برنامه بارسلون برای بازگرداندن خیابان‌ها به ساکنان شهر
بارسلونا هم مانند اکثر شهرهای بزرگ با مشکل آلودگی مواجه است. راهکاری که در این شهر برای مقابله با این مشکل در پیش گرفته شده بر اساس کاهش ترافیک و بازگرداندن خیابان‌های شهر به شهروندان است.
استراتژی جدید و جسورانه پایتخت کاتالونیا، ترافیک را تنها به تعدادی خیابان اصلی محدود می‌کند، آلودگی را به شدت کاهش می‌دهد، و خیابان‌های فرعی را به «فضاهای شهروندی»ای برای فرهنگ، تفریح و اجتماعات مردمی تبدیل می‌کند.
در آخرین تلاش یک شهر بزرگ برای دور شدن از فرادستیِ اتومبیل‌ها، بارسلون طرح‌های بلندپروازانه‌ای دارد. در حالی که این شهر با میزان بالایی از آلودگی و سروصدا روبروست، برنامه جدیدی برای غلبه بر ترافیک پیشنهاد داده است که میزان آلودگی را تا ۲۱٪ کاهش می‌دهد. این برنامه هدف دیگری نیز دارد: آزاد کردنِ ۶۰٪ خیابان‌هایی که هم اکنون مورد استفاده ماشین‌ها هستند و باز تولید آن‌ها در قالب “فضاهای شهروندی”. این طرح حول محور «سوپر بلوک‌ها» یا بلوک‌های بزرگ ساماندهی شده است. بلوک‌هایی که به زبان کاتالانی به آن‌ها «جزیره» می‌گویند و در واقع قطعات شهری‌ای هستند به سانِ محله‌های کوچکی که ترافیک حولشان جریان دارد. اکنون بناست این‌ها با شعار «شهرمان را با زندگی پُر کنیم» تغییر کاربری یابند.
این طرح در محله مشهور شبکه‌ایِ «اِیخامپله» (به معنی گسترش) شروع خواهد شد. طرح انقلابیِ مهندسی شده این محله توسط «ایلدفونس سِردا» در اواخر قرن نوزدهم، بر این اساس انجام شده بود که شهر را قادر به تنفس سازد. هدفش، هم به دلایل ایدئولوژیک و هم حفظ سلامت عمومی، آن بود که جمعیتِ شهر به‌نحو مساوی پخش شود و همزمان، فضاهای سبز برای هر بلوکی تضمین گردد. با این‌حال، واقعیت و توسعه شهری بیشترین استفاده را از این طرح بردند و به موازاتی که شبکه‌ها به تسخیر ماشین در آمدند، میزان آلودگی و سروصدا در شهر اوج گرفت. برنامه‌ای که قرار بود بارسلون را شهری سالم‌تر کند، اکنون باید مجدداً مورد بازبینی قرار می‌گرفتند. مطالعات نشان می‌دهند که آلودگی هوا سالیانه موجب مرگ زودهنگام ۳۵۰۰ نفر در کلانشهر بارسلون با جمعیت ۳میلیون و ۲۰۰ هزار نفری می‌شود، و تأثیرات مخربی نیز بر اکوسیستم و کشاورزی محلی دارد. بارسلون و ۳۵ شهرداری دیگرِ اطراف آن، عموماً ناتوان از دستیابی به اهداف کیفیت هوایِ استانداردِ اتحادیه اروپا هستند.
بارسلون: شهری آلوده
مطالعه‌ای که از سوی آژانس «علم امراض مُسریِ محیطی» انجام شده است نشان می‌دهد که می‌توان از طریق دستیابی به استاندارد تنظیم شده از سوی اتحادیه اروپا برای سطح دی‌اکسید نیتروژن تعداد ۱۲۰۰ مرگ را در این شهر کاهش داد. این کاهش به معنای افزایش متوسط طول عمر در این شهر به میزان ۵ ماه است. علاوه بر این، حدود ۱۸۷۰۰ حمله آسم کمتر، ۱۲۱۰۰ مورد کمتر برونشیت و ۶۰۰ مورد کمتر بستری شدن به خاطر بیماری‌های عروقی حاصلِ یک چنین تغییری خواهند بود.
مشکلات زمانی ظاهر شدند که جمعیت شهر به یک میلیون و ششصد هزار نفر رسید. ترافیک همچنین اولین دلیل برای آلودگی صوتی در شهر هست، ۶۱٪ ساکنان با میزانی از سروصدا در زندگی مواجه هستند که بسیار بیش از آن چیزی است که در قانون پیش بینی شده.
اما زندگی ماشینی عواقب ناگوار دیگری نیز دارد. ۹۰۹۵ مورد تصادف شهری در سال ۲۰۱۵ گزارش شده است که ۲۷ مورد آن منجر به مرگ شد. کم تحرکی باعث شده است که از هر پنج کودک در بارسلون، یکی دچار چاقی یا در معرض آن باشد. آخرین نتیجه غلبه ماشین، کمبود فضاهای سبز است که خود به عنوان یکی از دلایل اجرای این برنامه ذکر شده است. به طور متوسط میزان فضای سبز برای هر شهروند بارسلونی، فقط ۶.۶ متر مربع است و این رقم برای ساکنان محله اِخمپله ۱.۸۵ و برای محله گراسیا ۳.۱۵ است. رقمی نزدیک به آمار ناظر بر شهرِ توکیو با سه متر مربع و بسیار دور از آمارِ ناظر بر لندن با بیست‌وهفت مترمربع و آمار فوق‌العاده آمستردام با ۸۷.۵ مترمربع. سازمان بهداشت جهانی پیشنهاد حداقل ۹ متر مربع فضای سبز را به ازای هر شهروند را الزامی می‌شمارد.
طرح جدید
طرح جدیدِ بارسلون مشتمل است بر ایجاد بلوک‌های بزرگ از طریق مجموعه‌ای از مداخله‌های تدریجی است که زیرساخت‌های موجود را تغییر کاربری می‌دهند. قدم اول، مدیریت ترافیک است از طریق تغییر کاربری خیابان‌ها و ایجاد مسیرهای اتوبوس‌رو انجام خواهد گرفت. بلوک‌های بزرگ از یک محله کوچک‌تر و از بلوک‌های معمول شهری بزرگ‌تر هستند. این طرح در ابتدا در محله اِخمپله و محله‌های مشابه همچون سنت‌مارتی اجرا خواهد شد و عمدتاً الگوی شبکه‌ای را دنبال خواهد کرد.
در اِخمپله، هر بلوک بزرگ مشتمل است بر ۹ بلوک کوچک‌ترِ درهم‌تنیده. رفت‌وآمد ماشین، موتورسیکلت، کامیون و اتوبوس فقط به خیابان‌هایی محدود می‌شود که حول بلوک‌های بزرگ قرار دارند، و فقط آن اتومبیل‌هایی مجاز به رفت‌وآمد در خیابان‌های داخلی هستند که یا متعلق به ساکنان محل باشند یا تأمین‌کننده مایحتاج مغازه‌های محله. علاوه بر این، این اتومبیل‌ها باید با سرعت بسیار پایین، در حد ۱۰ کیلومتر در ساعت رانندگی کنند. عموماً محدودیت سرعت درون شهر ۵۰ کیلومتر در ساعت هست و در مناطق خاص ۳۰ کیلومتر در ساعت.
اهداف این برنامه جاه‌طلبانه هستند: با اجرای این استراتژی‌ها در قدم اول، این شهر قصد دارد که استفاده از ماشین را در حدود ۲۱٪ طی دو سال آینده کاهش دهد و شکل جابجایی را در قالب قدم زدن، دوچرخه‌سواری و حمل‌ونقل عمومی ببرد. بلوک‌های بزرگ از طریق اضافه کردن ۳۰۰ کیلومتر راه دوچرخه‌رو جدید تکمیل خواهند شد. این رقم هم اکنون در حدود ۱۰۰ کیلومتر است. همچنین هم اکنون شبکه اتوبوس‌رانی‌ای به اجرا در آمده است که خیابان‌های اصلی و عمود به هم را پوشش می‌دهد. سالوادور روئدا، مدیر مؤسسه محیط‌زیستِ شهریِ بارسلون و یکی از طرفداران این پروژه، می‌گوید که با اجرای این طرح هر کسی در هر زمانی با طیِ مسیری کمتر از ۳۰۰ متر به یک ایستگاه اتوبوس می‌رسد و میانگین انتظار برای اتوبوس ۵ دقیقه خواهد بود. (میانگین کنونی ۱۴ دقیقه است). به علاوه، این شبکه برای همه بسیار مقرون به صرفه و منصفانه خواهد بود چرا که در اکثر موارد (۹۵٪) با یکبار اتوبوس گرفتن به مقصد می‌رسید.
طرح جدیدِ بارسلون مشتمل است بر ایجاد بلوک‌های بزرگ از طریق مجموعه‌ای از مداخله‌های تدریجی است که زیرساخت‌های موجود را تغییر کاربری می‌دهند. قدم اول، مدیریت ترافیک است از طریق تغییر کاربری خیابان‌ها و ایجاد مسیرهای اتوبوس‌رو انجام خواهد گرفت.مرسده ویدال، عضو کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر بارسلون هنگام ارائه عمومی این برنامه یادآور شد که «تعجبی ندارد که این مفهوم در این محل زاده شده باشد» زیرا «شهرِ ما شهری شلوغ است و ما نیازمند فتح مجدد فضاهای شهری هستیم». اگر همه چیز مطابق برنامه پیش برود، حدود ۷ میلیون از ۱۳.۸ میلیون متر مربعی که به حمل و نقل وسایل موتوری اختصاص داده شده است، پیاده راه خواهد شد.
هم اکنون ۲۰% جابجایی‌ها در شهر توسط وسایل نقلیه خصوصی انجام می‌شود، اما ۶۰% جاده‌ها در تملک این وسایل است. ژانت سانتز، عضو کارگروهِ محیط‌زیست، شهرسازی و حمل‌ونقلِ شورای شهر که بر لزوم دستیابی به اتحاد اجتماعی، همزیستی و مبادلات انسانی تأکید دارد، می‌گوید که لازم است که خیابان‌ها را باز پس بگیریم. او در صدمین سال تولد جِین جِیکوبس، نویسنده و فعال شهری از فعالیت‌های او برای تحقق حقّ شهروندان به شهر یاد کرد: «او (جِیکوبس) می‌خواست خیابان‌ها را به ساکنان آن باز پس دهد. امروز، ما نیز در راستای تحقق همان هدف تلاش می‌کنیم».
سانتز سپس افزود که «این برنامه نکات اصلی محیط‌زیست شهری را در خود جای داده است. ما می‌خواهیم بارسلون را به شهری برای زندگی تبدیل کنیم. همچنین، به عنوان یک شهر در حاشیه مدیترانه، ساکنان آن زمان زیادی را در خیابان‌هایش می‌گذرانند. این خیابان‌ها می‌باید تبدیل به خانه دوم ساکنان شوند، یا فضای قابل زیست ایشان را گسترش دهند. فضاهای عمومی می‌باید فضایی برای حرکت باشد، جایی که فضای سبز یک واقعیت است و جایی که تاریخچه محله و زندگی محلی حضور توأمان دارند».
روئدا در همین زمینه می‌گوید: «ما می‌خواهیم فضاهای عمومی مکانی جهت تمرین و تلاش برای دستیابی به تمام حقوق شهروندی باشد: مبادله، بیان و مشارکت، فرهنگ و دانش، و حقّ به اوقات فراغت».
شهرسازی گام‌به‌گام
کل این روند در نُه مکان مختلف و با آهنگ‌های متفاوت، از طریق آنچه سانتز «شهرگرایی گام‌به‌گام» می‌نامد، دارد هدایت می‌شود؛ یک روش از نوع آزمون‌وخطای تدریجی، با اقدامات آزمایشی اولیه‌ای همچون تغییر دادن کاربری جاده‌ها و یک بودجه اولیه‌ای در حد ۱۰ میلیون دلار (۷.۹ میلیون یورو). او معتقد است که اکنون زمان آن است که از نظریه به عمل روی آوریم.
اندیشه بلوک‌های بزرگ در ابتدا در سال ۱۹۸۷ عنوان شد؛ پس از آنکه تحقیقات علمی نشان دادند که میزان تولید سروصدا در شهر بسیار زیاد است. اولین طرح در محله گراسیا در ۲۰۰۳ آزموده شد. بسیاری از آزمایش‌ها، همچون روزهای بدون ماشین، در مناطقی همچون سنت مارتی، که به عنوان نوعی موش آزمایشگاهی برای طرح بلوک‌های بزرگ ایفای نقش کردند.
شهردار بارسلون، جوزف ماریا مونتانر، می‌گوید که این کار با مشاوره مستقیم گروه‌های محلی انجام شده است و همچنان انجام خواهد شد. همسایه‌ها (ساکنان محلات) قدم‌به‌قدم نیاز به امتحان کردن آن و آزمایش مکان‌های جدید دارند و ما امیدوارم که بسیاری از اندیشه‌هایی که ما می‌خواهیم به آن‌ها جامه عمل بپوشانیم از سوی ایشان بارور شوند.
روئدا می‌گوید که اندیشه بلوک‌های بزرگ به فلسفه سِردا بر می‌گردد که می‌خواست به مرحله دیگری از زندگی شهری برسد، به دنیای مدرن، از طریق قابل زندگی کردنِ شهر و همساز کردنش با زیست‌بومِ موجود: ما اِخمپله سِردا را به عنوان نمونه پایه طرح در اختیار داریم. نمونه‌ای که به دلیل حرص و آز نادیده گرفته شد. آنچه که در آن طرح اولیه به عنوان فضای سبز در نظر گرفته شده بود، به کندی اجرایی شد. سپس، اتومبیل‌ها آمدند و خُردخُرد فضای هر روز بیشتری را اشغال کردند. ما می‌خواهیم آن فضاهای سبز را مجدداً به دست آوریم، و این امر صرفاً از طریق یک تغییر و جابجایی جدی میسر خواهد شد.
روئدا می‌گوید که یک بلوک بزرگ اِخمپله ۴۰۰ در ۴۰۰ متر، بین ۵۰۰۰ الی ۶۰۰۰ نفر را در خود جای می‌دهد. این اندازه از جمعیت، مشابه جمعیت شهرهای کوچک هست. همه چیز باید در نظر گرفته شود تا بتوانیم با چالش‌های اصلی قرن جدید دست‌وپنجه نرم کنیم: ساخت‌وساز، اقتصاد، آب، انواع پسماندها، متابولیسم، پیوستگی اجتماعی، همه و همه باید در این بلوک‌های بزرگ در نظر گرفته شود.
پیشنهاد این طرح چنین است: «هر بلوک بزرگی همچون یک شهر کوچک با ویژگی‌های خاص خودش است. تصور کنید چه کارهایی می‌توان انجام داد. یک ناحیه داخلی اِخمپله به بزرگی میدان گراسیا است». روئدا در ادامه می‌افزاید که این ساختار جدیدِ شهری، ۱۶۰ تقاطع را از محصور بودن آزاد می‌کند. او از همین الان در مورد آینده این طرح هیجانزده است «من از هم اکنون می‌توانم تصویر استخرهای پر از مردم این محلات در تابستان‌ها را در ذهنم ببینم».
ترجمه شده از گاردین