رودسر غرق در زباله
سراوان بزرگ‌ترین و فاجعه‌بارترین مرکز دفن گیلان است اما دیگر شهرهای گیلان که چندان زیر ذره‌بین و نگاه دوربین‌ها نیستند با این معضل چگونه مواجه می‌شوند و با این حجم زباله چه می‌کنند؟
وقتی از زباله در گیلان صحبت می‌شود همه نگاه‌ها به سمت سراوان رشت می‌رود. البته که سراوان بزرگ‌ترین و فاجعه‌بارترین مرکز دفن گیلان است اما دیگر شهرهای گیلان که چندان زیر ذره‌بین و نگاه دوربین‌ها نیستند با زباله‌ها چه می‌کنند؟
واقعیت تلخ و گزنده است. از شرقی‌ترین شهر تا غربی‌ترین نقطه گیلان از زباله در آسایش نیست. تنش هرروز زخمی‌تر می‌شود و شیرابه‌های زباله لکه‌های بیشتری از زمین را سمی می‌کند.
رودسر شرقی‌ترین شهرستان گیلان و همسایه رامسر مازندران است. رو به دریا دارد و پشتش به کوه و جنگل است. این دو جمله یعنی زیبایی و شکوه یک شهر. اما اگر زباله بگذارد.
این شهر هم با معضلی ضعف مدیریت پسماند روبرو است. کارخانه کمپوستش داغی بر دل است . بعد از سال‌ها انتظار این کارخانه وقتی هنوز دهها اشکال داشت افتتاح شد و یکی دو بار پلمپ و دوباره باز شد .
هر بار از طرف فرمانداران یا معاون عمرانی استانداران گذشته و حال درباره لزوم ساماندهی این کارخانه صحبت شده اما کیست که نداند ساماندهی به بودجه نیاز دارد و فعلاً گویا قدرت تخریب‌گر زباله برای مدیران گیلانی روشن نشده یا نتوانستند آن را برای مدیران بالادست وزارتخانه‌ای روشن کنند. گویا در ذهن مدیران برای ایجاد سراوانی دیگر در شرق و غرب گیلان هنوز فرصت هست!
مدیریت پسماند رودسر از رشت هم بدتر
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان در کمتر از ۷ ماه پیش‌گفته بود در برخی شهرستان‌ها نظیر رودسر، مدیریت پسماند حتی از شهرستان رشت هم بدتر است.
سه شهر دیگر شهرستان هم وضعیت روبه راهی ندارند. رحیم آباد برای زباله هایش جای بهتری به‌جز پشت پارک بهارنارنج پیدا نکرده است. شهر زیبای کلاچای هم ساحل نوده را انتخاب کرده و چابکسر هم زباله ها را به پشت پمپ بنزینی در کنار شالیزارهای برنج می‌برد. تا زمانی کارخانه کمپوست باز بود زباله را به آنجا تحویل می دادند و ریجکت تحویل می گرفتند ولی حالا تمام زباله‌ها در گوشه و کنار شهر خودنمایی می کند و فشارها باعث شده تا فقط کمی از جاده‌های اصلی دور شود.
کارخانه‌ای که هیچ وقت استاندارد نشد
کارخانه کمپوست به‌عنوان مهم ترین برنامه عملیاتی مدیریت زباله در جاده گرمجان و مرداب بن رودسر ساخته شده است.
ساخت این کارخانه در سال ۸۴ با ظرفیتی ۱۲۰ تنی آغاز شد. سال ۹۰ باوجود ایرادات فنی مانند کامل نبودن سازه‌ها مشکلات محیط زیستی شروع به کار کرد اما آغاز به کار رسمی این کارخانه سال ۹۴ بود و در حال حاضر هم کارکرد ذاتی خود فاصله دارد. وضعیت فعلی کارخانه نشان می دهد بیش از ۸ هزار تن زباله به دلیل نداشتن زمینی مناسب برای دفن امکان خروج از آن را ندارند.
«پیمان رستمی» مدیرعامل موسسه محیط زیستی نبض طبیعت خزر، در گفت و گو با مرور می‌گوید: کارخانه کمپوست بسیار دور از کارکردش قرار دارد و در حال حاضر تبدیل به سوله شده و آنجا فقط برای تفکیک زباله تر و خشک‌شده مورداستفاده قرار می‌گیرد.
این کارخانه کمپوست از ابتدا به درستی جانمایی، تولید و نصب نشده است. در حال حاضر هم کارخانه تعطیل است. در آنجا فقط زباله‌های خشک قابل بازیافت جداسازی می‌شود.«سعید فرج پور» عضو شورای شهر رودسر در گفت و گو با مرور می گوید: این کارخانه کمپوست از ابتدا به درستی جانمایی، تولید و نصب نشده است. در حال حاضر هم کارخانه تعطیل است. در آنجا فقط زباله‌های خشک قابل بازیافت جداسازی می‌شود.
او ادامه می دهد: اما با همه این مشکلات و اینکه یک دهه است که اورهال نشده است تا آخرین زمان کارکردش راندمان۶۰ درصدی داشته است و از ۱۰۰ تن زباله نزدیک به ۳۷ درصد ریجکت برمی گرداند. هرچند کود آلی قابل‌استفاده ای نداشت چون تفکیک از مبدأ سالمی نداریم. اما به هرحال حجم زباله را کاهش می داد.
پیمانکار ساخت هنوز کارخانه را تحویل نهایی نداده است!
بخشی از مشکلات این کارخانه مربوط به مسائل فنی آن است که بعد از نزدیک به هشت سال از شروع به کار آن کارخانه با آن درگیر است در همین رابطه نکته جالبی وجود دارد. فرج پور می‌گوید: کارخانه کمپوست هنوز به کارفرما یعنی شهرداری رودسر تحویل نهایی نشده است. ناظر پروژه جهاد دانشگاهی بیش از۶۰ اشکال در این کارخانه وارد دانسته است اشکالاتی که هیچ وقت اصلاح نشد. کارخانه با قراردادی ده ساله و به‌شرط پرداخت اجاره به شهرداری در اختیار پیمانکار قرار داشت . او البته به ازای هر کیلو زباله ۲۵هزار تومان از دیگر شهرداری‌ها دریافت می‌کرد.
صحبت‌های عضو شورای شهر نشان می‌دهد رضایتی از این پیمانکار وجود نداشته و حالا اما شورا و شهرداری به دنبال پیمانکار کار بلد هستند. فرج پور در مورد شرایط پیمانکار به ما می‌گوید: پیمانکاری که با شرایط موجود کار را پیش ببرد و بتواند هزینه‌ها را پرداخت کند .
در مورد پیمانکار قبلی هم تصمیماتی گرفته‌شده؛« شورای پنجم کارخانه کمپوست را به‌عنوان اولین مسئله طرح کرد . مسائل حقوقی به سمتی پیش بردیم شهردار سپرده را اجرا گذشته و پیمانکار دستش از کارخانه کوتاه شده است و در حال حاضر کارخانه دست شهرداری است. تلاش می‌کنیم ساماندهی و رو پا شود. »
لندفیل بهداشتی در انتظار اعتبار
آیا کارخانه می‌تواند تمام نیازهای شهرستان رودسر را تأمین کند؟ به نظر نمی‌آید این‌طور باشد. حالا خرید زمین در کنار کارخانه برای دفن بخش دیگری از برنامه‌های این شهرستان است. هرچند «رضا زنده دل» شهردار رودسر گفته است، با اجرای این طرح هم مشکل زباله این شهرستان به صورت مقطعی حل خواهد شد و بیشتر از چهار سال پاسخ نخواهد داد.
پیمان رستمی : در حال حاضر به دلیل شیرابه‌هایی که به سمت شالیزارهای اطراف می‌رود این انتظار وجود دارد که به صاحبان زمین خسارت پرداخت شود اما شاهد آن هستیم که کشاورزان آن منطقه برنج کاشت می‌کنند به دست مردم می‌رسد! از طرف دیگر بحث مالی زباله خشک است که در هیچ‌کدام از شهرها مشخص نیست چطور مدیریت می‌شود و چرا بخشی از درآمد دهها میلیونی آن صرف سروسامان دادن به اوضاع نمی شود.
سعید فرج پور می‌گوید: شهر رودسر بالغ‌بر سه دهه است که برای دفن ریجکت زباله لندفیل ندارد . به موازات هم چند مسئله را هم‌زمان پیش می بریم در پی جذب اعتبار هستیم. به لندفیلی با دو سلول بهداشتی برای مدیریت بهتر ریجکت و شیرابه ایجاد نیاز داریم. مکان پیش‌بینی‌شده هم جوار کارخانه است. مجوز کمیته پسماند شهرستان و استان را گرفته‌ایم.
اعتبار هست ولی کافی نیست
اما بعد از مجوز ، مرحله سخت جذب اعتبار برای ایجاد لندفیل بهداشتی و البته برای اورهال کارخانه کمپوست است. این عضو شورای شهر می‌گوید: در حال رایزنی برای جذب اعتبار هستیم. با تمام پیگیری‌ها یک میلیارد تومان اعتبار برای رودسر در نظر گرفتند که مورد تائید ما نیست. بنا بود ۲ میلیارد تومان شود. چرا که ۱ میلیارد به حل مشکل کمکی نمی‌کند . گام‌های اولیه برداشته شده است آن طور که فرج پور می‌گوید: مشاور طراحی لندفیل دانشگاه علم و صنعت است. اسناد مناقصه در حال آماده‌سازی است قرار شده برآورد هزینه را بفرستد تا مناقصه را برگزار کنیم، تا کار را به شرکت‌های تخصصی اجرای لندفیل بسپاریم.
شیرابه‌های لندفیل به کجا می‌روند؟
نزدیکی محل موردنظر لندفیل به زمین‌های کشاورزی اولین ترسی که ایجاد می کند این است که شیرابه‌های آن به کجا می رود؟
سراوان در این مورد هم مصداقی در برابر چشم است که وقتی شیرابه هایش سلامتی مردم منطقه را به خطر انداخته است.
مدیر عامل موسسه نبض طبیعت خزر می‌گوید: زمین موردنظر برای ایجاد لندفیل نزدیک شالیزار برنج است و سطح ایستابی آب بالا است به نظر نمی‌آید برای لندفیل مناسب باشد. از طرف دیگر شیرابه به سمت شالیزارها حرکت می‌کند .
نکته دیگری هم در صحبت‌های پیمان رستمی وجود دارد؛ در حال حاضر به دلیل شیرابه‌هایی که به سمت شالیزارهای اطراف می‌رود این انتظار وجود دارد که به صاحبان زمین خسارت پرداخت شود اما شاهد آن هستیم که کشاورزان آن منطقه برنج کاشت می‌کنند به دست مردم می‌رسد !
این فعال محیط‌زیست به شیرابه کوه زباله آلما لنگه لنگرود هم اشاره می‌کند که تأثیرش تا ساحل رودسر هم رسیده است. به همین دلیل تمام مکان‌های شنا رودسر به دلیل آلودگی غیرقانونی است .
در حال حاضر به دلیل شیرابه‌هایی که به سمت شالیزارهای اطراف می‌رود این انتظار وجود دارد که به صاحبان زمین خسارت پرداخت شود اما شاهد آن هستیم که کشاورزان آن منطقه برنج کاشت می‌کنند به دست مردم میرسدفرج پور اما معتقد است : هیچ سیستم تصفیه فاضلاب بالایی وجود ندارد که راندمان کامل ۱۰۰ درصد وجود داشته باشد اما اگر سیکل را رعایت کنیم دریافتی پسماند خشک را به ۳ تن برسانیم سرعت پردازش بیشتر می‌شود فرصت تخمیر گرفته می‌شود بوی کمتری منتشر می‌شود، سطح ریجکت پایین می‌آید بنابراین شیرابه کمتر و قابل‌کنترلی خواهیم داشت.
همچنین ریجکت در لندفیل استاندارد با خاک‌پوشی مناسب و لوله‌گذاری شیرابه قابل‌جمع آوری دارد. علاوه بر این صحبت‌های اولیه انجام‌شده است برای اینکه به شهرستان‌های مجاور که سیستم تصفیه فاضلاب دارند فرستاده بشود.
تفکیک از مبدأ نمادین یا واقعی؟
حضور ماشین‌های دریافت پسماند در سطح شهر رودسر نشان می‌دهد این شهر با تفکیک از مبدأ بیگانه نیست اما سطح مشارکت آن چیزی که موفقیت با شکست طرح را مشخص می‌کند.
فرج پور می‌گوید: شهر به حدود ۲۰ قسمت تقسیم‌شده روزی ۱.۵ تن پسماند خشک جمع می‌شود البته او این آمار را خوش‌بینانه توصیف می‌کند.
رستمی اما معتقد است جمع آوری پسماند خشک را به صورت نمادین انجام می‌دهند. او می‌گوید: یک ماشین با آهنگ به محلات فرستاده می‌شود اما درواقع فقط رفع مسئولیت است چون عمده زباله خشک مردم به دوره‌گردها فروخته می‌شود.
از طرف دیگر بحث مالی زباله خشک است که ازنظر این فعال محیط‌زیست در هیچ کدام از شهرها مشخص نیست چطور مدیریت می‌شود و چرا بخشی از درآمد دهها میلیونی آن صرف سروسامان دادن به اوضاع نمی شود.
تکلیف زباله شهرهای اطراف باید چه شود؟ آن‌ها هم نگاهشان به کارخانه کمپوست است. فرج پور در این مورد می‌گوید: در صورت آماده شدن کارخانه زباله را دریافت می‌کنیم پردازش می‌کنیم ریجکت را باید خودشان ببرند . شهر رودسر محلی برای دفن زباله دیگر شهرها ندارد چون خط قرمزها پرشده است.
آگاهی و اطلاعات حلقه گمشده تصمیم‌گیری‌ها
رستمی می‌گوید فعالان محیط زیستی باید به فکر آگاهی و آگاهی باشند. موسسه آن‌ها در زمینهٔ آموزش مدارس و روستاها فعال است و شاهد مثالش هم توسکا محله چابکسر است که با آموزش یک ماهه جواب داده و به کمترین حد تولید زباله رسیده است.
البته او این آگاهی را مربوط به همه می‌داند .« اول باید بدانیم در چه وضعیتی هستیم. رئیس‌جمهور اطلاعات اشتباه را از استاندار، استاندار از فرماندار و شهردار، فرماندار از بخشدار و دهیار می‌گیرد. ما واقعیت گریزی می‌کنیم و فکر می‌کنیم همه‌چیز خوب است. اطلاعات اشتباه ما را به تصمیمات نادرست می‌رساند. »
یکی از انتقادات این فعال محیط‌زیست نسبت به همکاران خودش بود او اعتقاد دارد شبکه محیط‌زیستی نسبت به اتفاقات شهرستان‌ها کم‌توجهی می‌کند.
رستمی معتقد است اگر صدای جمعی تشکل‌ها در مورد مشکلات شهرستان‌ها بلند شود امکان بهبود شرایط به وجود می‌آید.
حال باید دید آیا سرعت گام‌ها برای بهبود وضعیت رودسر بیشتر می‌شود یا باید تا فاجعه محیط زیستی دیگر منتظر بمانیم؟
در سال ۹۸ اعلام شد که پارک فن آوری شهرستان رودسر موفق به تولید مصالح ساختمانی با استفاده از زباله های شهری شده!
که موجب امیدواری مردم برای رفع مشکل زباله ها در گیلان شد. سرانجام این طرح چه شد؟
آیا این طرح با شکست مواجه و تعطیل شد؟!
یا اینکه تبدیل زباله به مصالح ساختمانی ادامه دارد؟
آگر این طرح موفق بوده چرا باز هم در گیلان مشکل دفع زباله داریم؟