هنر و خیابان؛ یک گفتگو
همایش «هنر و خیابان» در روز جمعه ۶اردیبهشت توسط گروه «خورشید هیپ‌هاپ» در خانه وارطان برگزار شد. در ادامه گزارش مختصری از همایش را می‌خوانید.
در این همایش طاهره ابوفاضلی عضو مجمع باهمستان و آیدین باقری از خانه وارطان سخن گفتند و پس از آن گفتگویی میان هنرمند هیپ‌هاپ، علی سورنا و سخنرانان و مخاطبان در گرفت.
در آغاز طاهره ابوفاضلی عضو مجمع باهمستان به مسئله انضباط و نظارت در شهر پرداخت. او بحث خود را با پرداختن لایه‌های انضباطی شروع کرد که علاوه بر کنترل و محدودیت‌های روشن بیرونی، اکنون ما را به شیوه‌ای درونی نیز کنترل می‌کنند. ابوفاضلی یک شیوه موثر در این فرایند انضباطی را به کارگیری منطق تقسیم‌بندی خواند؛ منطقی که امر قانونی را از غیرقانونی، امر دیدنی را از نادیدنی، و هنجار را از ناهنجار جدا کرده و اساسا آنها را تعریف می‌کند. به گفته ابوفاضلی این تقسیم‌بندی یک شیوه نظارت و کنترل است که کارکردش از سرکوب متفاوت است چراکه در بدن شهروندان نشست می‌کند، به خورد آن می‌رود و درونی می‌شود. این شیوه نظارتی همین‌طور پیشاپیش حق انتخاب شهروندان را تعیین و محدود می‌کند. یک نمونه ساده از این موضوع را می‌توان در استفاده از گوگل و ویز دید که امروز باعث شده حتی شیوه نقشه‌یابی ما نیز پیشاپیش معین شود. به همین‌ترتیب مسیرهای عبور و مرور و پرسه‌زنی ما از طریق مال‌ها، بوتیک‌ها، زیرگذرها و پل‌های عابر کانالیزه شده است. ابوفاضلی افزود نیروی حاکم علاوه‌بر اینها و همزمان با این شیوه‌های کنترلی، گفتمان حق و حقوق شهروندی را هم تعریف و معنی می‌کند و سپس آن را به استفاده خود در می‌آورد. مثلا می‌شنویم می‌گویند طرح جمع‌آوری متکدیان، یا تخریب آلونک‌های حاشیه شهر، و یا پاکسازی دیوارهای شهر «برای رفاه حال شهروندان» انجام شده است. این عوامل دست به دست هم می‌دهند که ما با مرگ فضای عمومی در شهر رو به رو باشیم.
ابوفاضلی در ادامه به عرصه‌های کوچک مقاومتی اشاره کرد و از مداخله و تصرف و اشغال فضاهای سلب‌شده سخن گفت که اصطلاحاً از آن به عنوان «حق به شهر» یاد می‌شود. ابوفاضلی محل اشتراک و پیوند فعالان مدنی و هنرمندان خیابانی و شهری را در تلاش هر دو گروه در رویت‌پذیر کردن مسائل و تقلاهای گروه‌های رانده شده در عرصه عمومی دانست. به گفته وی، هنرمندان خیابانی و فعالان مدنی، هر دو سعی می‌کنند عناصر و گروه‌های نادیدنی در شهر را در معرض دید قرار دهند و میان آنها پیوند برقرار کنند. وی همچنین افزود که از طریق ایجاد همین پیوندهاست که چیزی به مثابه اجتماع ما به وجود می‌آید. به علاوه، زمینِ بازی و سنگر این «ما» نیز مشترک است، زیرا این زمین‌بازی برای هر دو گروه جایی نیست جز خیابان. در این زمین بازی مشترک است که مقاومت در برابر سرکوب‌های عینی و پنهانی صورت می‌گیرد. ابوفاضلی در انتهای سخنان خود به برخی گونه‌های جعلی و بی‌اثر کردن این مقاومت‌ها از سوی حاکمیت اشاره کرد؛ از جمله تقدیر از کودکان کار در مراسم شهرداری، و فروش و نمایش گرافیتی‌ها در گالری‌ها. اینها تابع منطقی واحد هستند که همان طرد و بی‌معنا کردن مقاومت است.
پس از سخنان این فعال مدنی، ویدئویی از برخی حرکت‌های خیابانی و هیپ‌هاپی سال گذشته در نقاط مختلف کشور پخش شد و سپس آیدین باقری بحث خود را آغاز کرد. باقری در شروع به لزوم پیوند میان جامعه‌شناسی و عرصه‌های عمل اشاره کرد. به زعم او ما با آپاراتوس و دستگاهی طرفیم که بدون شناخت آن قادر به مقاومت در برابرش نخواهیم بود. این دستگاه نئولیبرالیسم است و توانایی آن را دارد که قدرت اعتراض، حتی در خیابان، را از ما سلب کند. باقری افزود این دستگاه تمام فضاهایی را که «حق به شهر» را ممکن می‌کنند تسخیر کرده است. این آپاراتوس در عین حال فضایی فراهم می‌کند که در آن «اعتراض» جاگزاری شود و بدین‌ترتیب قابلیت اعتراضی خود را از دست دهد. باقری در ادامه گفت همانطور که دوستداران هیپ‌هاپ می‌دانند مصداق این امر در هیپ‌هاپ امروز برای ما چیزی نیست جز تجاری شدن رپ. او در ادامه به تجربیاتش در مصاحبه با ۴۰ نفر گرافیتی‌کار پرداخت و به بازاری‌شدن و بی‌اثر شدن گرافیتی در ایران انتقاد کرد. وی اصرار بر استفاده از اسپری‌های گران‌قیمت، انگلیسی بودن متن گرافیتی‌ها، گرافیتی‌هایی با مضامین شعاری، و محدود ماندن مناطق اجرای گرافیتی به مناطق شمالی و مرکزی شهرها را مصادیقی از ادعای خود خواند و افزود وقتی شاهد ورود گرافیتی‌ها به گالری‌هایی مانند گالری دستان و محسن هستیم که خود از سرمایه‌داران کلان‌اند، این نشانه‌ای از رنگ‌باختن دغدغه‌ها در گرافیتی و سلطه بازار بر آن است.
باقری در ادامه به پررنگ شدن نقش اینستاگرام در عرصه گرافیتی انتقاد کرد و گفت امروز اگر این شبکه وجود نداشته باشد گرافیتی جای خود را از دست می‌دهد چراکه به شدت به آن وابسته شده. در این وضعیت نمی‌توان دیگر به سادگی گفت «خیابان» مقصد ماست، بلکه باید پرسید گرافیتی که قرار بوده در بطن زندگی روزمره جاری باشد، چرا در مترو‌ها و پاساژها که فضاهایی هرروزه در زندگی ما هستند حضور ندارد؟ چرا گرافیتی‌‌کاران شیوه‌های نوینی برای دور زدن موانع نظارتی برای کار کردن در چنین فضاهایی خلق نمی‌کنند؟ ما باید امروز دوباره بپرسیم که گرافیتی و هنر خیابانی با چه کسانی حرف می‌زند و قرار است چه چیزی را تغییر دهد؟ باقری اضافه کرد که بدون پرسیدن این سوال‌ها و اندیشیدن در پاسخ آنها کار ما از معنا تهی می‌شود. همانطور که تصویر صادق هدایت روبه‌روی گالری دستان و یا آثار «میرزا حمید» در محله اعیان‌سازی شده عودلاجان نمونه‌هایی از چنین آثاری است. به گفته باقری گرافیتی اگر نتواند خدشه‌ای در وضعیت بیاندازد اهمیتی نخواهد داشت و چه‌بسا کشیدن یک خط روی یک بیلبورد تبلیغاتی بارها بهتر از این باشد که گرافیتی «هنر تجسمی» خوانده شود. او در پایان گفت اوضاع فعلی گرافیتی در ایران عقب‌نشینی است و نه مقاومت. آنچه با آن طرفیم نه تسخیر شهر، که بازاری شدن گرافیتی است و تنها بازگشت گرافیتی به اولویت‌هایش می‌تواند شکلی از حق بر شهر را احیا کند.
پس از این بخش ملیکا ایران‌نژاد اجرای بیت‌باکس تک‌نفره‌ای اجرا کرد و سپس بحث و گفتگوی مفصلی میان ابوفاضلی، باقری و علی‌سورنا، و مخاطبان حاضر در همایش درگرفت.
این گفتگو با اجرای کوتاهی از علی‌سورنا آغاز شد. او در ادامه از مخاطبان در مورد چیستی هیپ‌هاپ آلترناتیو، گوش دادن به انواع موسیقی رپ از جمله علت رواج نمونه‌های مبتذل آن، پرسش‌هایی کرد. برخی مخاطبان در پاسخ به مسئولیت اجتماعی هنرمندان هیپ‌هاپ نسبت به درگیر کردن مخاطبان و ترویج هیپ‌هاپی با دغدغه و غیرمبتذل اما با سادگی و قابلیت رواج گسترده اشاره کردند. آنها نقش هیپ‌هاپ را در تقابل با قشر دانشگاهی جامعه، ارتباط با طیف وسیعی از مردم خواندند. علی‌سورنا و آیدین باقری سپس در مورد تاثیر اقتصادهای فاسد بر هنر، خصوصا تاثیر بازارهای شرط‌بندی بر کیفیت رپ فارسی اشاراتی کردند از جمله اینکه اقتصاد وابسته موجب از میان رفتن استقلال و کیفیت آثار هنرمند می‌شود. ابوفاضلی نیز اهمیتی که برای نقش هنرمند در جامعه فرض می‌شود را بیش از حد خواند و گفت اساسا هنرمندی که دغدغه اقلیت دارد و کارش خطاب به اقلیت و برای اقلیت است ذاتا نمی‌تواند عموم و همه مردم را خطاب قرار دهد چراکه این با کیستی او در تضاد خواهد بود. او همچنین به مقاومت‌های کوچک در جامعه اشاره کرد و گفت با توجه به وضعیت معیشتی و اجتماعی در حال حاضر نمی‌توان انتظار بیشتری از جامعه داشت. باقری در پاسخ این نگاه را خوش‌بینانه خواند و مقاومت‌های تک‌افتاده و فردی افراد و گروه‌ها را برای ایجاد تغییر نابسنده دانست. بعضی از مخاطبان نیز نسبت به انتقادهای باقری به گرافیتی اعتراض کردند و آن را غیرمنصفانه و غیرواقعی دانستند. برخی مخاطبان همچنین بر اهمیت مسئولیت جاری بر تمامی جامعه هیپ‌هاپ، اعم از مخاطبان در پیش‌برد فضای انتقادی و تغییر تاکید کردند.
نولیبرالیسم به هیپ هاپ هم ضربه زده است از جهت تجاری کردن آن .
با چیره شدن سایه ی تجارت بر هیپ هاپ ، فعالان این عرصه اعم از رپر ها و گرافیتی رایتر ها که تجاری هستند ، استقلال فکری و کاری را فراموش کرده و به نفع سرمایه گذاران عمل خواهند کرد . سرمایه گذاران هم وابسته به قدرت های بزرگترند که در پی تداوم نظام فکری برده داری هستند ، در نتیجه به تدریج شاهد از میان رفتن اصالت اعتراضی و رادیکال هیپ هاپ خواهیم بود.
اما نباید زیاد هم بی انصافانه برخورد کرد و بجای آن باید پرسید راه حل چیست ؟ رپر یا گرافیتی رایتر چگونه درآمد داشته باشد ؟
به قرار معلوم باقری مباحث و نگاه انتقادیِ سایت کلاه استدیو را که ۱۵ سال است در حال تولید محتوا و نقد هنر زیرزمینی است مصادره به مطلوب کرده و به مثابه ابزارِ ابرازِ موضع روشنفکرانه- انتقادی به کارگرفته است. کو-آپت امپریالیستی وارداتی با حذف منتقدان و کنندگان اصلی که در میدان جریان دارد ، ریشه اش در ته بن بست است. بهتر است نام سایت را به بن‌بست تغییر دهید تا گواهی بر آگاهی پیش‌نکرانه تان باشد.
هیچ فیلم کاملی از این همایش پخش نشده؟؟؟؟؟
این هنایش اصلا کجا برگزار شده چرا اصلا فیلم با کیفیتی ازش پخش نشده؟
تشکر میکنیم از زحمات شما عزیزان