نام زابل بر زبان افتاد
شهر زابل در ایران به دلیل طوفان‌های شن در ماه‌های تابستان آلوده‌ترین شهر جهان لقب گرفت.
این‌بار نام زابل بر زبان‌ها افتاد: زابل، صدرنشین فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان. گرمای بی‌امانی که گاه در تابستان‌ها مرز ۴۰ درجه را رد می‌کند، ریزگردهایی به قطر ۲,۵ میکرون و توفان‌های بی‌وقفه شن و گرد‌و‌غبار که سال گذشته آلودگی را تا ۴۰ برابر حد مجاز رساند و خشکیدن تالاب هامون که این وضعیت را شدت می‌بخشد؛ شرایط را مهیا کرد که زابل در رقابت آلوده‌ترین‌های دنیا یکه‌تاز باشد و شرایط اقلیمی ناگواری که اهالی این دیار را گرفتار کرده، به گوش همگان برسد و زنگ‌های هشدار به صدا درآید. روز پنجشنبه سازمان بهداشت جهانی در گزارشی براساس اندازه‌گیری ریزگردهای معلق در هوا، نامزدهای احتمالی دو شهر آلوده جهان را معرفی و اعلام کرد: شهر زابل در ایران به دلیل طوفان‌های شن در ماه‌های تابستان آلوده‌ترین شهر جهان لقب گرفت. براساس گزارش این سازمان، بیشتر از هفت میلیون مرگ زودرس که سالانه در جهان رخ می‌دهد، به خاطر آلودگی هواست و با رتبه‌ای که به تازگی نصیب زابل شده، مردم سرزمین ما هم از این آلودگی سهم عظیمی دارند.
خشکیدن هامون، دامن‌زدن به بحران
ریزگردها می‌توانند قطری به‌اندازه ۲,۵ تا ۱۰ میکرون داشته باشند؛ اندازه‌ای که تقریبا ۳۰ برابر کوچکتر از عرض موی سر انسان است. زابل نیز ریزگردهایی به قطر ۲,۵ میکرون دارد؛ اندازه‌ای که به عنوان معیار اصلی برای سنجش اوضاع وخیم آلودگی هوا محسوب می‌شود.
به دنبال انتشار گزارش سازمان بهداشت جهانی، گاردین نیز در گزارشی از ریزگردها این‌چنین نوشت: «ریزگردهایی که دارای قطر ۱۰ میکرون هستند، شامل گرد‌و‌غباری می‌شوند که به‌وسیله خودروها، باد، دود حاصل از آتش و به‌‌ویژه کربن از سوزاندن سوخت‌های فسیلی، مانند زغال سنگ، نفت و چوب به وجود می‌آیند. این ذرات به اندازه کافی کوچک هستند که در هنگام نفس‌کشیدن وارد ریه افراد شوند اما ذرات «فوق ریز» که دارای قطر ۲,۵ میکرون هستند، فقط از طریق میکروسکوپ قابل رؤیت هستند و از هر نوع احتراقی تولید می‌شوند. این ذرات به اندازه کافی کوچک هستند تا از راه ریه‌ها وارد خون شوند و اثرات مخربی بر روی سیستم خون‌رسانی قلب بگذارند.»
براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، شهر زابل در ایران دارای ریزگردهایی با قطر ۲,۵ میکرون است و در تابستان دمای زابل به ۴۰ درجه و حتی بالاتر نیز می‌رسد. این شهر دارای توفان‌های بی‌وقفه گرد‌و‌غبار از سمت شمال و جنوب منطقه است. همچنین خشک‌شدن تالاب هامون، به شرایط ناگوار اقلیمی این منطقه افزوده شده است. در سال گذشته میلادی میزان آلایندگی این شهر به ۴۰ برابر حد مجاز رسید که موجب مختل‌شدن شرایط زندگی در این شهر شد.
عوامل افزایش آلودگی در ایران به این موضوع بر‌می‌گردد که ایرانی‌ها توسعه زیرساختارهای خود را بدون توجه به عواقب بلند‌مدت زیست‌محیطی در پیش گرفتند که تأثیرات محیطی در آنها ارزیابی نشده است
در‌همین‌حال محسن سلیمانی، مدیر پروژه ملی حفاظت از تالاب‌های ایران در گفت‌وگو با گاردین گفته است: آلودگی شهر زابل با شهرهای صنعتی مانند تهران و پکن متفاوت است. درواقع وزش بادهای ۱۲۰ روزه در شهر زابل، هر سال به وخیم‌تر‌شدن توفان‌های گرد‌و‌غبار در این شهر می‌افزایند. بادهای ۱۲۰روزه در زابل از اوائل اردیبهشت شروع شده و تا شهریور و حتی مهر ادامه دارد. حداکثر سرعت باد در تیر تا صد کیلومتر در ساعت می‌رسد و در بعضی منابع برای حداکثر سرعت این باد، رقم‌ها باز بالاتر می‌رود. متوسط سرعت باد در ماه‌های تابستان، حدود ۲۶ کیلومتر در ساعت و در ماه‌های زمستان به ۱۳ کیلومتر در ساعت می‌رسد.
به گفته او خشک‌شدن تالاب هامون و همچنین سوءمدیریت در منابع آبی که در گذشته اتفاق افتاده، به این بحران بیشتر دامن زده است. وی در ادامه گفت: به دلیل خشک‌شدن تالاب هامون، ۷۰۰ هزار فرصت شغلی در این منطقه از دست رفته است.
کاوه مدنی، استاد مدیریت محیط زیست امپریال کالج لندن نیز در‌همین‌باره به گاردین گفته است: عوامل افزایش آلودگی در ایران به این موضوع بر‌می‌گردد که ایرانی‌ها توسعه زیرساختارهای خود را بدون توجه به عواقب بلند‌مدت زیست‌محیطی در پیش گرفتند که تأثیرات محیطی در آنها ارزیابی نشده است. توسعه ناپایدار در ایران موجب آلودگی هوا، توفان‌های گرد‌و‌غبار، خشک‌شدن دریاچه و رودخانه‌ها، کاهش سطح آب‌های زیر‌زمینی، جنگل‌زدایی و بیابان‌زدایی شده است. درگیری بر سر رودخانه هیرمند با افغانستان، موجب کمبود آب در این رود شده است که نتیجه آن وخیم‌تر‌شدن توفان گرد‌و‌غبار در این منطقه به‌‌ویژه برای کسانی که در نزدیکی تالاب هامون زندگی می‌کنند، شده است.
خطر بیخ گوش کشورهای درحالتوسعه
آلودگی هوا به سرعت در حال رسیدن به وضعیتی خطرناک در تمام جهان است؛ به‌‌ویژه برای مردمی که در مناطق شهری زندگی می‌کنند. براساس آمار سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳، رشدی هشت‌درصدی داشته است؛ روندی که همچنان صعودی است. این مسئله جان بیشتر از سه میلیون نفر را در سراسر جهان در سال تهدید می‌کند. ادامه روند کنونی، سالانه موجب مرگ بیش از سه میلیون خواهد شد. ماریا نیرا، مدیر سلامت عمومی سازمان بهداشت جهانی در ژنو می‌گوید: «آلودگی هوا در مناطق شهری تا مرز زنگ خطر پیش رفته است و سلامت انسان‌ها در معرض ویرانی است.» روز گذشته نشریه فورچون نیز به این موضوع پرداخت و نوشت: «گروه‌های تحقیقاتی که وضعیت هوا را در شهرهای مختلف جهان بررسی می‌کنند، اعلام کرده‌اند که ۸۰ درصد شهرنشینها در شهرهایی زندگی می‌کنند که حالا نفس‌کشیدن در آنجاها کار آسانی نیست. بیشتر این مشکلات هم در مناطق فقیرنشین، شهرهای کم‌درآمد و کشورهای درحالتوسعه روی داده است.» براساس آمار تفکیکی، ۹۸درصد شهرهای آلوده در کشورهای فقیر و جهان سوم، شهرهایی با درآمد پایین یا متوسط هستند؛ شهرهایی که از هیچ نظری استانداردهای سازمان بهداشت جهانی را برآورده نمی‌کنند. آیا وضعیت در کشورهای توسعه یافته بهتر است؟ آمار می‌گوید که ۵۶ درصد شهرهای با درآمد متوسط یا پایین در کشورهای پیشرفته نیز با آلودگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. براساس آمار سازمان جهانی بهداشت، مناطق شهری فقیرنشین در شرق مدیترانه و مناطق جنوبی آسیا بدترین وضعیت را دارا هستند.
اعلام کرده‌اند که ۸۰ درصد شهرنشینها در شهرهایی زندگی می‌کنند که حالا نفس‌کشیدن در آنجاها کار آسانی نیست. بیشتر این مشکلات هم در مناطق فقیرنشین، شهرهای کم‌درآمد و کشورهای درحالتوسعه روی داده است
گروه تحقیق کیفیت هوا، سه هزار شهر در ۱۰۳کشور مختلف را بررسی کرده است. آینده از نظر این گروه وخیم‌تر تخمین زده شده است. در دو سال آینده کیفیت هوا بدتر خواهد شد، شهرها و مناطق بیشتری تحت تأثیر قرار خواهند گرفت و وضعیت در معرض خطر قرارگرفتن جان انسان‌ها بدتر خواهد شد. سرطان سینه، بیماری تنفسی و قلبی شایع‌ترین مشکلاتی هستند که سازمان بهداشت جهانی به خاطر آلودگی هوا روی آنها انگشت گذاشته است. دکتر کارلوس دورا، در‌این‌باره می‌گوید: «وقتی کیفیت هوا افزایش پیدا کند، بیماری‌هایی که با آلودگی هوا در ارتباطند، به شکل معناداری افت می‌کنند، وضعیت کار و بهره‌وری بهبود چشمگیری نشان می‌دهد؛ کیفیت زندگی ارتقا می‌یابد و جالب است که حتی بیماری‌های روانی و خشونت نیز کاهش معناداری را نشان می‌دهند. باید کشورها، جمعیت‌ها و سازمان‌های گوناگون را از این نتایج آگاه کرد. کشورهای بیشتری باید به فکر وضعیت هوای خود باشند و تعداد کشورهای بیشتری را باید به وضعیت سالم بازگرداند.»