۱۲ روستا قربانی می‌شود

سد سیمره که به اعتقاد مردم محلی اگر قرار بود با بارش‌های عادی سال‌های خشک آبگیری شود حداقل ده سال دیگر زمان برای تکمیل نیاز داشت، یکباره با سیلاب‌های بهاره پر از آب شد. مسئولان تصمیم گرفته‌اند سد سیمره را تا بالاترین حد ممکن آبگیری کنند. این در حالی است که خانه‌های روستاییانی که در مخزن سد قرار می‌گیرند، با این اقدام زیر آب می‌رود. مردمی که فقط اخطار سیل دریافت کرده بودند، ناگهان خود را در قلب مخزن سد سیمره یافتند و مسئولان دولتی به‌جای آنکه مردم را متقاعد به تخلیه منطقه برای حفظ جانشان و کمک به مردم پایین‌دست کنند، فقط به آنها هشدار می‌دهند باید منطقه را تخلیه کنید. مردم منطقه «عرب رودبار» از آنجا که به آنها غرامتی پرداخت نشده است، خانه‌های خود را تخلیه نکرده‌اند و زنان و کودکان همچنان در روستاهایی که هر لحظه امکان دارد زیر آب سد سیمره مدفون شوند، باقی مانده‌اند. مردم این منطقه تصور می‌کنند قربانی شده‌اند و هیچ‌کس هم نیست که توضیحات قانع‌کننده به آنها بدهد. مردم می‌گویند وزارت نیرو ۲۰ متر تراز آبگیری سد سیمره را افزایش داده است. کسی نمی‌داند تصمیم برای تکمیل آبگیری کامل سد سیمره به‌واقع برای نجات خوزستان بوده یا نه و مخزن دو‌میلیارد‌و ۸۰۰ میلیون مترمکعبی سیمره که دست‌کم ۱۲ روستای استان ایلام و لرستان را به‌طور کامل زیر آب خواهد برد، چقدر روی خوزستان اثر مثبت خواهد گذاشت و کدام محاسبات اقتصادی وزارت نیرو را واداشته چنین تصمیمی اتخاذ کند؛ اما آنچه مسلم است، این است که تصمیمات یک‌شبه و از بالا به پایین وزارتخانه متولی آب کشور، شکاف بین مردم بالادست و پایین‌دست را افزایش خواهد داد.

جاده انحرافی میان راه ایلام به سرابله، مسیری است که پیش از سیلاب‌های گسترده امسال، مردم را به منطقه عرب رودبار می‌رساند؛ جاده‌ای که حالا دیگر زیر آب مخزن سد سیمره رفته و برای دسترسی به روستاهایی که از این جاده استفاده می‌کردند، باید حتما از قایق استفاده کرد. سد سیمره که سال ۹۰ روبان آبگیری آن را رئیس‌جمهور وقت قیچی نکرد و محمود احمدی‌نژاد از راه دور به صورت ویدئو‌کنفرانس دستور آبگیری این سد واقع در شهرستان دره‌شهر را صادر کرد، مدت‌ها طول کشید تا کمی آب در خود جای دهد. سد دوقوسی ۱۸۰متری سیمره که قرار بود برق از آن تولید شود و آب پایین‌دست را تنظیم کند، تا سال ۹۴، یعنی چهار سال پس از آغاز آبگیری، به مرحله تولید برق نرسید و رهاسازی آب آن در سال ۹۵ بلای جان مردم شد. نخستین روزهای آبگیری این سد، هزاران ماهی در مخزن سد مردند، رنگ آب مخزن تیره شد و شایعه‌های زیادی درباره آلوده‌بودن آب آن به فاضلاب انسانی، دهان به دهان گشت. سال ۹۴ که اسحاق جهانگیری سد و نیروگاه سیمره را افتتاح کرد، حمیدرضا چیت‌چیان، وزیر وقت نیرو، وعده داد نیروگاه سد سیمره برق تولید و به مدار وارد خواهد کرد؛ اما این وعده هم محقق نشد. ۲۵ فروردین سال ۹۵ نیز نخستین رهاسازی‌های آب پشت سد سیمره برای مردم منطقه دردسرساز شد. در این روز، سیروس مراد‌حاصلی، فرماندار بدره، در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرد با بازشدن دریچه خروجی پایینی آب سد سیمره، ایستگاه‌ها و موتورهای پمپاژ، بخشی از اراضی کشاورزی و دکل‌های برق مزارع روستاهای پایین‌دست این سد در این شهرستان، به زیر آب رفته‌اند. این روزها هم مخزن سد سیمره با تصمیم یک‌شبه وزارت نیرو در حال تکمیل آبگیری و حذف زادگاه بیش از سه هزار نفر است! ۲۰ فروردین سال ۹۸، سالی که با بهاری سیلابی آغاز شد، رضا اردکانیان، وزیر نیرو، از تصمیم این وزارتخانه برای افزایش حجم نگهداری آب در سد سیمره به‌منظور کاهش فشار بر سد کرخه خبر داد؛ در‌حالی‌که روح مردم بومی منطقه تا دقیقه ۹۰  از این تصمیم خبر نداشت.

‌محصورشدن بین آب و کوه

جاده دسترسی به منطقه عرب رودبار در حال غرق‌شدن در مخزن سد سیمره است. برای دسترسی به این روستاها، ابتدا باید جاده انحرافی مسیر ایلام سرابله را تا جایی که آسفالت وجود دارد، طی کنید و بقیه مسیر را با قایق حرکت کنید. قایق‌هایی هستند که مردم از آنها برای تردد استفاده می‌کنند؛ اما باید برای استفاده از این خدمات، پول پرداخت کنند. هیچ‌کس به مردم منطقه نگفته بود قرار است خانه و کاشانه‌شان به‌سرعت در مخزن سد سیمره غرق شود. در ابتدای فروردین فقط به مردم اخطار داده بودند که سیل می‌آید.

رودخانه خروشان سیمره بخشی از جاده‌های دسترسی را در جریان سیل زیر آب می‌برد اما بعد از قطع‌شدن دسترسی مردم و محصور‌شدن آنها بین آب و کوه، به یک‌باره اعلام می‌شود که باید روستاهایتان را تخلیه کنید. رودخانه سیمره در منطقه عرب رودبار درست روی مرز سیاسی دو استان ایلام و لرستان واقع شده و مردم دو سوی کوه که متعلق به دو استان متفاوت هستند، چشمشان به کمک‌هایی است که شاید از سوی ایلام برسد. بخشی از مردم منطقه قایق دارند زیرا پیش از سیلاب از رودخانه سیمره، ماهی کپور، شیربد و آمور صید می‌کردند. این قایق‌ها در روزهای مصیبت و بلا، مردم را جابه‌جا می‌کنند اما از آنجا که  دولت تدبیری برای تأمین بنزین رایگان برای قایق‌ها نیندیشده است، مردم در حال غرق‌شدن در مخزن سد سیمره، بسته به دوری و نزدیکی به خشکی، باید بین ۱۰ تا ۲۰ هزار تومان هزینه کنند. با وجود این، زنان و بچه‎ها روستاها را ترک نکرده و در خانه‌های خود مانده‌اند اما امیدی ندارند که آب عقب‌نشینی کند. زیرا مسئله‌ای که برای آنها پیش آمده ناشی از آبگیری بدون برنامه سد سیمره است. در منطقه چند قایق سپاه هم برای حمل‌ونقل مستقر شده است اما مردم می‌گویند این قایق‌‎ها عمدتا بنزین ندارند و بیشتر برای جابه‌جایی مسئولان از آنها استفاده می‌شود. در این میان، اگر کسی موفق شود سوار قایق سپاه شود، برای این تردد هزینه‌ای پرداخت نمی‌کند.

‌آبگیری بیش از تراز  اعلام‌شده

سدی که تا دیروز حجم ذخایرش چشمگیر نبود، به یک‌باره با سیلاب‌های بزرگ فروردین‌ماه امسال روبه‌رو شد. شاید سودای سازندگان سد برای حذف تمام برچسب‌های پیشین (بی‌استفاده‌بودن سد سیمره) باعث شده که مسئولان تصمیمات خلق‌الساعه بگیرند یا شاید نجات روستاهای پایین‌دست واقع در خوزستان و محاسبات اقتصادی، مسئولان را به اخذ این تصمیم واداشته است اما مردم بالادست از این تصمیم به‌هیچ‌وجه راضی نیستند. صحبت‌الله عباسی، از اهالی روستای حسین‌بک در استان لرستان که روستایش قربانی این تصمیم یک‌شبه شده است، به «شرق» می‌گوید: سه سال پیش به همه ارگان‌ها نامه زده‌اند که سد را تا تراز ۷۰۱ متر آبگیری می‌کنند و اگر سیلاب بیاید تا تراز ۷۰۴ آبگیری خواهیم کرد. جاده‌های دسترسی زیر آب نمی‌رود و به مردم آسیب نمی‌رسد. سازندگان سد، مردم و دولت را قانع کردند. اما حالا تراز آبگیری بالاتر از عددی رفته است که قبلا اعلام کرده‌اند. به گفته عباسی، زمین‌های مردم تملک نشده است اما تصمیم گرفته شده که آبگیری سد سیمره کامل شود. با این تصمیم اول بخش‌های کم‌ارتفاع روستا زیر آب رفته و در یک یا دو روز آینده، همه خانه‌های روستا زیر آب می‌رود. این اهل روستای حسین‌بک اضافه می‌کند: به ما هشدار سیل دادند. سیل جاده دسترسی را قطع کرد و حالا که دیگر برای جابه‌جایی وسایل خانه، راه دسترسی نداریم، آب و برق قطع شده است و اینترنت هم نداریم، اعلام کرده‌اند که روستایمان زیر آب می‌رود.

او بیان می‌کند: زنان و بچه‌ها در روستا باقی مانده‌اند. ما برای مهاجرت پولی نداریم. در سال ۹۰ بخشی از املاک هر روستایی را خریدند. مثلا ۱۰ درصد املاک یک روستایی خریداری شد اما پول آن به مردم پرداخت نشد. عباسی تأکید می‌کند: کجای دنیا قبل از تملک زمین‌های مردم، خانه‌ها را زیر آب می‌برند.

‌مقصر مجریان پروژه سد هستند

علی رضایی، یکی‌دیگر از اهالی روستای حسین‌بک به «شرق» می‌گوید: تنها بی‌احترامی که در حق ما شده است، از سوی مسئولان پروژه سد و نیروگاه سیمره است.

او ادامه می‌دهد: من در روستا فقط یک خانه دارم، خانه‌ام را کارشناسی کردند. سه سال و شش ماه بعد از انجام کارشناسی هم پول خانه را پرداخت نکردند تا به دادگاه رفتم و شکایت کردم. حتی نظر دادگستری را هم قبول نکردند و شکایت خود را به دیوان عالی کشور بردم.

رضایی ادامه می‌دهد: کسی نیست از اینها بپرسد ما حق و حقوق داریم یا نه. فقط به ما گفته شده است که روستا را خالی کنید. زمانی که راهی نیست، ما می‌توانیم تخلیه کنیم؟ به گفته آقای فروزان، مسئول سد سیمره، تا آخرین خانه‌های روستای ما زیر آب می‌رود و به‌زودی از ما خبری نیست. ما قربانی سد می‌شویم.

‌سه هزار و ۲۰۰ نفر در خطر

به گفته روستاییان منطقه، ناحیه عرب‌رودبار سه هزار و ۲۰۰ نفر جمعیت دارد که در حال غرق‌شدن در مخزن سد سیمره هستند. دست‌کم ۱۲ روستا به‌طور‌کامل زیر آب می‌روند و تعداد بیشتری روستا، بخشی از اراضی کشاورزی خود را از دست می‌دهند، اما اراضی آنها تملک نشده و سد سیمره در حال بلعیدن کسب‌وکارشان است. جلال حدادی، از اهالی چمشیر عرب رودبار که جزء روستاهای استان ایلام به حساب می‌آید، تمام خانه و کاشانه‌اش را به دلیل آبگیری کامل سد سیمره از دست داده است. او به «شرق» می‌گوید: چرا مسئولان در دقیقه ۹۰ بعد از اینکه جاده دسترسی‌مان از دست رفت، اعلام کردند که باید خانه‌هایمان را تخلیه کنیم؟ حدادی که خود صاحب قایق است و از سیمره ماهی صید می‌کرده، از دولت گله‌مند است که حتی به قایق او بنزین رایگان نمی‌‎دهند که بتواند به مردم به صورت رایگان خدمت‌رسانی کند. او اضافه می‌کند: با وجود آنکه در این روزها چند کارمند، دکتر و…  را به صورت رایگان به روستاهای آسیب‌دیده رسانده‌ام، بنزین رایگان به من نمی‌دهند. به همین دلیل برای تردد مردم، از آنها پول دریافت می‌کنم. این ساکن روستای چمشیر هم از عدم تملک بخش زیادی از زمین‌های روستایش سخن می‌گوید.

‌قربانی پایین دست شدیم

اهالی روستای چم‌میربگ استان لرستان هم حال و روز خوشی ندارند. روستایشان آرام آرام در مخزن سد سیمره در حال غرق‌شدن است. آنها حس می‌کنند  قربانی پایین دست شده‌اند. همین‌طور که آنها گله‌هایشان را مطرح می‌کنند، حال ناخوش مردم خوزستان هم جلوی چشمانم رژه می‌رود اما به مردمی که همه چیزشان را یک‌شبه از دست می‌دهند، هیچ چیز نمی‌توان گفت. احمد چراغی، از اهالی این روستای استان لرستان، به «شرق» می‌گوید: مسئولان سد جلوی آب را گرفته‌اند. همه زندگی‌مان زیر آب رفته است به دلیل اینکه خوزستان زیر آب نرود. زمین‌هایمان کارشناسی نشده است اما به خاطر پایین دست، دریچه‌های سد را بسته‌اند. ما وسایل زندگی خود را به بالادست بردیم تا از بالاآمدن آب مخزن سد آسیب نبیند اما به هر خانواده یک چادر داده‌اند و وسایلمان زیر این چادرها جا نمی‌شود.

منوچهر شکرزاده، یکی دیگر از اهالی روستای چم‌میربگ، هم در گفت‌وگو با «شرق»، به وعده‌های مسئولان برای بهبود زندگی مردم منطقه با راه‌اندازی سد سیمره اشاره می‌‎کند. او می‌گوید: به ما گفته بودند که قرار است جاده حرم تا حرم اینجا باز شود و قم به کربلا وصل شود. نه تنها این جاده ساخته نشد، بلکه دیروز که خانه‌هایمان را آب گرفته بود، مسئولان آمدند و گفتند که باید از اینجا برویم. برای جابه‌جایی وسایل و دام‌هایمان هیچ امکاناتی نداریم. کاروبار ما کشاورزی و دامداری است. سواد نداریم که برویم و یک گوشه شهر زندگی کنیم. بهرام‌بگ کریمی‌نژاد نیز یکی دیگر از اهالی همین روستا در گفت‌وگو با «شرق»، از این گله دارد که مسئولان بارها به آنها گفته‌اند  به زندگی خود ادامه دهید و تا همین یک سال پیش به آنها گفته شده بود که در منطقه ماندگار هستند اما  یکباره برایشان فرمان تخلیه صادر شده است. او می‌گوید: روستا مثل شهر نیست که هر فرزندی ازدواج کرد جای دیگری برود و خانه بگیرد. در روستا، ما کنار خانه‌هایمان برای فرزندان ازدواج‌کرده‌مان خانه جدید می‌سازیم اما مسئولان به ما می‌گویند  چون کارشناسی برای سد در سال ۹۰ انجام شده است، این خانه‌های جدیدی که ساخته‌اید به حساب نمی‌آید و برای آنها غرامت نمی‌گیرید. کریمی‌نژاد ادامه می‌دهد: قرار است زمینی را که از یک هکتار آن ۵۰ تا صد میلیون تومان برنج برداشت می‌کنیم، به قیمت ۴۲ میلیون تومان که سال ۹۰ کارشناسی کرده‌اند، از ما بخرند. به این ترتیب، صدای ما به جایی نمی‌رسد. مردم این روستا تأکید می‌کنند که دوست ندارند محل زندگی‌شان را ترک کنند. خواسته‌شان از دولت این است که خسارات اراضی و وسایل خانه‌شان را به‌طور کامل پرداخت کند و زیرساخت‌های اقامت در بالادست روستایشان را برای ادامه حیات در کنار مخزن سد سیمره، برای آنها فراهم کند.

‌باغات‌ دار بلوط، غرق در آب

عباس محمدی پیرمردی از اهالی دار بلوط متعلق به استان ایلام است. او به «شرق» می‌گوید: وقتی روستای چمشیر در مخزن سد غرق شد، اهالی این روستا را در کنار ما داخل چادرها اسکان دادند.

به گفته محمدی، روستای دار بلوط به دلیل قرارگرفتن در ارتقاعات، زیر آب نمی‌رود اما باغات انگور، مزارع خیار و گندم آنها که از آن سالانه ۵۰ تا ۶۰  میلیون تومان درآمد کسب می‌کردند، زیر آب رفته و استاندار فقط به آنها گفته است که باید این زمین‌ها زیر آب برود اما راهکاری به آنها نشان نداده است.

مالک خلفی، از اهالی جوان ساکن روستای دار بلوط که او هم باغات گوجه سبزش را از دست داده است، به «شرق» می‌گوید: متأسفانه به صورت بی‌برنامه همه منطقه ما را زیر آب فرستادند. خیلی از روستاهای ما هفت تا هشت روز است که هیچ راه ارتباطی ندارند. او ادامه می‌دهد: صد درصد باغات روستای ما زیر آب می‌رود و از آنجا که بخشی از زمین‌های روستا سند رسمی ندارد، برای دریافت غرامت دچار مشکل خواهیم شد. به گفته خلفی، مسئولان خیلی زود قول‌های خود را فراموش می‌کنند. می‌گویند  به زمین‌های بدون سند هم غرامت می‌دهند. اما به کشاورزی که چهار هکتار زمین دارد، اگر هکتاری صد میلیون تومان هم بدهند، با این پول چه‌کار می‌توان کرد؟ پیرمردی که در یک خانه ۲۰۰متری زندگی کرده، خیلی برایش سخت است که در خانه ۴۰ تا ۵۰متری ساکن شود. او اضافه می‌کند: تا سال گذشته برای هر درخت انار ۱۳ هزار تومان غرامت می‌دادند. امسال خیلی لطف کنند ۲۰ هزار تومان غرامت خواهند داد. این در حالی است که هر کیلو پیاز در ایران ۱۵ هزار تومان قیمت دارد. هزینه زندگی هر خانوار در روز حداقل صد  هزار تومان است و ما از هر درخت انار خود ۲۰۰ کیلوگرم محصول برداشت می‌‎کنیم و برای باردهی درخت باید سه سال به انتظار بنشینیم.

‌آبگیری سریع، دارای تبعات

تکمیل یکباره آبگیری سد سیمره با استفاده از سیلاب‌های غیرمنتظره بهار امسال، همه را سردرگم کرده است. به گفته اویس ترابی، مدرس دانشگاه صنعتی شریف، یکی از اصول اولیه آبگیری هر سدی تخلیه روستاهای مخزن سد و جمع‌آوری ساختمان‌های مربوط به این روستاها و پرکردن چاه‌‎های فاضلاب با آهک است.

او ادامه می‌دهد: آبگیری عجولانه هر سدی تبعاتی دارد اما برای اینکه بدانیم آیا باقی‌ماندن خانه‌های روستایی در مخزن سد چه تبعاتی دارد، نیازمند مطالعات دقیق هستیم. به گفته ترابی، عموما سازه‌های باقی‌مانده در مخزن سد، جزء حجم مرده سد به حساب می‌آیند و رسوبات روی آنها را خواهد پوشاند. ضمن اینکه برای مقابله با آلودگی از لایه‌های پایین‌تر که عموما آب کیفیت بدتری دارد، برداشت انجام نمی‌شود. از نگاه او، مهم‌ترین تبعات آبگیری عجولانه سد سیمره، همان تبعات حقوقی و اجتماعی و نارضایتی مردم به دلیل عدم تملک اراضی آنهاست. نگاه از بالا به پایین مدیران بخش آب و عدم برنامه‌ریزی درست و شاید هم کمبود بودجه، در شرایط اضطراری تصمیماتی را رقم می‌‎زند که مهم‌ترین اثر آن ایجاد اختلاف بین مردم بالادست و پایین‌دست یک حوضه آبریز خواهد بود.