حقوق سیاسی معلولان

لنین مورنو معاون اول سابق ریاست جمهوری اکوادور (طی سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳) و نماینده ویژه سازمان ملل متحد در امور معلولین که خود نیز به دلیل حادثه تیراندازی در سال ۱۹۹۸، معلول است و از صندلی چرخدار استفاده می‌کند، از طرف حزب چپگرای حاکم اکوادور-) Pias Allianceحزب سرزمین متحد)- به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری در انتخابات سال ۲۰۱۷ معرفی شده است. مورنو در سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳ معاون اول رئیس جمهور کنونی اکوادور بود.

پیش از این نیز شاهد حضور معلولان (توانخواهان) متعددی در عرصه سیاست بوده‌ایم که می‌توان به موارد زیر اشاره نمود؛ گابریلا میچتی (معاون رئیس‌جمهورر آرژانتین، کاربر صندلی چرخدار)؛ دانیل سسیولی(معاون سابق رئیس جمهور آرژانتین، معلولیت به دلیل قطع دست راست)، هون سن (نخست وزیر کامبوج، نابینایی یک چشم)؛ دایان فینلی(وزیر منابع انسانی و توسعه مهارت‌های کانادا، نابینا)؛ سام سالیوان(شهردار سابق ونکوور- کانادا، فلج حسی و کنترلی)؛ خواکین بلاگوئر (رئیس جمهور اسبق دومینیکن، نابینا)؛ آنتوان پینه (نخست وزیر اسبق فرانسه، فلج دست راست)؛ عبدالرحمن وحید (رئیس جمهور سابق اندونزی، نابینا)؛ فلوید موریس(رئیس مجلس سنای جامائیکا، نابینا)؛ هندالی کرنس(شهردار خارکف-اکراین، کاربر صندلی چرخدار)؛ گوردون براون (نخست وزیر سابق بریتانیا، نابینا از یک چشم)؛ فرانکلین روزولت (چهار دوره رئیس جمهور منتخب ایالات متحده آمریکا، فلج به دلیل فلج اطفال)؛ وودرو ویلسون(رئیس جمهور اسبق ایالات متحده آمریکا، نیمه فلج به دلیل سکته مغزی)؛ گرگ ابوت(فرماندار تگزاس، فلج)؛ دیوید پاترسون(فرماندار سابق نیویورک، نابینا)؛ جان سوانسون (فرماندار سابق میشیگان، قطع هر دو پا)؛ جورج والاس (فرماندار سابق آلاباما، فلج)^۱.
در شهر تهران نیز علی صابری با معلولیت از نوع نابینایی، عضو حقوقدان شورای شهر تهران است. همگی این‌ها نشان‌دهنده توانمندی‌های معلولان برای حضور در عرصه سیاست است.
کنوانسیون جهانی افراد دارای معلولیت
ماده ۲۹ کنوانسیون جهانی افراد دارای معلولیت (۲۰۰۶) نیز بر این توانمندی و ضرورت تأمین این حق و تسهیل آن صحه می‌گذارد. ماده ۲۹ این‌کنوانسیون تصریح می‌نماید:
“دولت‌های عضو برای افراد دارای معلولیت، حقوق سیاسی و فرصت‌هایی را جهت بهره‌مندی از آن‌ها بر مبنای برابر با سایرین، تضمین می‌نمایند و متعهد می‌گردند که:

الف) تضمین نمایند افراد دارای معلولیت می‌توانند بطور مؤثر و کامل در زندگی سیاسی و عمومی بر مبنای برابر با سایرین، مستقیماً یا از طریق نمایندگانی که آزادانه برگزیده‌اند، از جمله حق و فرصت افراد دارای معلولیت جهت رأی دادن و برگزیده شدن، مشارکت نمایند، از جمله ۱- تضمین نمایند که روند تسهیلات و منابع رأی‌گیری مناسب، قابل‌دسترس و به‌سهولت قابل فهم و بهره گیری است، ۲- از حق افراد دارای معلولیت جهت رأی دادن بطور مخفی و بدون هراس در انتخابات و رفراندوم‌های عمومی، نامزد انتخابات شدن، به‌طور مؤثر اداره‌ای را هدایت نمودن، تمامی وظایف عمومی در تمامی سطوح دولتی را ایفاء نمودن و تسهیل در استفاده از فناوری‌های جدید و کمکی در صورت مقتضی را مورد حمایت قرار دهند؛
۳- بیان آزادانه اراده افراد دارای معلولیت به‌عنوان رأی‌دهندگان را تضمین کنند و در این جهت و در جایی‌که ضروری باشد با درخواست آنان اجازه یاری در رأی‌گیری به فرد مورد انتخاب آن‌ها اعطا گردد.

طبق نظر دیوان اروپایی حقوق بشر، محروم کردن معلولان ذهنی از مشارکت سیاسی نقض اصل تساوی انسان‌ها و حق بر انتخابات آزادانه است. ب) به‌طور فعال محیطی را که افراد دارای معلولیت می‌توانند بطور مؤثر و کامل، بدون تبعیض و بر مبنای برابر با سایرین، در چارچوب امور عمومی مشارکت نمایند ارتقا بخشند و مشارکت آنان را در امور عمومی ترغیب کنند، از جمله:
۱- مشارکت درمجمع‌ها و سازمان‌های غیر دولتی مرتبط با حیات سیاسی و عمومی کشور، و در فعالیت‌ها و اداره احزاب سیاسی؛ ۲- شکل‌دهی و عضویت سازمان‌های ویژه افراد دارای معلولیت جهت معرفی افراد دارای معلولیت در سطوح محلی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی.

عدم وحدت رویه
با این حال در خصوص حق مشارکت سیاسی معلولان در کشورها یک وحدت رویه وجود ندارد. به طور مثال در خصوص معلولیت ذهنی، در بسیاری کشورها، محدودیت وجود دارد. طبق نظر دیوان اروپایی حقوق بشر، محروم کردن معلولان ذهنی از مشارکت سیاسی نقض اصل تساوی انسان‌ها و حق بر انتخابات آزادانه است. استرالیا یکی از کشورهایی است که تمام محدودیت‌های معلولان برای انتخاب کردن و انتخاب شدن را در قوانین داخلی کشور برداشته است، در نتیجه آن‌ها حق دارند از تمام حقوق سیاسی خودشان در تساوی با دیگران برخوردار شوند. در همین راستا دولت بریتانیا در سال ۲۰۰۶ قانون انتخابات را اصلاح کرد که بر اساس آن افراد ناتوان ذهنی که پیش از این فاقد صلاحیت حقوقی برای رأی دادن بودند، از حقوق کامل برخوردار شده‌اند. از طرف دیگر، یکی از کشورهای موفق در زمینه پاسداری و حمایت از حقوق معلولان که در آثار منتشره بین‌المللی در موضوع مورد بحث، کشور بورکینا فاسو است که علاوه بر رفع موانع قانونی بر سر راه مشارکت سیاسی افراد معلول، به دنبال تضمین عملی برنامه تبعیض مثبت، در نهادهای قضایی، قانونگذاری و اجرایی سهمیه‌های خاصی را برای معلولان در نظر گرفته است.

در خصوص معلولیت‌های جسمی در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی برای نابینایان، ناشنوایان و ناگویان منع مشارکت (انتخاب شدن) وجود دارد که ناقض با تعهد ایران به کنوانسیون جهانی حقوق افراد دارای معلولیت است.

حقوق سیاسی معلولان در ایران
در قانون جامع حمایت از معلولان در ایران هیچ اشاره‌ای به حقوق سیاسی معلولان نشده است. در قانون انتخابات ریاست جمهوری و قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در زمینه معلولان ذهنی منع کامل در مشارکت سیاسی وجود دارد اما در قانون انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا تبعیضی در این زمینه وجود ندارد. در خصوص معلولیت‌های جسمی در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی (بند ۶ ماده ۲۸) برای نابینایان، ناشنوایان و ناگویان منع مشارکت (انتخاب شدن) وجود دارد که ناقض با تعهد ایران به کنوانسیون جهانی حقوق افراد دارای معلولیت است. لازم به ذکر است که ایران این کنوانسیون را در مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۷ تصویب کرده است و این کنوانسیون مانند قوانین داخلی الزام‌آور است.
علاوه بر این باید یادآور شد که حقوق سیاسی معلولان در انتخابات محدود به رأی دادن و رای گرفتن نیست. دیگرحقوقی که معلولان در فرایند انتخابات دارند نباید مورد غفلت واقع شود. از جمله می‌توان این موارد را نام برد؛ دسترسی به رسانه‌هایی که برای معلولان قابل فهم باشد مانند تهیه روزنامه به خط بریل برای نابینایان برای آگاهی از اخبار، آگاه کردن آن‌ها از شرایط ثبت نام، لیست کاندیدها، تشکیل احزاب، رأی دادن، حتی کاندیدا شدن و انتخاب شدن و محل مناسب قرار گرفتن صندوق رأی‌گیری که برای معلولان قابل دسترس باشد. در بسیاری کشورها به مسئولان برگزاری انتخابات، آموزش‌های ویژه رفتار با معلولان داده می‌شود که مبادا حقوق متناسب با شئونات آنان نادیده گرفته شود. اهمیت این موضوع وقتی برجسته خواهد شد که توجه کنیم که معلولان ۱۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند^۲.

پانویس‌ها

۱- https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_physically_disabled_politicians
۲- با استفاده از مقاله “حق مشارکت معلولان در زندگی سیاسی و عمومی”، محمدرضا آفتاب پژوه، سایت کمیسیون حقوق بشر اسلامی