انتخابات اضطراری و ترکیه‌ای در آستانه تغییر
زمزمه‌های انتخابات زودهنگام در ترکیه از 6 ماه پیش به گوش می‌رسید اما مقام‌های مختلف دولتی در اظهارات خود این امر را نامحتمل دانستند. در این میانه به ناگاه دِولت باغچلی عنوان کرد که عده‌ای از اکنون برای ایجاد بحران در انتخابات سال آینده برنامه ریخته‌اند و ما باید این ریسک را از میان برداریم... ما باید انتخابات را به سبب التزام ملی و دلایل مشروعی که در مقابل خود می‌بینیم هرچه سریع‌تر برگزار نماییم. ترکیه باید به‌سرعت به‌سوی سیستم سیاسی جدید خود حرکت کند و به نظر ما چاره دیگری نمانده است. زمان پیشنهادی وی برای انتخابات 26 آگوست بود. روز بعد اردوغان به خاطر حوادث منطقه‌ای و ناسازگاری‌های سیاسی در سیستم موجود زمان انتخابات را 24 ژوئن دانست. بعد از این اظهارات مخالفان دولت این انتخابات را مخصوصاً در شرایط فوق‌العاده‌ای که این کشور در آن قرار دارد یک انتخابات تهاجمی دانستند.
به‌هرروی امروز ترکیه تماماً برای انتخابات آماده است و فضای کشور به‌شدت سیاسی است و البته عده‌ای در این میان مبهوت حوادث پیش رو هستند. اما باید اذعان کرد که این انتخابات زودهنگام در ترکیه امکانی برای تغییر مسیر این کشور گشوده است. حال این تغییر چه به سمت دموکراسی باشد و چه به سمت اقتدارگرایی بیشتر، ترکیه در فردای انتخابات ساختار سیاسی-اقتصادی متفاوتی را تجربه خواهد کرد. مخصوصاً که این انتخابات تعیین‌گر توأمان رئیس‌جمهور و اعضای مجلس این کشور است.
علت اتخاذ چنین تصمیمی از سوی حزب حاکم ریشه در وضیعت سیاسی و اقتصادی موجود ترکیه دارد. به لحاظ سیاسی احزاب مخالف دولت امروز در وضعیت نامناسبی هستند که این خود امکان رأی بیشتری برای حزب عدالت و توسعه و حزب ملی‌گرا علی‌الخصوص در وضعیت اضطراری و شرایط جنگ ترکیه در سوریه فراهم می‌کند. برخی از اعضای حزب دموکراتیک خلق در مجلس ترکیه، یا از نمایندگی ساقط شده و یا در زندان هستند. حزب «خوب» (Iyi party)، اساساً در مجلس جای ندارد و نخواهد توانست از بودجه دولتی برای کمپین انتخاباتی خود سود جوید. حزب جمهوریت‌خواه نیز به‌عنوان ورشکسته سیاسی تلقی می‌شود که توان سیاست‌گذاری ندارد و تنها می‌تواند در مقام یک مخالف قرار گیرد. با چنین تابلویی احزاب حاکم بر آن هستند که نتیجه انتخابات به نفع آن‌ها خواهد بود.
اما برخلاف پیش‌بینی‌ها حزب جمهوریت برای مقابله با حذف حزب خوب از صحنه انتخابات ۱۵ نماینده خود را به این حزب فرستاد تا این‌گونه صاحب گروهی در مجلس شود و امکان حذف آن از صحنه رقابت برخیزد. چرا که بر اساس قوانین ترکیه اگر حزبی در مجلس بتواند گروه تشکیل دهد، نمی‌توان از حضور آن در انتخابات ممانعت به عمل آورد. اما با تمام این وقایع دو عضو از یازده عضو شورای عالی انتخابات با ورود این حزب به انتخابات مخالفت کردند و این از سوگیری شورای عالی انتخابات در ترکیه خبر می‌دهد.
این ژست سیاسی سبب شد تا به ناگاه ائتلافی گسترده میان مخالفان قدرت حاکم شکل گیرد. در این راستا چهار حزب (جمهوری‌خواه خلق، سعادت، خوب و حزب دموکرات) توانستند با یکدیگر ائتلاف کنند، اما نتوانستند گزینه مشخصی برای ریاست جمهوری انتخاب نمایند. گزینه‌ای که مدتی بر سر آن مذاکره شد عبدالله گول بود که مرال آکشنر حضور او را نپذیرفت و وی را یک پروژه برای بازسازی حزب عدالت و توسعه دانست. البته حضور نظامیان و مشاور اردوغان در خانه وی برای مجاب کردن وی به عدم شرکت در انتخابات خود به‌نوعی شائبه برانگیز بود. به هر روی احزاب مختلف برای انتخابات ریاست جمهوری، نامزدهای جداگانه‌ای ابراز داشتند. اکنون رجب طیب اردوغان، محارم اینجه، صلاح‌الدین دمیرتاش، مرال آکشنر، تمل کارامُلا اوغلو، دوغو پرینچک نامزدهای شرکت در انتخابات هستند.
در میان این اسامی امروز بیشترین شانس تصدی ریاست جمهوری با اردوغان، اینجه و آکشنر است. آکشنر سیاستمداری کهنه‌کار و فردی است که سال‌ها در حزب ملی‌گرا کار کرده و با بانگ مخالفت با این حزب از آن جداشده است. وی امید بسیاری در میان مردم ترکیه برانگیخته است و شاید عمده‌ترین دلیل حزب ملی‌گرا برای اعلام انتخابات زودهنگام حضور وی باشد. گرچه اردوغان تا امروز وی را جدی نگرفته است و در سخنرانی‌هایش اشاره‌ای نیز به وی نکرده است. اما به هر روی میزان قابل‌توجهی از مردم ترکیه خواهان حضور زنی در فضای سیاسی برای تلطیف آن هستند. ناگفته نماند که این حزب یکی از خلاق‌ترین نوع تبلیغات در این انتخابات را دارد؛ آن‌ها سفارش تبلیغات به گوگل داده‌اند و این‌گونه زمانی که حزب عدالت و توسعه را در گوگل جستجو می‌کنید با این تبلیغات مواجه می‌شوید «خوب‌تر از این حزب نیز وجود دارد».
اما جدی‌ترین رقیب اردوغان امروز کسی است که در صبح روز چهارم می از سوی حزب جمهوری‌خواه خلق اعلام شد. محرم اینجه فردی است که از ۱۵ سالگی عضو این حزب است و تا امروز یا به معلمی مشغول بوده و یا نمایندگی مجلس را بر عهده داشته. وی در نظرسنجی‌های حزبی بیشترین امکان برای رأی‌آوری را داشته است[۱] اما پیش از این دو بار از کمال کیلیچداراوغلو برای تصدی ریاست حزب شکست‌خورده و این مهم‌ترین انتقاد وارد به انتخاب حزب جمهوری‌خواه بود. اما از سوی دیگر اینجه در رفراندوم قبل به نقاط بسیاری در ترکیه سفر کرده و مورد استقبال گسترده مردم قرارگرفته بود و در این مدت نیز سخنرانی‌های وی در نقاط مختلف ترکیه با استقبال پرشوری مواجه شده است. گفتمان کنونی وی شباهت‌های بسیاری با اردوغان، پیش از تصدی ریاست جمهوری دارد، گرچه خود وی منکر چنین امری است. اردوغان بعد از اعلان خبر نامزدی محرم اینجه عنوان کرد که این‌ها به دنبال براندازی رجب طیب اردوغان هستند و دولت باغچلی نیز گفت که کسی که بیشترین خصومت را با حزب ملی‌گرا داشت نامزد امروز نامزد انتخابات ریاست جمهوری شده است.
حزب دموکراتیک خلق‌ها در این میان تنها مانده است. ائتلاف شکل‌گرفته، نتوانست با این حزب وارد رابطه‌ای سازنده شود و علت این امر حضور حزب خوب است. گفتمان حزب خوب هم‌راستای گفتمانی تاریخی است که در مورد کردها شکل‌گرفته است و وضعیت کردها را یک مسئله نمی‌داند. پس آنچه خواهد ماند حزب دموکراتیک خلق‌هایی است که دور از گفتمان‌های موجود جای دارد. این وضع به نفع حزب عدالت و توسعه است. ائتلاف مخالفان می‌توانست با حزب دموکراتیک خلق‌ها وارد اتحاد شده و شانس خود را افزایش دهد اما این فرصتی است که گویا ازدست‌رفته است. البته احزاب موجود سعی کرده‌اند که توجه جدی‌ای به کردها نشان دهند و حداقل از حمایت آن‌ها در دور دوم انتخابات بهره‌مند گردند. اینجه به دیدار دمیرتاش در زندان رفت و این‌گونه دل بسیاری از کردها را به‌دست آورد. کردهایی که این روزها شاکی‌اند که چرا در استانبول نمی‌توان مغازه‌ای با عنوان کردی یافت، اما همه‌جا پرشده از عناوین عربی. کاراملا اوغلی نیز وعده تدریس به زبان مادری را داد که آشکارا روی سخنش با کردها بود[۲].
اگرچه اردوغان امروز تعیین‌کننده زمین بازی سیاست ترکیه است، اما شرایط موجود تا امروز بیشتر به نفع مخالفان اردوغان بوده است و اردوغان نیز گاه به موفقیت آن‌ها یاری رسانده است.رجب طیب اردوغان نیز وعده‌های بسیاری داده است. وی در یکی از میتینگ‌های خود مانیفستی را خواند که با اشاراتی به عثمانی آغاز و با اشاره‌هایی به جنگ‌های صدر اسلام و رشادت‌های آتاتورک ادامه می‌یافت و شمایی از وضع موجود را ترسیم کرد. سپس عنوان کرد که آزادی‌ها را افزایش خواهد داد، تمام عادت‌های جاهلی که علیه زنان است را از بین خواهد برد، مالیات‌ها بر اقشار ضعیف را کاهش خواهد داد و همچنین از تورم جلوگیری خواهد کرد؛ وی وعده داد جوانانی با عقاید یکسان به‌وجود نخواهیم آورد و عملیات‌های نظامی جدیدی را در منطقه انجام خواهیم داد. مخالفان این مانیفست را یک ورشکستگی دانستند؛ از یک‌سو به این علت که برخی از مفاد این مانیفست عیناً در انتخابات قبلی تکرار شده است و از سوی دیگر بدین علت که آن‌ها در زمانی که اقتدار را به تمامه در عهده داشتند، نتوانستند این وعده‌ها را محقق کنند و حال برای روزهای نامعلوم وعده می‌دهند. سخنگوی حزب جمهوری خلق گفت «هر آنچه که در ۱۶ سال از بین برده‌اند را وعده دادند».
عموم وعده‌هایی که در این میان از سوی نامزدهای ریاست جمهوری به میان می‌آید در مورد عدالت و اقتصاد است. این دو مسئله از زبان تمام نامزدها تکرار شده است. آکشنر عنوان کرد که بخشی از بدهی مردم به بانک‌ها را پرداخت خواهد کرد. یا اینجه و دمیرتاش به جوانان دادن ۵۰۰ لیر به‌صورت ماهیانه را وعده داده‌اند. راه عمده تحقق این وعده‌ها، در مستقل کردن قوه قضائیه و بانک مرکزی دانسته می‌شود. چراکه با مستقل شدن این دو بستر ورود سرمایه خارجی به این کشور مهیا خواهد شد.
اگرچه اردوغان امروز تعیین‌کننده زمین بازی سیاست ترکیه است، اما شرایط موجود تا امروز بیشتر به نفع مخالفان اردوغان بوده است و اردوغان نیز گاه به موفقیت آن‌ها یاری رسانده است. مهم‌ترین مثال در این پدیده لحظه‌ای است که اردوغان در یکی از سخنرانی‌های خود عنوان کرد که «اگر روزی مردممان بگویند که وقت ما در این عرصه تمام‌شده، ما نیز صحنه سیاست را ترک خواهیم کرد» و بعدازآن طوفان توئیتری عجیبی در ترکیه با هشتگ تمام (Tamam) به راه افتاد و در عرض ۲۰ ساعت به رقم دو میلیون رسید؛ روز بعد طرفداران حزب عدالت و توسعه هشتگ ادامه (devam) را به جریان انداخت اما بی‌رمق ماند. سخنگوی حزب عدالت و توسعه این اقدام را عملی صورت گرفته توسطِ روبات‌های اینترنتی و بی‌نتیجه دانسته و افزود که رفتن و ماندن را صندوق رأی مشخص خواهد کرد[۳]. بعد از فروکش کردن این ماجرا، حزب جمهوری‌خواه خلق و حزب سعادت سعی در ترویج هشتگ عوض کن (değiştir) داشته‌اند، ولی تا امروز توجه چندانی را به خود جلب نکرده است. این سخن اردوغان اگرچه شاید یک اشتباه سیاسی باشد اما یادآور روزی بود که حزب رفاه، دو روز مانده به برگزاری انتخابات محلی سال ۱۹۹۴ بنرهایی با عنوان «تمام است انشاالله» را نصب کرد. در نتیجه‌ی این انتخابات منطقه‌ای، رجب طیب اردوغان شهردار استانبول شده بود.
یکی از مسائلی که احزاب مخالف دولت با آن روبرو هستند، توزیع نامناسب امکانات برای تبلیغات است. تلویزیون ملی ترکیه با وجود آنکه مالیات آن از سوی تمامی مردم کشور تأمین می‌شود، اما عملاً محل تبلیغ حزب حاکم است و به‌ندرت به مخالفان امکان حضور داده می‌شود. همچنین در این مدت به سبب سانسور و کنترلی که بر انتشار مطالب وجود دارد، انتشار اخبار مخالفان عموماً از روی کانال‌های خبری اینترنتی صورت می‌گیرد. در سطح شهرها نیز چشمگیرترین تبلیغات ازآن حزب حاکم است، در میان این تبلیغات شهری نیز دو شعار «ترکیه بزرگ رهبری قوی می‌خواهد»، «باید استادی بزرگ باشی تا یک کشور را اداره کنی» خودنمایی می‌کند. این شعار آخر در دو انتخابات قبل نیز تکرار شده است اما در آن‌ها به‌جای استاد بزرگ، استاد و خادم استفاده شده بود و این نشان‌دهنده ترفیع اردوغان است.
مسئله جالب‌توجهی که در این کارزار وجود دارد، نزدیکی شعارهای مورد استفاده احزاب مختلف است. در کنار این امر می‌توان شاهد همسانی ایدئولوژی برخی از احزاب نیز بود. یعنی دو حزب ملی‌گرا (حزب ملی‌گرای خلق و حزب خوب) و دو حزب اسلام‌گرا (حزب سعادت و حزب عدالت و توسعه) در این انتخابات شرکت کرده‌اند.
نباید فراموش کرد که ترکیه در شرایط بد اقتصادی قرار دارد و بعد از انتخابات نیز اقتصاد آینده مشخصی ندارد. جدی‌ترین پیش‌بینی در این باب افزایش مقطعی مالیات‌ها بعد از انتخابات است. عبداللطیف شنر اقتصاددانی که پیش‌تر تصدی معاونت وزارت اقتصاد را بر عهده داشت، بر آن است که وضعیت کشاورزی در ترکیه در ده سال اخیر به بدترین وضعیت خود رسیده است. همچنین بیش از ۴۳۰هزار مغازه بسته‌شده است. تورم به بیشترین رقم خود در ده سال اخیر رسیده و بیکاری نیز در ده سال اخیر به بیشترین حد خود رسیده است. درآمد ملی سرانه نیز ده سال پیش از این، ۵۰۰ دلار بیش از وضعیت فعلی بود. اما بیشتر اقتصاددانان مستقل ترکیه بر آنند که با مدیریت فعلی هیچ راهی برای بهتر شدن وضعیت وجود ندارد[۴]. همچنین سرمایه در ترکیه ترسیده است و علت آن شرکت‌ها و سرمایه‌هایی است که دولت آن‌ها را مصادره کرده که مبلغ آن به ۱۶ میلیارد دلار می‌رسد و این خود باعث شده است که ۶۰۰۰ سرمایه‌گذار از ترکیه خارج شوند[۵].
جو عمومی ترکیه نشان می‌دهد که احتمال اینکه احزاب مخالف حزب عدالت و توسعه بتوانند در این انتخابات اکثریت را در مجلس به دست‌گیرند، بسیار بالاست. اما مسئله اصلی در این میان مربوط به منصب ریاست جمهوری است.یکی از ویژگی‌های انتخابات در ترکیه، متصلب شدن هویت رأی‌دهندگان بوده است؛ عموم مردم ترکیه بر هویت سیاسی خود پافشاری دارند و مثلاً بر آن هستند که «من از بدو تولد متعلق به این حزب بوده‌ام». این فرهنگ عموم انتخابات را پیش‌بینی‌پذیر می‌کرد. اما مسئله‌ای که انتخابات پیش‌روی ترکیه را دچار پیچیدگی و پیش‌بینی‌پذیری آن‌را دشوار می‌کند، حضور ناراضیان در بدنه حزب عدالت و توسعه است که از میزان دقیق آن‌ها اطلاعی در دست نیست. همچنین می‌توان زمزمه‌هایی شنید که برخی از بدنه حزب عدالت و توسعه، خواهان خروج از این حزب هستند.
جو عمومی ترکیه نشان می‌دهد که احتمال اینکه احزاب مخالف حزب عدالت و توسعه بتوانند در این انتخابات اکثریت را در مجلس به دست‌گیرند، بسیار بالاست. اما مسئله اصلی در این میان مربوط به منصب ریاست جمهوری است. انتخابات‌های گوناگون ترکیه در ۱۶ سال گذشته نشان داده که رأی اردوغان با رأی حزبی که بدان منصوب است، برابر نیست و همچنین رقبای جدی‌ای پیش روی او قرار دارند. بدین سبب احتمال آنکه انتخابات ریاست جمهوری به دور دوم کشیده شود، بسیار است.
[۱] http://www.cumhuriyet.com.tr/foto/foto_haber/968814/5/iste_CHP_nin_Muharrem_ince_yi_aday_yapmasinin_sebebi.html
[۳] https://tr.sputniknews.com/turkiye/201805091033366976-ibrahim-kalin-secim-ekonomisi/?utm_source=https://t.co/KddHcp04eX&utm_medium=short_url&utm_content=h3jx&utm_campaign=URL_shortening