مصونیت جمعی چیست و چگونه می‌توان به آن دست یافت؟
معمولا ۵۰ تا ۹۰ درصد جمعیت باید مبتلا شوند تا مصونیت جمعی حاصل شود. اما این خصوصا درموردِ بیماری کشنده‌ای مثل کووید- ۱۹، ممکن است خطرات و هزینه‌های زیادی را به ما تحمیل کند.
وقتی ویروسِ کرونا در سال ۲۰۱۹ شروع به انتشار کرد، عملا هیچ‌کس نسبت به آن ایمنی نداشت. این ویروس که هیچ مقاومتی پیش روی خود نمی‌دید، خیلی سریع در مناطقِ مختلفِ چین و نهایتا در تمام دنیا شیوع پیدا کرد. در غیابِ واکسن یا داروی موثر، توقفِ بیماری ممکن است نیازمند چیزی باشد که در علمِ همه‌گیرشناسی به آن مصونیت جمعی (یا گله‌ای) می‌گویند. رسیدن به مصونیت جمعی می‌تواند مانعِ شیوعِ بیماریِ عفونی در یک کشور شود، ولی هنوز فاصلۀ زیادی با آن داریم. در ادامه به این موضوع می‌پردازیم که مصونیت جمعی یا مصونیت گله‌ای چیست و چه راه‌هایی برای تحققِ آن وجود دارد. همچنین به این موضوع می‌پردازیم که چرا سریع‌ترینِ راه رسیدن به آن، لزوما بهترین گزینۀ ممکن نیست.
ایمنی جمعی چیست؟
به زبان ساده، ایمنی جمعی به وضعیتی گفته می‌شود که اکثریتِ جمعیتِ کشور دربرابر یک بیماریْ ایمنی پیدا کنند و نتیجتا، آن بخش از جمعیتِ کشور هم که ایمنی ندارند، به‌طور غیرمستقیم از آلودگی در امان باشند. این مصونیت غیرمستقیم، را گاهی محافظتِ گله‌ای هم می‌گویند. مثلا اگر ۸۰ درصدِ جمعیتِ کشور دربرابر ویروس کرونا ایمنی داشته باشند، چهار نفر از هر پنج نفری که با افرادِ آلوده تماس دارند، دچار بیماریِ کرونا نمی‌شوند. به این روش، گسترشِ بیماری‌های عفونی را می‌توان تحت کنترل نگه داشت و بسته به این‌که یک ویروس چقدر مسری باشد، معمولا ۵۰ تا ۹۰ درصدِ جمعیت باید به این ایمنی برسند تا مصونیت جمعی حاصل شود. اما رسیدن به این سطح از ایمنی، خصوصا درموردِ بیماریِ کشنده‌ای مثل کووید- ۱۹، ممکن است خطرات و هزینه‌های زیادی را به ما تحمیل کند.
آیا قبلا و درموردِ بیماری‌های عفونیِ دیگر، توانسته‌ایم به مصونیت جمعی برسیم؟
سرخک، اُوریون، فلج اطفال، و آبله‌مرغان چند نمونه از بیماری‌های عفونی هستند که زمانی خیلی رایج بودند، اما امروزه در بسیاری از کشورها به‌ندرت یافت می‌شوند، چون توسعۀ واکسن به ایجادِ مصونیت جمعی دربرابر آن‌ها کمک کرده است. در مناطقی که واکسیناسیون به‌خوبی پیاده نمی‌شود، گاهی شاهدِ شیوع بیماری‌های واکسن‌دار هستیم، چون در آن مناطق هنوز مصونیت جمعی ایجاد نشده است.
برای بیماری‌های عفونی‌ای که واکسن ندارند، حتی اگر بزرگسالان به‌خاطر ابتلای قبلی، به ایمنی دست بافته باشند، بچه‌ها و افرادِ دارای ضعفِ سیستم ایمنی هنوز ممکن است به عفونت مبتلا شوند. این الگو درموردِ بیماری‌هایی که ذکر شد هم مشاهده شده است.
ویروس‌های دیگری مثل آنفلوآنزا، به مرورِ زمان جهشِ ژنتیکی پیدا می‌کنند، برای همین مصونیت ناشی از ابتلای قبلی، اثری کوتاه‌مدت دارد. درموردِ آنفلوآنزا، مدتِ این ایمنیْ کمتر از یک سال است. اگر ویروسِ عاملِ کووید- ۱۹ شبیهِ بقیۀ ویروس‌های خانوادۀ کرونا باشد، می‌توان انتظار داشت که افرادِ آلوده به آن برای چند ماه تا چند سال دربرابر آن ایمنی پیدا کنند، اما این ایمنی احتمالا مادام‌العمر نخواهد بود.
ضمنا درمورد کووید- ۱۹ هنوز نمی‌دانیم که تا امروز چند نفر نسبت به آن ایمنی پیدا کرده‌اند. در برخی مناطقِ دنیا بررسی‌هایی انجام شده است که ارقامی بسیار متفاوت را برای شهرهای مختلف نشان می‌دهد. ضمنا هنوز معلوم نیست که مصونیت این افراد تا چه زمانی (چند ماه یا سال) ادامه خواهد یافت.
برای رسیدن به مصونیت جمعی دربرابر کووید- ۱۹ چه سناریوهایی پیش‌روی ماست؟
از روی آمار و ارقامِ مبتلایان، مشخص است که هنوز فاصلۀ زیادی با مصونیت جمعی داریم. اما در بلندمدت، مثل بقیۀ بیماری‌های عفونی، دو راه برای رسیدن به ایمنی جمعی وجود دارد: یعنی بخشِ اعظمِ جمعیت کشور، یا به این بیماری مبتلا شود یا واکسنِ این بیماری را دریافت کند. برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که احتمالا حداقل ۷۰ درصدِ جمعیت باید به این بیماری مبتلا شوند تا مصونیت گله‌ای حاصل شود. و برای رسیدن به این وضعیت، چند راه وجود دارد:
در بدترین حالت، مثلا اگر فاصله‌گذاریِ اجتماعی یا اقداماتِ دیگر برای کاهشِ سرعتِ انتشارِ ویروسِ کرونا را اجرا نکنیم، فقط طی چند ماه دست‌کم ۷۰ درصدِ مردم به این ویروس آلوده می‌شوند. این باعث مرگ و میرِ فروان و احتمالا پُرشدنِ بیمارستان‌های ما می‌شود.
در بهترین حالت، آلودگی را در همین سطح نگه می‌داریم ـــ یا حتی کمتر می‌کنیم ـــ تا وقتی واکسنِ آن تولید شود. این نیازمندِ تلاشِ همگانی‌ست، یعنی تمامِ ملت همکاری کنند و همواره فاصلۀ اجتماعی را تا برای مدتِ بیشتری حفظ کنند؛ مثلا برای یک سال یا بیشتر تاوقتی که واکسنِ موثری برای کووید- ۱۹ به تولید انبوه برسد و همه آن را دریافت کنند.
محتمل‌ترین حالت، یک سناریوی میانی است که در آن، آلودگی به‌تدریج زیاد و کم می‌شود. مثلا وقتی تعدادِ مبتلایان کم می‌شود، فاصله‌گذاریِ اجتماعی را کمتر کنیم، و بعد اگر تعدادِ مبتلایان رو به افزایش گذاشت، دوباره این اقدامات را تشدید کنیم. به‌هرحال درمورد همه‌گیری‌های بزرگ، تاوقتی که واکسنْ تولید نشده باشد، ما باید دنبالِ راهکارهای بلندمدت باشیم. حتی بعد از تولید واکسن هم، کودکانی که هنوز واکسن نشده‌اند یا بزرگسالانی که سیستمِ مصونیت بدن‌شان رو به زوال رفته، ممکن است به کرونا آلوده شوند. اما در بلندمدت بعید است که دوباره دچار شیوعِ انفجاری‌ای که امروز شاهدش هستیم باشیم، چون در آینده بیشتر مردم به این ویروس ایمنی پیدا می‌کنند.
چرا ابتلای عمدی به کرونا، با هدفِ رسیدن به ایمنی، فکر خوبی نیست؟
درمورد برخی دیگر از بیماری‌ها، مثلا درمورد آبله‌مرغان، قبل از آن که واکسنِ آن کشف شود، مردم گاهی عمدا خود را درمعرضِ این بیماری قرار می‌دادند تا به ایمنی برسند. البته درموردِ بیماری‌هایی که وخیم نیستند، این رویکرد ممکن است معقول باشد. اما دربارۀ کووید- ۱۹ اوضاع خیلی فرق می‌کند: کووید- ۱۹ درصدِ مرگ و میرِ بالایی دارد.
نرخِ مرگ و میرِ ناشی از کووید- ۱۹ هنوز دقیقا معلوم نیست، اما داده‌های موجود نشان می‌دهد که احتمالا ۱۰ برابرِ آنفلوآنزاست. ضمنا در میان گروه‌های آسیب‌پذیر ـــ مثلِ سالخوردگان و افرادی که سیستمِ مصونیت ضعیفی دارند ـــ نرخِ مرگ و میر از این هم بیشتر هست. حتی اگر تعدادِ موردنظر از جمعیتْ نهایتا به کرونا مبتلا شوند، بهترین راه این است که این کار به‌صورتِ تدریجی انجام شود تا از ایجادِ بارِ اضافی برای داکتران و بیمارستان‌های ما جلوگیری شود. همان‌طور که ما در همه‌گیری‌های قبلی‌ای که نرخِ مرگ و میرِ بالایی داشتند شاهد بودیم (مثلا شیوع آنفلوآنزای سال ۱۹۱۸)، راهِ سریعتر همیشه بهترین راه نیست.
طی ماه‌های آینده باید منتظر چه چیزهایی باشیم؟
دانشمندان شبانه‌روز تلاش دارند تا واکسنی موثر تولید کنند. ولی احتمالا در سال ۲۰۲۰ نه به واکسن می‌رسیم و نه به مصونیت جمعی دست خواهیم یافت. درعین‌حال، از آن‌جایی که بیشترِ مردم هنوز کرونا نگرفته‌اند، باید هشیار باشیم که در صورتِ کاهشِ فاصله‌گذاری‌ها، جلوی شیوعِ انفجاریِ کرونا را هم بگیریم.
ممکن است نیاز باشد که روش‌های فاصله‌گذاری اجتماعی به مرور زمان تغییر کند، و همیشه هم لازم نباشد که دست به اقداماتِ سختگیرانه بزنیم. ولی عملا تاوقتی میلیون‌ها نفر از جمعیتِ کشور به کرونا مبتلا نشوند ـــ که به مصونیت جمعی برسیم ـــ تنها راه برای این‌که زندگیِ مردم دوباره کاملا به حالتِ «عادی» برگردد این است که داروی کرونا یا واکسنِ آن تولید و به‌طور گسترده توزیع شود. پس کماکان باید صبر کنیم.