از یک فایل اِکسل تا ترویج واکسن‌هراسی در یک روز
در شرایطی که موج جدید کرونا در کشور بیداد می‌کند و سیستم درمانی در وضعیت فروپاشی قرار دارد، اخیرا «گزارشی» در بنگاه‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود که به طور غیرمستقیم می‌گوید واکسن‌هایی که در ایران تزریق می‌شود اثر کمی دارد.
اگر گزارش را جستجو کنید به نامه‌ای می‌رسید که توسط علی شریفی زارچی سرپرست «مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات» نگاشته شده. اولین چیزی که به چشم می‌زند این است که گزارش توسط گروهی مهندس «داده» بدون تخصص اپیدمیولوژیستی نوشته شده است. برای این گروه «داده» تنها یک عدد بین صفر و یک است و پارامترهای اپدیمولوژیستی معنی خاصی ندارند. وقتی گزارش را بیشتر می‌خوانید به وضوح متوجه این اتفاق می‌شوید. در گزارش هیچ تحلیل داده‌ای در مورد نوع واکسن (در ایران چهار نوع واکسن مختلف در بازه‌های زمانی مختلف تزریق شده)، زمان تزریق، و وضعیت گروه هدف انجام نشده است. این گزارش تنها می‌گوید که فلان قدر از کسانی که دو هفته از دوز دوم واکسن‌شان گذشته فوت کرده‌اند و با تقسیم این رقم به تعداد کسانی که واکسینه شده‌اند به عددی می‌رسد. روش تحقیق گزارش سپس این عدد را با داده‌های جهانی بر اساس تحقیقات اپدیمولوژیستی نهادهای معتبر مقایسه می‌کند و با شگفت‌زدگی از عدم تطابق هشدار می‌دهد! باید بپرسیم آیا تحقیق ویروس‌شناسان «سازمان بهداشت جهانی» با مهندسان «مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات» قابل مقایسه است؟ شاید دلیل عدم تطابق نتایج این گزارش‌ها، روش اپیدمیولوژیستی سازمان بهداشت جهانی و فایل‌های اکسل «مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات» باشد؟
مشکل اصلی گزارش اما تنها یک مشکل روش‌شناسی و از سر ناآگاهی نیست. در فضای شک و تردید این روزها هر به اصطلاح «گزارشی» که با نرم‌افزارهایی مثل اکسل به آنها شکل علمی داده شده باشد و قابل قبولشان کند، از سوی شبکه‌های اجتماعی و مردم بلعیده می‌شود. در این مورد پس از مدتی کوتاه این خبر با آب و تاب توسط رسانه‌های داخلی و خارجی و تلویزیون‌هایی مانند ایران اینترنشنال مخابره شد و تعدادی از کاربران «عرزشی» شبکه های اجتماعی نیز با هشتگ واکسن نمی زنیم، از شکست واکسیناسیون در ایران و مفیدنبودن آن نوشتند.
اما شک و تردید و شبکه‌های اجتماعی مثل بنزین و کبریت هستند. در مدت کوتاهی از انتشار خبر گزارش وزارت بهداشت، شبکه های اجتماعی در سطحی فراگیرتر از کمپین واکسن نمی زنیم، پر شدند از پیام‌های پر از تردید در مورد واکسن و تزریق آن.
فضای رفت و برگشتی این روزها میان ضرورت واکسیناسیون و تردید نسبت به مفیدبودن آن نشان می دهد، مدیریت یک پاندمی در کنار توجه به اصول علمی، هنر گفتگو با جامعه است. در هنگامه بی‌اعتمادی عمومی، رسانه‌ها و افرادی که موقعیت مرکزی در شبکه‌های مجازی دارند می توانند همچون ماشین خاموش‌کننده آتش و یا بنزین عمل کنند. از سوی دیگر دسترسی به یک فایل اکسل و کشیدن نمودار، لزوما داده‌های اپیدمیولوژیستی با نتیجه‌گیری و پیغام صحیح ایجاد نمی‌کند و افرادی که فاقد تخصص هستند باید از چنین بازی‌هایی با داده‌ها یا پرهیز کنند یا آن را برای خودشان نگه دارند.
امکان کاهش کارایی واکسن‌ها در گذر زمان و در برابر گونه‌های جدید اصلی علمی است. برای مثال آخرین داده‌ها نشان می‌دهند که واکسن آسترازنکا که در ایران تزریق می‌شود در گذر زمان اثرگذاری‌اش کم می‌شود اما با شیب کمتری از واکسن فایزر. چنین چیزی برای واکسن سینوفارم هم احتمالا وجود دارد اما فعلا در برابر گونه دلتا داده‌ای از آن وجود ندارد. با این حال داده‌های تا پیش از گونه دلتا حکایت از اثربخشی خوب واکسن در برابر موارد حاد کرونا دارد. واکسن‌ها حتی با کاهش اثربخشی هنوز می‌توانند تا میزانی از موارد حاد کرونا جلوگیری کند.
واکسن تنها اسلحه فیزیکی ما برای مقابله با کروناست. پخش پیغام‌های نادرست، ناکامل و گمراه‌کننده که بدون پایه مشخص در واکسیناسیون عمومی شک و تردید ایجاد کند سدی است در برابر مقاومت جامعه در برابر ویروس.
اینطوری که شما WHO رو مرجع بی خطا میدونید واقعا جای تعجب و شک داره ، من از هیچ کسی نمیخام دفاع کنم ولی مقاله تون یک سویه ، متعصبانه و با غرض نوشته شده
ای کاش به جایی برسیم که هیچ کس و هیچ ارگانی رو بی تفکر و بررسی و تامل سالم یا ناسالم فرض نکنیم
نتایج این گزارش به صورت توصیفی ارائه شده نه استنباطی و تعمیم‌پذیر. نمودارها شفاف نشون میده که این تعداد فوتیها بیشتر در افراد مسن بوده چون اول افراد مسن واکسینه شدند (و بسیاری‌شون به دلایلی غیر از کرونا فوت شدند) و این نتایج با نتایج WHO که به تمام گروه‌های سنی پرداخته (و طبیعتا مرگ کمتری در آن گروه‌ها بوده) قابل مقایسه نیست. در انتهای گزارش پیشنهاد شده بیاید داده‌ها رو بگیرید برید روش کار کنید. این شفافیت در ایران کم‌سابقه است و طبیعتا پیامدهایی داره. امیدوارم تهیه‌کنندگان این گزارش رو ناامید نکنه و بستر همکاری‌های بین‌رشته‌ای رو فراهم کنه.
دکتر شریفی زارچی از نخبگان المپیادی این کشور و دکتری تخصصی بیوانفورماتیک است. ایشان با مباحث آمار زیستی و اپبدمیچلوژی آشنایی دارند و بعید است گزارش ایشان بدون درنظر گرفتن نکات علمی باشد و البته خیلی ساده لوحانه است که فکر کنید در مرکزی با این سطح داده‌ها در اکسل آنالیز می‌شود. به نظر می‌رسد رسانه‌ای شدن و برداشت‌های افراد غیر متخصص مشکل اصلی است.
ماست مالی ممنوع
واکسن نمیزنیم
در اوضاع و موقعیتی که شفافیت چندانی در هیچ‌یک از مسائل وجود ندارد یک استاد باسواد آمار و بیوانفورماتیک(دکتر علی شریفی زارچی) در وزارت بهداشت یک تحقیق آماری انجام داده‌است تا یک هشدار بدهد. ایشان نتایج آزمایش آماری خود را همراه داده‌هایی که از آنها این نتایج را استنتاج کرده‌است برای همه منتشر کرده‌است و راه را برای نقد علمی هم باز گذاشته‌است.
این لحنی که شما دارید و با تکبر نوشته‌اید «فایل‌های اکسل وزارت بهداشت» و «مهندسان» در فضای علمی جایگاهی ندارد؛ اگر بلد هستید استدلال آماری خود در رد این نتایج را ارائه کنید، اگر هم بلد نیستید که این‌طور صحبت کردن صرفا نشان از بی‌سوادی از فضای علمی است.