تاکسیدرمی «نادیا» در بی‌‌خبری
نادیا، تنها خرس بلوچی اسیر در باغ‌وحش چاه نیمه زابل، که اخیرا خبر تلف شدنش آمد، در واقع حدود سه ماه قبل مرده است. گزارش زیر به بهانه این مرگ به وضعیت حیوانات اسیر در باغ‌وحش‌های ایران می‌پردازد.
«نادیا»، خرس سیاه بلوچی در باغ وحش چاه نیمه زابل تلف شده و وحید پورمردان، مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید این مرکز نه تنها مکاتبه‌ای در خصوص اطلاع‌رسانی موضوع به این اداره‌کل نکرده بلکه به نظر می‌رسد «نادیا» طی چند روز گذشته تلف شده و مسئولان باغ وحش قصد پنهان کردن این موضوع را داشته‌اند. این خرس که از جمله گونه‌های نادر حیات وحش کشور است سال ۸۶ به این باغ وحش داده شده و حالا در حالی پورمردان می‌گوید که «با اعزام تیم کارشناسی از استان به محل باغ وحش زابل در حال بررسی علل این حادثه است و نتیجه را پس از اتمام کار کارشناسی اعلام می‌کند.» که فعالان حوزه معتقدند «نادیا» در حدود سه ماه پیش تلف شده و حالا جسم خرس تاکسیدرمی هم شده است.
این خرس که در حدود ۱۸ سالی عمر داشته، از حدود سه ماه قبل در باغ وحش دیده نشده است. کامبیز برادرانی، پژوهشگر حیات‌وحش به «پیام ما» می‌گوید یکی از دوستانش در ماه‌های گذشته به این باغ وحش رفته و اثری از «نادیا» نبوده «آنها پیگیر شدند که چرا نادیا اینجا نیست و می‌خواهند او را ببینند اما متصدیان قفس نادیا گفتند حالش خوب است و پیگیر نشوید.» او می‌گوید بعد از همین اتفاق شک و شبهه‌ها به حاضر نبودن نادیا بالا گرفت اما همچنان هیچ خبر موثقی از حضور او به دست نیامد تا الان که می‌گویند دلیل مرگش مبهم است «شنیده‌های ما می‌گوید «نادیا» به دلیل مارگزیدگی از بین رفته و این اتفاق هم حداقل حدود سه ماه قبل رخ داده چرا که پیکرش تاکسیدرمی شده است.» برادرانی همچنین تاکید می‌کند که با وجود تمام پنهان‌کاری‌های انجام گرفته، اما سوال این است که چرا حداقل حیوان برای تاکسیدرمی به تهران منتقل نشده تا با امکانات بهتر این اتفاق بیفتد و بتوانند از تاکسیدرمی شده نادیا در موزه و … استفاده کنند «آنطور که می‌دانیم از شیر نری که در باغ وحش زابل بوده هم مدتی است اطلاعی در دست نیست و بیم آن می‌رود که این حیوان هم از بین رفته باشد.»
این متخصص حیات وحش در نهایت با گلایه از وضعیت سخت نگهداری این حیوانات می‌گوید که این نخستین بار نیست که شاهد تلف شدن حیوانات در باغ وحش‌ها هستیم و وضعیت نگهداری آنها بسیار اسفبار است «نمونه‌هایش کم نیست. وقتی یک شیر دریایی را در حوض نگه می‌دارند دیگر چه توقعی می‌توان داشت؟ متاسفانه سازمان محیط زیست که متولی این حوزه است، رسیدگی خاصی ندارد و شاهد این هستیم که به راحتی مجوز راه اندازی باغ وحش داده می‌شود و حالا دادن این مجوز به افراد خاص که اغلب فقط پولدار هستند بیشتر از همیشه شده است.»
محیط زیست به وضع حیات وحش رسیدگی نمی‌کند
«نادیا» تنها خرس بلوچی اسیر در باغ‌وحش چاه نیمه زابل بود که از همان دهه هشتاد هم نگرانی‌ها برای شرایط نگهداری‌اش وجود داشت. بارها فعالان این عرصه درباره رسیدگی نشدن به این حیوان، قفس کوچک و شرایط غیراستاندارد نگهداری او هشدار داده بودند اما سال گذشته وحید پورمردان، مدیرکل محیط‌زیست استان سیستان‌وبلوچستان اعلام کرد که از احوال این حیوان باخبر است و به «شهروند» گفت «باغ‌وحش‌های بسیاری آماری از مرگ‌ومیر و زاد و ولد حیوانات‌شان نمی‌دهند، اما از تنها باغ‌وحش استان در منطقه چاه‌نیمه آمار دقیقی داریم و بدون قید و شرط از آن بازدید می‌کنیم. همین دو هفته پیش اداره محیط زیست شهرستان زهک پس از بازدید و سرشماری گونه‌های این مجموعه، گزارشی به من دادند. وضع خرس سیاه باغ‌وحش هم خوب است.» به گفته او «رئیس باغ‌وحش هم دامپزشکی از مجموعه دانشگاه است و این‌طور نیست که دنبال درآمد باشند یا فقط علاقه‌مند باشند. این مجموعه به واسطه مدیریت دانشگاه حالت تحقیقاتی دارد.»
پورمردان همچنین در بررسی باغ‌وحش چاه‌نیمه هم گفته بود «ما در استان تلفات خرس بلوچی نداریم، اما مشکلاتی درباره حیات‌وحش در اسارت وجود دارد. به‌طور مثال در همین باغ‌وحش ۶ فرد شیر نگهداری می‌شود که ۵ فرد آن ماده است. جای آنها نرمال نیست و هزینه‌ها نگهداری‌شان بالاست. اینها معضل است، اما باغ‌وحش ما را به‌عنوان محیط زیست نگران نمی‌کند. خصوصی نیست و خیلی راحت مسئول آن جابه‌جا می‌شود. بازدید عمومی دارد، اما بعید می‌دانم بلیت‌فروشی داشته باشد. همه هزینه‌ها را هم خود دانشگاه زابل پشتیبانی می‌کند. این اتفاق خوبی برای باغ‌وحش است که دغدغه درآمدی ندارد که مثل باغ‌وحش‌های دیگر حیوانات را برای درآمد دست‌آموز کنند و مردم را به قفس راه بدهند.»
در حدود یک سال بعد از صحبت‌های پورمردان، حتی از لاشه این خرس هم خبری نیست و بدون آنکه تحقیقات لازم بر روی او و دلیل مرگش انجام گیرد تاکسیدرمی شده است. سپهر سلیمی، فعال محیط زیست و مدافع حقوق حیوانات هم با تاکید بر این مورد به «پیام‌ما» می‌گوید «تاکسیدرمی کردن حیوان زمان بر است و اینکه گفته شده چند روز است مرده قطعا صحت ندارد.»
او به حیوانات فراوانی که در این سال‌ها کشته شده‌اند اشاره می‌کند. به زرافه کشته شده در باغ وحش صفادشت و یا دلفین کشته شده در دلفیناریوم برج میلاد و می‌گوید «حیات وحش درگیر مسئله قاچاق و خرید و فروش غیرمجاز هستند و این مسئله نیاز به پیگیری و رسیدگی جدی دارد. حیوانات بسیاری داریم که توله‌هایشان فروخته می‌شود و هیچکس هم از جزئیات این تبادل مطلع نیست و دلالی حیات وحش برای باغ وحش‌ها و افراد هم به معضل دیگری تبدیل شده است.» سلیمی بر این نکته هم تاکید دارد که باغ وحش زابل از ابتدا قرار بود مرکز بازپروری حیوانات باشد اما تاکنون هیچ اطلاعی از حیوانات بازپروری شده در دست نیست و آنها آماری از این حیوانات نداده‌اند.
ضرب‌العجل رسیدگی به وضع باغ‌وحش‌ها به تعویق افتاده است
تلف شدن خرس‌های بلوچی در سال‌های اخیر سابقه دار بوده. سال ۹۷، کاریزا، توله خرس دو ماهه در حوالی روستای کاریزای خیرآباد در شهرستان رودان دیده شد. محیط‌بانان پس از ٢۴ساعت جست‌وجو برای یافتن خرس مادر، در نهایت خرس را ابتدا به اداره رودان و بعد به بندرعباس منتقل کردند. معاون فنی اداره محیط‌زیست استان هرمزگان همان وقت‌ها گفته بود که ما مایلیم کاریزا در هرمزگان بماند و حتی با شهرداری هم صحبت کردیم تا بتوانیم محلی را برای نگهداری این حیوان فراهم کنیم اما بعدها این پژوهشگر حیات‌وحش گفتند که کاریزا مُرده است. تیرماه سال ٩٧ هم دو توله‌خرس سیاه آسیایی گرسنه وارد باغی در روستای خروس آونگ دهستان رمشک شدند. صاحب باغ زنده‌گیری‌شان کرد و به محیط‌بانان تحویل داد. همان وقت رئیس اداره قلعه گنج کرمان گفت که ماموران حفاظت محیط‌زیست در پی یافتن مادر توله‌خرس‌ها هستند تا توله‌ها را در نزدیکی مادرشان رهاسازی کنند. اما جا‌به‌جایی با ماشین غیراستاندارد و در گرما و همین‌طور تغذیه غیراستاندارد در نهایت باعث تلف‌شدن این دو توله‌خرس شد و آنها هیچ‌وقت در زیستگاه‌شان رها نشدند.
حالا هم سناریوی مرگ «نادیا» و دلایل مبهم مرگ مشکلی بر مشکلات دیگر اضافه کرده و شهاب‌الدین منتظمی، مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش هم به «پیام‌ما» می‌گوید از مدیران استانی خواسته این مسئله را بررسی کنند. او در پاسخ به این پرسش که آیا خبر دارد پیکر «نادیا» تاکسیدرمی شده یا خیر هم می گوید «هنوز نمی‌دانیم و منتظر اعلام نظر از استان هستیم.»
به گفته او از میان ۷۵ باغ‌وحش فعال در کشور، در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد آنها از شرایط استاندارد برخوردار نیستند «سال گذشته ضرب‌العجلی برای رسیدگی به وضعیت باغ‌وحش‌ها تعیین کردیم و دستورالعملی برای استاندارد کردن فعالیت آنها تدوین شد اما کرونا عاملی شد که این ضرب‌العجل به تعویق بیفتد. چرا که همه این باغ‌وحش‌ها با درآمد شخصی اداره می‌شوند و به دلیل کرونا اغلب آنها تعطیل بودند و همین در روند کارشان اخلال ایجاد شد.»
منتظمی تاکید دارد که مسئله استاندارد کردن باغ وحش‌ها در دستور کار قرار دارد و برای همین هم سامانه‌ای طراحی شده که همه مراکز ملزم به حضور در آن هستند و هرچند ماه یکبار باید از وضعیت گونه‌هایی که دارند اطلاع دهند «این سامانه هنوز وارد کار نشده اما امیدواریم در ماه‌های آینده عملیاتی و راستی‌آزمایی شود چرا که باید به دنبال راهکاری منطقی برای حل این مسئله باشیم. این حیوانات را نمی‌شود رهاسازی کرد و در نهایت فقط باید شرایط حفظ استاندارد را فراهم آورد.»