ارثیه جنگ عراق
یکی به جای دو چشم، یک چشم در میان پیشانی دارد و بدون بینی نفس می‌کشد. دیگری صورتش کوچک و جمع شده است، با پیشانی بزرگی به اندازه تمامی سرش. یکی دیگر اعضا و جوارحش، جایی درون بدنش ندارد و بیرون از تن نحیفش آویزان است و آن یکی، همچون جنینی سوخته به دنیا آمده. اینها بخشی از واقعیت تلخ این روزهای نوزادانی است که در فلوجه، بصره، هویجه و سایر شهرهای عراق به دنیا می‌آیند. نوزادانی که شاید، جنگ را نبینند و آن را لمس نکنند، اما با درد جنگ به دنیا می‌آیند و پس از چند ساعت زندگی روی کره خاکی، نام قربانی جنگ به خود می‌گیرند و می‌میرند. نوزادانی که اگر قرار باشد، چند سالی هم زندگی کنند با درد و رنج زندگی خواهند کرد، با بیماری‌های تنفسی و پوستی. یک تحقیق که توسط یکی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه میشیگان آمریکا انجام شده، نشان می‌دهد که این کودکان، آلوده به سرب، تیتانیوم و جیوه هستند.
در سال‌های اخیر، هر از گاهی گزارش‌هایی از افزایش تولد نوزادان ناقص‌الخلقه در فلوجه منتشر شده. گزارش‌هایی که صدای‌شان آن‌قدر بلند نبوده که فریاد نوزادانی شود که حتی موقع تولد توان گریه کردن و نفس کشیدن ندارند. نخستین‌بار سال ۲۰۱۰ میلادی بود که برخی از شبکه‌های خبری و روزنامه‌های اروپایی از تولد نوزادان ناقص و روند رو به رشد تولد نوزادانی که دقایقی بیشتر زنده نمی‌مانند، خبر دادند. گزارش‌هایی که از سوی مقامات آمریکایی و سایر سازمان‌های بهداشتی جهان تأیید نشدند و حتی گفته می‌شد، میزان تولد کودکان ناقص‌الخلقه در شهرهای مختلف عراق تفاوتی با سایر کشور‌ها به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته ندارد.
این درحالی است که مژگان صوابی‌اصفهانی، فوق‌دکترای سم‌شناسی محیط‌زیست از دانشگاه میشیگان آمریکا که یکی از نویسندگان تحقیق دانشگاه میشیگان درباره نوزادان ناقص‌الخلقه است، دراین‌باره به شهروند می‌گوید: «در فلوجه بین سال‌های ۲۰۰۰تا۲۰۱۰ میلادی شاهد افزایش حدود ۵۰درصدی تولد نوزادان ناقص‌الخلقه هستیم که موضوعی بسیار نگران‌کننده است. میزان تولد نوزادان ناقص‌الخلقه از ٢درصد در‌سال ۱۹۹۱ میلادی به ۵۲درصد در سال ۲۰۱۰ میلادی رسیده است.»
آب، خاک، هوا، غذا و حتی غباری که از بیابان‌های عراق به آسمان می‌رود، حاوی سرب و جیوه است، همان مشتقاتی که سلامت عراقی‌ها را تهدید می‌کند. تاکنون بسیاری از تحقیقاتی که دراین‌باره انجام شده در شهرهای فلوجه و بصره بوده اما چندی است که خبر‌ها از همه‌گیری بیماری‌های عصبی در هویجه (Hawijah) حکایت دارند. شهری که اکنون در اشغال داعش است و از وضع کنونی آن خبر چندانی در دست نیست.
همه‌گیری بیماری‌های عصبی در هویجه، افزایش تولد نوزادانی که دچار نقص هستند در کنار افزایش تعداد بیماران سرطانی در کشوری که با جنگ و ناامنی گره خورده، دلایل بسیاری را کنار هم می‌نشاند که نشان می‌دهد، دلایل ناهنجاری کودکان و بروز سرطان در عراق که روز به روز درحال افزایش است با آلاینده‌های جنگی در ارتباط است. صوابی دراین‌باره هم می‌گوید: «دلایل بسیاری برای ارتباط بیماری‌های ناهنجاری کودکان و سرطان‌ها در عراق با آلاینده‌های جنگی وجود دارد، با این حال توجه چندانی به آن نمی‌شود. این درحالی است که سربازان آمریکایی که با این آلاینده‌ها در ارتباط بوده‌اند و از عراق بازگشته‌اند، دچار صدمات جسمی شده‌اند و همین موضوع باعث شده، مراکز خبری آمریکا توجه کوچکی به این مسأله نشان دهند.»
در چند ماه گذشته چند مقاله شوکه‌کننده در روزنامه نیویورک‌تایمز منتشر شده و توضیح می‌دهد آمریکا چگونه هزاران سلاح شیمیایی را به دست آورده و منفجر کرده است. نوامبر سال ۲۰۱۴، یعنی دو ماه پیش، روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی نوشت: «سازمان منع تسلیحات شیمیایی در گزارش خود آورده که آمریکا از ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ یکسری تسلیحات شیمیایی قدیمی را در عراق کشف و ضبط و آنها را در فضای باز به صورت سری منهدم کرد. در گزارش ۳۰ صفحه‌ای این سازمان که سریعا پس از نشست میان کارمندان آن با مقام‌های آمریکایی در واشنگتن در‌سال ۲۰۰۹ تهیه شده، به صورت کامل به مسأله انهدام کلاهک‌های شیمیایی، گلوله‌ها یا بمب‌ها – در مجموع ۴۵۳۰ مورد – از مه ۲۰۰۴ تا فوریه ۲۰۰۹ اشاره شده است.»
در ادامه این گزارش اشاره شده که «آمریکا پس از آن تسلیحات شیمیایی بیشتری را از زرادخانه‌ها و انبارهای تسلیحاتی عراق کشف کرد و با کشف این موارد اوایل ۲۰۱۱ تعداد تسلیحات شیمیایی عراق به ۴۹۹۶ مورد رسید. تسلیحات منهدم شده در‌سال ۲۰۰۹ حاوی عوامل و عناصر شیمیایی بود.» این گزارش با اشاره به این‌که هیچ یک از تسلیحات کشف شده به‌تازگی ساخته نشده بودند، نوشته بود: «تمامی مهمات کشف‌شده متعلق به پیش از برنامه شیمیایی عراق در‌سال ۱۹۹۱ بودند.» فوق دکترای سم‌شناسی محیط‌زیست از دانشگاه میشیگان، درباره این گزارش توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: «در ادوات منهدم‌شده توسط نیروهای نظامی آمریکا، گاز خردل و گاز اعصاب وجود داشته است. به همین دلیل، منفجر کردن این گونه مواد نه‌تنها برای سربازان آمریکایی بلکه برای تمام موجودات زنده منطقه خطرناک است.» او در کنار اخبار منهدم‌کردن بمب‌های شیمیایی که مدتی است شنیده می‌شود، از ماجرای دیگری حکایت می‌کند که بیشترین تأثیر را روی سلامت عراقی‌ها گذاشته و آب و خاک این منطقه را آلوده کرده. صوابی ادامه می‌دهد: «در ماه‌های اخیر، خبرهای دیگری هم مطرح شده درباره سوزاندن آشغال‌های نظامی در پایگاه‌های نظامی آمریکا بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ میلادی، یعنی در زمانی که آمریکا بیشترین حضور را در عراق داشت و تعداد پایگاه‌های نظامی آن در این کشور، بیش از ۵۰۰ پایگاه بود. در آن دوره آشغال‌های نظامی همچون مواد منفجره‌ای که دیگر نیازی به آنها نبود، وسایل الکترونیکی، حتی ظرف‌های پلاستیکی غذا، تانک‌ها و… در گودال‌هایی که به آنها چاله‌های آتش (burn pits) گفته می‌شود، سوزانده شدند.» چاله‌های آتش در پایگاه‌های نظامی ایالات متحده که بیشتر در نزدیکی شهرهای این کشور قرار دارد، فلزات سنگین و مواد آلاینده را به آسمان عراق فرستاده‌اند. صوابی با اشاره به این‌که دو تن از پزشکان ارتش آمریکا گفته‌اند، غباری که از عراق می‌آید شامل ۳۷ فلز است، می‌گوید: «این ۳۷ فلز عامل بیماری‌های مختلفی ازجمله بیماری‌های عصبی و سرطان هستند. بسیاری از سربازان آمریکایی که با این آلاینده‌ها مواجه شده‌اند با بیماری‌های مختلفی همچون سرطان ریه به آمریکا بازگشته‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «در‌سال ۲۰۱۰ میلادی پس از فشارهایی که از سوی سربازان آمریکایی وارد شد، انستیتوی پزشکی آمریکا تحقیقی را آغاز کرد که نتیجه این تحقیق در‌سال ۲۰۱۱ میلادی منتشر شد. در این تحقیق نمونه‌های هوای گردآوری شده از پایگاه نظامی بلاد در نزدیکی شهر بغداد پایش شد. این بررسی‌ها نشان داد که در هوای اطراف این پایگاه دیوکسین، فیورن‌ها، هیدروکربن‌های زنجیره‌ای و ذرات معلق با غلظتی نگران‌کننده وجود داشته است. این انستیتو نتیجه‌گیری کرد که اگر کسی با مخلوط این مشتقات مواجه شود، ممکن است به انواع بیماری‌ها ازجمله اختلالات دستگاه تنفسی، اختلال در دستگاه عصبی، مشکلات تولیدمثل و انواع سرطان‌ها مبتلا شود.» در گزارشی که این انستیتو منتشر کرد، تنها به این موضوع اشاره شد که این مخلوط بر انسان‌های بزرگسال اثرگذار است و سلامتی آنها را به خطر می‌اندازد. حال آن‌که تأثیر این آلاینده‌ها بر گروه‌های حساس، همچون زنان باردار و نوزادان و کودکان بیشتر خواهد بود، اما در این گزارش رد و نشانی از تأثیر این آلاینده‌ها بر این گروه‌ها دیده نمی‌شود. به نظر می‌رسد برای این انستیتو سلامتی سربازان آمریکایی که به اجبار آنها این تحقیقات را انجام داده در اولویت است و سلامتی ساکنان همیشگی شهرهای عراق که بیشتر در معرض این آلودگی‌ها هستند، اهمیتی ندارد. صوابی دراین‌باره هم می‌گوید: «این انستیتو و این گزارش تهدید شدن سلامتی سربازان آمریکایی که در گروه حساس قرار نمی‌گیرند را می‌پذیرد اما درباره گروه‌های حساس یعنی زنان باردار، نوزادان و کودکان حرفی نمی‌زند. این درحالی است که سربازان آمریکایی در گروه حساس طبقه‌بندی نمی‌شوند و مواجهه آنها با این آلاینده‌ها در زمانی کوتاه‌تر از ساکنان شهرهای فلوجه، بصره، هویجه و دیگر شهرهای عراق است. ساکنان این مناطق به‌طور مداوم و در مدتی طولانی با آلایندگی‌هایی که نظامیان آمریکایی ایجاد کرده‌اند، روبه‌رو هستند.»
بی‌توجهی آژانس‌های بین‌المللی و حتی سازمان بهداشت جهانی به سلامت ساکنان عراقی که در نزدیکی پایگاه‌های نظامی آمریکا زندگی کرده‌اند، پرسشی است که نمی‌توان پاسخی برای آن پیدا کرد. کمتر کسی در سطح جهانی به این موضوع توجه می‌کند که چه اتفاقی برای زنان و کودکان عراقی درحال افتادن است. صوابی دراین‌باره توضیح می‌دهد: «پزشکان و محققان عراقی تلاش‌های بسیاری کرده‌اند تا اثر این مواد سمی را در مردم خود نشان دهند، اما در سطح جهانی توجه چندانی به این موضوع نشده و در ایالات متحده هم تنها به این نکته توجه شده که چه اتفاقی برای سربازان آمریکایی افتاده. این درحالی است که در بصره و فلوجه مواجهه مادر‌ها و بچه‌ها با سرب و جیوه، همزمان با افزایش تولد نوزادان ناقص بوده است. اخیرا هم اطلاعاتی از هویجه به دست آمده که نشان می‌دهد در بدن بچه‌های تازه متولد شده در این منطقه تیتانیوم وجود دارد. تیتانیوم یک فلز تسلیحاتی است و در ساختن انواع خودروهای نظامی، تانک‌ها و دیگر ادوات جنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.» او ادامه می‌دهد: «تمام ۴۰هزار نفری که در شهر هویجه (Hawijah) زندگی می‌کنند، کم و بیش نزدیک پایگاه نظامی آمریکایی قرار دارند که پیش از این یک مدرسه دخترانه بوده است. آنها هفت‌سال مداوم با آلایندگی‌هایی روبه‌رو بوده‌اند که چاله‌های آتش (burn pits) ایجاد کرده‌اند.
عراق در مخلوطی از آلاینده‌های جنگی غوطه‌ور است و می‌توان به صراحت گفت که سقوط سلامتی مادران و بچه‌های متولد نشده در عراق، کاملا به آلودگی‌های جنگی و چاله‌های آتش (burn pits) که ادوات جنگی در آنها سوزانده شده، در ارتباط است.» او به آماری اشاره می‌کند که از افزایش تولد نوزادان با ناهنجاری‌های مادرزادی حکایت دارد، «آماری مستند از بیمارستان مادران بصره وجود دارد. در‌سال ۱۹۹۴ میلادی در شهر بصره از هر هزار تولد زنده ۴. ١ بچه مشکل ناهنجاری داشته. این آمار در‌سال ۲۰۰۹ به ۴۸ تولد همراه با ناهنجاری در هر‌هزار تولد زنده رسیده است. همچنین با آمار مشابهی در فلوجه هم روبه‌رو هستیم. این آمار درحالی از سوی پزشکان عراقی مورد تأیید است که در سال ۲۰۱۱ به خاطر فشار داخلی که در عراق به وجود آمده بود تحقیق مشترکی بین وزارت بهداشت عراق و سازمان بهداشت جهانی شروع شد که این تحقیق قرار شد شیوع ناهنجاری‌ها را در ۱۸ منطقه عراق مطالعه کند. نتیجه این گزارش، برخلاف نگرانی‌های پزشکان عراقی بود. این گزارش اعلام کرد که میزان بیماری بچه‌های عراقی در یک طیف قابل قبولی قرار دارد و حتی شبیه کشورهای پردرآمد غربی است.» به گفته صوابی، این ادعا در تضاد کامل است با مستندات بیمارستان مادران بصره در سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۱ میلادی. او به گفته‌های دکتر چاسب علی نماینده عالیرتبه وزارت بهداشت عراق که در مصاحبه‌ای در مارس ۲۰۱۳ میلادی با شبکه بی‌بی‌سی صحبت کرده بود، اشاره کرده و به نقل از دکتر چاسب علی می‌گوید: «تمام تحقیقات ما که به وسیله وزارت بهداشت انجام شده، نشان می‌دهد که روند سرطان‌ها و ناهنجاری‌های کودکان در عراق افزایشی است.»
هوای عراق و غباری که از زمین بیابانی این کشور بلند می‌شود، به نگرانی ایرانی‌ها به‌خصوص ساکنان خوزستان هم تبدیل شده است. در سال‌های اخیر، هر بار که هوای غبارگرفته شهرهای خوزستان به باران رسیده، صد‌ها تن را راهی بیمارستان کرده.گزارش انستیتوی پزشکی آمریکا، صراحتا اعلام کرده که در هوای اطراف پایگاه نظامی آمریکا دیوکسین، هیدروکربن‌های زنجیره‌ای و ذرات معلق وجود دارد و مخلوط این ذرات بر سلامت انسان‌های بزرگسال اثرگذار است و سلامتی آنها را به خطر می‌اندازد، حال چگونه ممکن است افرادی سال‌های سال با این آلاینده‌ها درارتباط باشند و این آلاینده‌ها روی سلامتی آنها و روی جنینی که در شکم مادران عراقی درحال رشد است اثر نگذاشته باشد؟ صوابی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «منفجر کردن بمب‌های قدیمی و سوزاندن آشغال‌های نظامی، سلامت سربازان آمریکایی را به خطر انداخته، این خطر برای زنان حامله و کودکانی که به‌طور دایمی در این مناطق زندگی می‌کنند، بیش از سربازان آمریکایی خطر دارد. آلاینده‌های این چاله‌های آتش حاوی مقادیر بسیاری مواد سمی برای دستگاه تولیدمثل است و رشد را مختل می‌کند.»
تاثیر آلودگی غبارهای عراقی بر سلامت خوزستانی‌ها
هوای عراق و غباری که از زمین بیابانی این کشور بلند می‌شود، به نگرانی ایرانی‌ها به‌خصوص ساکنان خوزستان هم تبدیل شده است. در سال‌های اخیر، هر بار که هوای غبارگرفته شهرهای خوزستان به باران رسیده، صد‌ها تن را راهی بیمارستان کرده. می‌گویند غباری که از عراق می‌آید آلوده است، شیمیایی است و حاوی اورانیوم رقیق شده. آلوده بودن غباری که از عراق به ایران می‌آید، از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست تأیید نشده و معلوم نیست این غبارهای آلوده چه پیامدهایی دارد، اما صوابی دراین‌باره می‌گوید: «غبار عراق آلاینده‌های جنگی را با خود به ایران هم می‌آورد. طوفان‌های گرد و غبار که در شهرهای مرزی کشور با عراق بسیار اتفاق می‌افتد و از عراق هم نشات می‌گیرد، می‌توانند آلاینده‌های جنگی را از مرز عبور داده و وارد ایران کنند. پزشکان جنوب ایران هم فکر می‌کنند که شاهد زیاد شدن بیماری‌های تولیدمثل در زنان و ناهنجاری در جنین‌ها هستند.» او درباره این‌که میزان تولد نوزادان ناقص‌الخلقه در این منطقه از کشور بیشتر از سایر شهرهای کشور نیست، هم یادآوری می‌کند که «ما در ایران امکان سقط جنین در صورت اثبات ناقص‌الخلقه بودن جنین را داریم. قوانین جاری کشور این امکان را به ما می‌دهد تا از تولد نوزادانی که دارای مشکل هستند جلوگیری کنیم اما در عراق چنین امکانی وجود ندارد و پزشکان حتی اجازه ندارند به مادری بگویند، جنینی که در شکم دارد ناقص است و بعد از تولد زنده نخواهد ماند.»