضای سبز ایجاد کردن ،معتادها شب ها میان اونجا میخوابن
– اینجا پلیس نیست جمع کنه؟
+ چرا .بسیج هم داره که گشت میزنه.
– چیزی هست که دوست داشتین تو محله بود ؟ یا اگه میخواستین برای محله کاری کنین چی کار میکردین ؟
+ همه چی داره خداروشکر ،زمین فوتبال ،زمین تنیس،زمین والیبال ،برای والیبال و استخر اینجا ۷,۸ تا زمین هست. ولی از نظر مدارس سطحش پایینه
– پارک داره این محله؟
+ یه‌دونه داره که نمیزدن بهتر بود
– چرا؟
+ پر از خلاف [کار]. کلانتری هم داره ولی کاری نمیکنه.
– اها کلانتری هم داره بغل پارک؟
+ اره
– کسایی که ساکن این سمت هستن از خدمات اون سمت استفاده میکنن ؟
+ [مدرسه] ثبت نام نمیکنن ؛چون میگن به منطقه ما نمیخوره .دوست خودم بچه شو برده نارمک نوشت
– پس این سمتی ها از اون سمت استفاده نمیکنن
+ نه
– از نظر فضای خدماتی [محله] چی [داره] ؟مدرسه ؟درمانگاه ؟
+ مدرسه که زیاده ،پارک هست .چهار تا وسیله بازی گذاشتن ولی شما برین سر بزنین میبینی چه قدر مواد جا به جا میشه
– شما اگه پنجشنبه جمعه بخواین جایی برین تو محله جایی هست ؟
+ من یک بار بچه هامو بردم پارک پشیمون شدم هرکی اومد خلاف کار بود ادم میترسه .
– معتاد چی؟معتاد زیاده ؟
+ معتاد که زیاده تا دلت بخواد ،پارک تسلیحات بری خفتت میکنن
– وقتی امنیت نداریم .پارسال تو همون پارک یه جوان کشته بودن انداخته بودن پشت دستشویی مست کرده بودن ،هیچ کس هم نفهمید ،اینقدر خون ازش رفت که جنازش رو صبح پیدا کردن، وقتی یه کانکس باشه یه سرباز باشه بی سیم بزنه میان به داد مردم میرسن .این خیلی مشکل بزرگیه
+… یه موقع هست توی محله یه چیزی هست، مثل این پله [پل عابر بین دو طرف اتوبان] میاد قضیه رو بدترش می‌کنه…
+ شما اگر این پل رو بردارید…
+ خیلی بهتره…
+ یعنی این معتادا جمع میشن رو پل آتیش درست کنن پنج شش نفر می‌شینن این معتادا آتیش روشن کردن و دارن مواد مصرف میکنن…
و متاسفانه اینها فقط بخشی از حرفه‌های برآمده از بیست و چندی مصاحبه است…
مردم محله سبلان،تسلیهات، لشگر و وحیدیه از پارک‌ها و فضاهای تفرجی موجود در محله هم استفاده نمی‌کنند! چون امنیت کافی برای آنها وجود ندارد. حاشیه سبز کنار اتوبان‌ها برایشان خوش‌ایند نیست چون از بساط کردن معتادها و مواد فروش‌ها و کارتن‌خواب‌های در عذاب هستند. خدمات شهری می‌خواهند، مدرسه‌ی خوب، سینما‌ی خوب، فروشگاه خوب!
چه کسی و بر اساس چه پژوهشی به این نتیجه رسیده که آن‌هایی که هنوز ۷ سال نمی‌شود که از شر ساخت و ساز غول آسای اتوبان امام علی (ع) خلاص شده‌اند را دوباره درگیر ساخت و ساز غول آسای دیگری کند؟ آیا اولویت نیاز این محله‌ها یک پارک خیال‌انگیز است؟ یا اولویت رانت ساختوساز، پیمانکاران، معماران و شهرسازان این است که یک پارک غول پیکر که دردی از هیچ کس دوا نمی‌کند را طراحی و اجرا کنند؟
پروژه‌ی خیالستان زندگی ساخته می‌شود. طراح آن سری در سر‌ها در می‌آورد. برای پیمانکاران کل و جز کار درست می‌کند. مدیریت شهری کلنگش را می‌زند. اما مشکل امنیت، کمبود خدمات مطلوب و مشکلات فرهنگی این خیالستان را به بیابانی پر از اراذل و اوباش که کنترلشان از ظرفیت نیرو‌های انتظامی خارج است ، تبدیل می‌کند.
حالا شما بگویید اینجا چه خیالستانی می‌شود. خیالستان زندگی یاخیالستان رانت ساختوساز، سو مدیریت و اتلاف منابع…
این مقاله یه دلیل فقط یه دلیل منطقی هم برای زیر سوال بردن پروژه خیالستان نداشت، معتاد خب همه جا هست. انشالله که پروژه با قوت انجام میشه
سلام خیلی عالی ولی محل معتادان دوباره میشه وبنده ساکن همون محل هستم واقعا امنیت بدتر میشه چون اونجا خرید وفروش مواد میشه متاسفانه فقط خرج الکی میکنید اگر جلوی معتادان گرفته بشه وروبروی هر کوچه ای بلوک بلند بزارین که تردد نشه شاید بهتر بشه
شما ظاهرا یک جورایی متصل به تیم شهردار قبلی هستید این اشکالاتی که شما ذکر کردید برای هر پارک و فضای سبزی بوجود ممکن بیاد رانت همیشه بوده من که در این محل بدنیا آمدم و با اکثر اهالی اینجا آشنا هستم باید بعرض برسانم مردم محل بسیار از انجام این طرح خوشحال هستند و امیدوار و از شهردار منطقه هم بسیار ممنون
من خودم از ساکنان همین منطقه طرح خیالستان زندگی هستم و با این مقاله صددرصد موافقم