جمو، نه یک بار، که هزاران بار…
«جمو» شخصیتی نیمه افسانه‌ای است که بعد از ظاهر شدنش در یکی از ترانه‌های گروپ‌یوروم، خیلی‌ها را به دردسر انداخت؛ از اعضای گروه گرفته تا کسانی که این ترانه را شنیده بودند. عایشه سویلمز سال ۲۰۱۱ در این مقاله ماجرای این دردسرها را شرح داده است.
افسانه جمو به اواخر دهه سی میلادی و سال‌های سخت پس از جنگ جهانی اول برمی‌گردد. در زمانه غلبه تفکر راست ِافراطی میهن‌پرستانه و شدت گرفتن تبعیض نژادی علیه کردهای ترکیه در آن سال‌ها، جِمو که دختری از اهالی درسیم است متوجه می‌شود یارش با سودای مبارزه برای آزادی به گریلاهای کرد پیوسته است. جمو نیز به‌دلیل شرایط عرفی ِآن دوران موهایش را کوتاه کرده و با ظاهری مردانه به‌دنبال محبوبش به چریک‌های کوهستان می‌پیوندد و در یکی از درگیری‌ها گروهانی که او عضوش بوده توسط دشمن محاصره می‌شود. مدتی بعد، در میان گروهی که برای پشتیبانی به کمک آن‌ها می‌آیند، جوانکی هنگام شناسایی کشته‌شدگان جسم بی‌جان ِجمو، یار از دست رفته‌اش را باز می‌شناسد.
ترجمه این مطلب به خاطره بلند هلین بولک عضو از دست رفته گروپ‌یروم تقدیم می‌شود که حالا دست در گردن جمو اطراف آتشی جاودانه بر سر کوه‌های درسیم به رقص و پایکوبی مشغولند.
این اولین بار نیست که پای جمو، این ترانه افسانه‌ای به دادگاه باز می‌شود. ترانه‌ای که بارها از آن به‌عنوان مدرکی برای «عضویت در گروهک‌های مسلحانه» و «تشویق عموم به ارتکاب به جرم» یاد شده و نزدیک به ۲۲ سال است که عامل تعطیلی بسیاری از کانال‌های رادیویی و زندانی شدن خوانندگانش بوده است.
ترانه جمو که نخستین بار در سال ۱۹۸۹ در آلبوم «روزی خواهد آمد/جمو» منتشر شد یکی از ترانه‌های گروه موسیقی یُروم (گوروپ یُروم) است که بیش از هر ترانه‌ای کارش به دادگاه کشیده شده است. آخرین بار در دادگاهی که پس از عملیات اُک‌میدانی[۱] و دستگیری اعضای گروه تشکیل شده بود نام این ترانه در کیفرخواست مطرح شده و اسماعیل گؤک‌تورک[۲] دادستان پرونده، جمو را به ترغیب به انجام عمل مجرمانه متهم کرده بود.
«وقتی جمو به دشت سرازیر می‌شود/با بره ستاره‌نشانش بر سر/و مسلسلش در دست/ زدن به کوه‌های درسیم و ترانه خواندن/ چه لذتی دارد» بنا بر گفته مدعی‌العموم این اشعار به‌طور مشخص «مصداق تشویق به انجام اعمال مجرمانه در چارچوب گروهک‌های تروریستی» و «هواداری از مجرمان و جرایم سازمان‌یافته» محسوب می‌شده و هنرمندان گروه از اعضای حزب/جبهه آزادی‌بخش انقلابی خلق بوده و برای عضوگیری در این گروه تلاش می‌کنند.
شاید مطرح شدن چنین ادعایی در مورد ترانه‌ای ۲۲ ساله آن هم در یک سند رسمی به‌نظر عجیب برسد. اما این بار اولی نیست که کار جمو به دادگاه کشیده می‌شود. از زمانی که آلبوم این ترانه به بازار آمده، جمو بی‌آنکه یک روز خوش دیده باشد عامل سانسور خوانندگان، لغو کنسرت‌هایشان و تعطیل کانال‌های رادیویی بسیاری شده است.
با جانر بزکورت [۳] از اعضای گروه تماس گرفتم و گفتم: «ظاهرا دوباره برایتان کیفرخواست صادر شده» خندید و گفت که تمام آلبوم‌هایشان از وزارت فرهنگ ترکیه مجوز گرفته و فروششان قانونی است و در چنین شرایطی وجود چنین فشارهایی «وضعیت» منحصربه‌فردی است.
جانر ادامه داد: «افرادی هم بودند که به جرایمی مانند شرکت در کنسرت، همراهی با ترانه‌ها و هماهنگی برای برگزاری کنسرت متهم شدند. بعد از کنسرت در استادیوم اینونو[۴] و کنسرت ترکیه مستقل در باکیرکوی[۵] عملیات دهم می[۶] اتفاق افتاد. این‌ها چیزی نیست جز سیاست تلاش برای منزوی کردن ما توسط نهاد قدرت.»
شورای نظارت بر رادیو و تلویزیون دست از سر جمو برنمی‌دارد
یکی از آخرین افرادی که مرتکب به جرم گوش دادن به گروپ‌یروم شده کارمند سابق اداره آموزش‌وپرورش، بریوان دوغان[۷] است.
در سال ۲۰۰۶ و هنگامی که بریوان در اداره آموزش‌وپرورش استانبول کار می‌کرد در جریان بازرسی‌ها از رایانه‌اش ترانه‌های ترکی و کردی گروپ‌یروم (بنا بر گفته دادستان مدرک سازمانی) به دست آمد. بر مبنای این «شواهد» او متهم به «پروپاگاندا برای گروهک تروریستی» و به دادگاه احضار شد. عضو سابق اتحادیه صنفی معلمان در سال ۲۰۰۶ از این اتهام تبرئه شد اما دادگاه جنایی بخش نهم استانبول این حکم را ملغی و پس از محاکمه دوباره بریوان او را به تحمل ده ماه حبس محکوم کرد.
از سال‌های گذشته نیز نمونه‌های بسیاری در دست است؛ به‌عنوان مثال رادیو آرکاداش که از آدانا پخش می‌شود در سال ۲۰۰۱ توسط شورای نظارت با شش ماه قطع برنامه‌ها جریمه شد. جرم صورت گرفته قابل حدس است: پخش کردن جمو. این کانال رادیویی با اعتراض به اجرای این حکم در دادگاه دیگری به پیروزی رسید و پس از دو ماه وقفه در برنامه‌هایش در سوم مارس سال ۲۰۰۱ پخش برنامه‌هایش را از سر گرفت.
یکی از گویندگان رادیو به اسم مهمت آک‌بابا[۸] نیز به جرم سازماندهی تجمعی در اعتراض به ممنوعیت پخش گروپ‌یروم در دادگاه محاکمه و از ۱۹ ژانویه ۲۰۰۱ تا ۱۲ مارس همان سال را در زندان گذراند. آک‌بابا و مدیرانش ملیح اروغلو و مهمت داغ‌دوغان بعدها در شعبه اول دادگاه امنیتی آدانا از جرایم «مخالفت با قانون مبارزه با تروریسم» و «مشارکت و همکاری با گروهک تروریستی» تبرئه شدند.
شورای نظارت، رادیو امید را نیز که در آنتالیا برنامه اجرا می‌کرد به جرم زیر پا گذاشتن بند ج ماده چهارم قانون شماره ۳۹۸۴ رادیوتلویزیون ترکیه که شامل اصل «عدم پخش برنامه‌هایی که جامعه را به‌سوی خشونت، ترور و نژادپرستی سوق داده و باعث شکل‌گیری نفرت در آنان می‌شود» در تاریخ ۲۷ جولای ۲۰۰۱ با قطع نود روزه برنامه‌هایش جریمه کرد.
«گروپ‌یروم پخش نمی‌کنیم!»
علی پاپور از اعضای گروه در ژوئن ۲۰۱۰ در گفتگویی با خبرنگار ما گفته بود که یکی از شبکه رادیویی به آن‌ها اعلام کرده که اثری از آن‌ها پخش نخواهند کرد و حتی اگر این گروه داستان عشق[۹] را هم بنوازد پخش نخواهد شد. دیگر عضو گروه جانر می‌گوید گروپ‌یروم از تمام مخاطبانی که به‌خاطر گوش دادن به ترانه‌های آن‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند حمایت می‌کند.
جمو، در راهپیمایی اول می در میدان تقسیم از سوی جمعیت خوانده شد، در کنسرت بیست و پنجمین سالگرد تاسیس گروه آهنگ اختتامیه بود و همان‌طور که در کیفرخواست دادستان آمده بود در کنسرت حربیه (استانبول) در پنجم سپتامبر ۲۰۰۵ نیز تمام جمعیت یک‌صدا آن را فریاد زدند.
آنچه مشخص است این است که به‌نظر نمی‌رسد این قضاوت‌ها و ممنوعیت‌ها خللی در محبوبیت ترانه‌ای که سال‌هاست توسط مردم زمزمه شده و عزیز داشته می‌شود ایجاد کند. همان‌گونه که این خبر نیز اولین و آخرین خبری نیست که درباره این ترانه خواهیم خواند. ترانه‌ای که چه‌بسا تنها یک ترانه نیست.
با هم نگاهی به متن «مجرمانه» این ترانه بیندازیم:
بر سر کوه‌های سربلند آتشی برپاست
عاشقان در اطراف آن گرد آمده‌اند
روزی می‌رسد که هرزگی‌ها برملا شود
وقتی جمو رو به دشت سرازیر می‌شود
ای یار
با بره ستاره‌نشانش بر سر
و مسلسلش در دست
زدن به کوه‌های درسیم و ترانه خواندن، چه لذتی دارد
آه جمو جانم جمو
ابرها چون خبری خوش به روی دشت فرود می‌آیند
طوفانی در راه است
و در هیاهوی آن روز باشکوه
کودکان به رقص و پایکوبی صف خواهند کشید
پانویس‌ها:
۱- Okmeydanı محله قرارگیری مرکز فرهنگی ایدیل (İdil Kültür Merkezi) که پایگاه فرهنگی هنری گروه یروم و برخی از دیگر هنرمندان چپگراست. به یکی از دفعاتی که پلیس اداره امنیت استانبول به این مرکز یورش برده و چند تن از اعضای گروه را دستگیر کرد اشاره دارد.
۲- İsmail Göktürk
۳- Caner Bozkurt
۴- İnönü – اشاره به کنسرت سالگرد ۲۵ سالگی گروه که در سال ۲۰۱۱ برگزار شد و پنجاه‌وپنج هزار تماشاچی را در استادیوم اینونوی استانبول گرد هم آورد.
۵- Bakırköy کنسرت رایگانی که در فضای باز برگزار شد و گروپ یروم برخلاف دیگر هنرمندان شرکت‌کننده در این کنسرت بدون پذیرفتن قراردادهای اسپانسرینگ و با هزینه شخصی اعضا در آن برنامه اجرا کردند.
۶- در ۱۰ می سال ۲۰۱۱ پلیس امنیت استانبول برای چندمین بار به مرکز فرهنگی ایدیل یورش برده و شماری از اعضای گروه و کارمندان موسسه را دستگیر کرد. نظیر این حملات در سال‌های قبل و بعد از ۲۰۱۱ نیز اتفاق افتاد.
۷- Berivan Doğan
۸- Muhammet Akbaba
۹- Love Story ملودی و ترانه عاشقانه عامه‌پسند و معروفی که نخستین بار در دهه هفتاد میلادی توسط اندی ویلیامز اجرا شد.
عایشه سویلمز (Ayça Söylemez) نویسنده این مقاله، در دانشگاه بوغازیچی استانبول فلسفه خوانده است. او از سال ۲۰۰۲ در روزنامه‌های استار، وطن، آکشام، خبر ترکی و حریت روزنامه‌نگاری کرده و از سال ۲۰۱۱ دبیر سرویس حقوق‌بشر سایت بیانت است.
کسرا صدیق، داستان‌‌نویس و مترجم زبان ترکی است. به‌تازگی نمایشنامه «به نمایش زندگان» نوشته اُغوز آتای با ترجمه او منتشر شده است.
جالبه که گوش دادن به ترانه عملی مجرمانه تلقی می‌شه!!