نام جانسون و جانسون نام آشنایی برای مردم در گوشه و کنار دنیا است. (وضعیت سهام این شرکت)
این شرکت در سال ۱۸۸۶ تا سیس شده است و شرکتی چندملیتی است. در سال ۲۰۱۸ این شرکت ازنظر درآمد در رده ۳۷ در فهرست ۵۰۰ شرکت پردرآمد در آمریکا در مجله فوربز قرار داشت. ۲۵۰ شرکت و واحد کوچک‌تر زیرمجموعه این غول داروسازی قرار دارد و این شرکت در ۶۰ کشور جهان فعالیت داشته و محصولاتش در ۱۷۵ کشور به فروش می‌رسد. این شرکت در ایران پیش از انقلاب فعال بود و از سال ۱۳۵۳ برای تولید محصولات بهداشت کودک فعالیت می‌کرد. این مجموعه اکنون به نام گروه بهداشتی فیروز در ایران به فعالیت خود ادامه می‌دهد. باوجودی که عمدتاً در بین خانواده‌ها این برند دارویی با محصولات بهداشت کودک شناخته می‌شود اما بخش بزرگی از فعالیت‌های این شرکت تولید و توسعه دارو و واکسن است.
تاریخچه واکسن کوید جانسون و جانسون (J & J)
بعد از ظهور ویروس SARS-Cov-2 و مشخص شدن این واقعیت که این ویروس همه‌گیری جهانی را رقم خواهد زد تلاش‌ها برای ساخت واکسن از سوی شرکت‌های داروسازی مختلف آغاز شد. شرکت جانسون و جانسون نیز از ژانویه ۲۰۲۰ کار بر روی واکسن را آغاز کرد. در ماه مارس ۲۰۲۰ این شرکت کمکی ۴۵۶ میلیون دلاری از دولت ایالات‌متحده برای توسعه پروژه واکسن خود دریافت کرد. بعد از مراحل آزمایشگاهی و حیوانی ،این شرکت فاز اول آزمایش بالینی خود را هم‌زمان با فاز دوم در ماه جولای آغاز کرد. روش موازی برگزار کردن فازهای آزمون بالینی با هدف کاهش زمان موردنیاز برای تولید واکسن از سوی بخش‌های مختلف دنبال شده بود. این واکسن برخلاف سایر رقبای خود بر مبنای تنها یک دُز تزریق طراحی‌شده بود. در ماه اوت دولت آمریکا تعهد داد در صورت تائید واکسن ۱۰۰ میلیون دز از آن را به قیمت یک میلیارد دلار تهیه کند.
در ماه سپتامبر این شرکت فاز سوم آزمون بالینی خود را آغاز کرد. در ۸ اکتبر، اتحادیه اروپا نیز قراردادی مبنی بر پیش‌خرید ۲۰ میلیون دز این واکسن را نهایی کرد. اما فرآیند فاز سوم روز ۱۲ اکتبر به دلیل یک مورد حساسیت فوق‌العاده شدید متوقف شد. پس از بررسی این مورد و تائید مراجع نظارتی آزمون بالینی فاز سوم این واکسن از روز ۲۳ اکتبر از سر گرفته شد.
در ۱۶ نوامبر این شرکت اعلام کرد علی رغمی که طرح اولیه بر مبنای تزریق یک دز واکسن بوده است فاز سوم تازه‌ای را برای بررسی کارآمدی واکسن در صورت تزریق دو دز آغاز خواهد کرد. یک ماه بعدازآن بود که ثبت‌نام داوطلبان برای فاز سوم واکسن (یک دز) تکمیل شد و بدین ترتیب فاز سوم با حضور ۴۵ هزار داوطلب پیگیری شد.
۲۹ ژانویه سرانجام این شرکت نتایج اولیه فاز سوم خود (بر مبنای یک دز) را منتشر کرد. حال این شرکت باید ضمن ارائه مدارک برای دریافت مجوز اضطراری نه‌تنها داده‌های فاز سوم را تکمیل کند که فاز سوم مربوط به استفاده از دو دز را نیز به نتیجه برساند.
چگونگی ایمن‌سازی بدن توسط واکسن جانسون و جانسون
واکسن طراحی‌شده توسط جانسون و جانسون که به نام فنی JNJ-78436735 یا Ad26.COV2.S هم شناخته می‌شود توسط یکی از شرکت‌های زیرمجموعه جانسون و جانسون مستقر در بلژیک به نام Janssen تولیدشده است و در این مسیر از همکاری مرکز پزشکی Beth Israel Deaconess Medical Center (BIDMC) که بیمارستانی آموزشی در شهر بوستون و وابسته به دانشگاه پزشکی هاروارد است استفاده کرده است.
این واکسن نیز مانند نمونه‌های دیگر پروتئین اسپایک یا شاخک‌های اطراف ویروس را هدف می‌گیرد. این واکسن از روش نسبتاً تازه‌ای استفاده می‌کند.
در این روش مشابه واکسن مدرنا و فایزر بخشی از کد ژنتیکی تولید پروتئین اسپایک ویروس کوید (نه کل ویروس بلکه فقط پروتئین شاخک) به سلول بدن معرفی‌شده و سلول‌های بدن را وادار به تولید این پروتئین می‌کند. سیستم ایمنی بدن این پروتئین را شناخته و در مقابل آن فعال می‌شود. بدین ترتیب زمانی که ویروس اصلی وارد بدن شود، سیستم دفاعی بدن با حساس بودن نسبت به این شاخک‌ها که بر سطح بیرونی ویروس کرونا – ۱۹ قرار دارد به مقابله با آن برمی‌خیزد.
اما برخلاف فایزر و مدرنا که از یک‌رشته دستورالعمل RNA برای تولید پروتئین اسپایک درون سلول بدن استفاده می‌کنند این واکسن از دستورالعمل ثبت‌شده روی یک ساختار DNA استفاده می‌کند و به همین دلیل هم شرایط نگهداری آن ساده‌تر از واکسن‌های فایزر و مدرنا است (چون RNA شکنندگی بیشتر و پایداری کمتری دارد.)
این روش سال‌ها است که مورد برسی قرار دارد و برای نخستین بار واکسنی که با این روش برای مقابله با ابولا ساخته‌شده بود در ماه جولای مجوز گرفت همچنین پروژه‌هایی برای طراحی واکسنی برای ایدز و زیکا از این روش در حال انجام است. این روش مشابه روشی است که شرکت زنکا و دانشگاه آکسفورد نیز برای ساخت واکسن خود استفاده کردند.
در این روش محققان ژن و DNA پروتئین اسپایک یا همان شاخک‌های معروف ویروس سارس -کرونا ویروس – ۲ را استخراج کرده و آن‌ها را درون ویروس دیگری از خانواده آدنا ویروس به نام آدنا ویروس ۲۶ وارد می‌کنند. آدنا ویروس‌ها موجودات رایجی هستند که ازجمله عامل سرماخوردگی فصلی به شمار می‌روند. بااین‌وجود این ویروس‌ها پیش از اینکه میزبان دی ان ای اسپایک ویروس کرونا شوند، عقیم‌سازی شده‌اند. به این معنی که ویروس حامل (آدنا ویروس ۲۶) توان تولیدمثل درون بدن را ندارد و درواقع تنها مانند اسب تروآیی عمل می‌کند که دی ان ای جاسازی‌شده درونش را به سلول‌های بدن ما برساند.
وقتی این ویروس وارد بدن شد به درون سلول ما نفوذ می‌کند اما خودش توان بازتولید ندارد و تنها کاری که انجام می‌دهد معرفی دی ان ای شاخک‌های ویروس کرونا به ماشین تولیدمثل سلولی است. سلول‌های بدن این پروتئین ها را تولید می‌کنند و سیستم دفاعی بدن نیز به مقابله به آن‌ها برمی‌خیزد و پادتن لازم را تولید می‌کند. (برای اطلاع بیشتر از نحوه عملکرد این روش و روش‌های دیگر واکسن‌سازی اپیزود ۱۴ پادکست در این شب ها را گوش دهید.)
ادامه روش ایمن‌سازی تفاوتی با بقیه واکسن‌ها ندارد.
برسی نتایج اولیه واکسن جانسون و جانسون
داده‌های اولیه از بررسی نتایج فاز سوم (تا اینجا) یک دز تزریق واکسن جانسون و جانسون نشان می‌دهد این واکسن در برابر ایجاد هر دو حالت ملایم و وخیم کوید-۱۹ در بدن مقاومت ایجاد می‌کند اما میزان مقاومت ایجادشده کمتر از واکسن‌های فایزر، مدرنا و اکسفورد است. همچنین این نتایج نشان داده است که کارآمدی این واکسن در باربر سویه جدید ویروس که به سویه آفریقای جنوبی معروف است کمتر از میزان مقاومتی است که در برابر سویه رایج ویروس ایجاد می‌کند.
بر اساس این داده‌ها، به‌طور میانگین واکسن جانسون و جانسون، تا ۲۸ روز پس از تزریق، حدود ۶۶% ایمنی در برابر حالت ملایم و حاد بیماری ایجاد کرده است اما این نتایج به‌طور قابل‌توجهی با مکان آزمایش و توزیع جغرافیایی متفاوت است (به همین دلیل است که عمده شرکت‌ها در تلاش‌اند در فاز سوم واکسن‌ها را در بازه وسیع‌تری از تنوع جمعیتی و جغرافیایی آزمایش کنند تا بتوانند از میزان اثر آن در بخش‌های مختلف جهان تصویر بهتری داشته باشند.
داده‌های این مرحله نشان می‌دهد این واکسن در بین ساکنان ایالات‌متحده ۷۲ درصد و در میان افراد آزمایش‌شده در آمریکای جنوبی ۶۶ درصد و در آفریقای جنوبی تنها ۵۷ درصد ایمنی ایجاد کرده است (که مورد اخیر احتمالاً به دلیل شیوع سویه معروف به آفریقای جنوبی باشد.)
بر اساس این داده‌ها واکسن توانسته است تا ۸۵ درصد از شکل‌گیری حالت‌های حاد بیماری جلوگیری کند و مانع بستری سازی ناشی از شرایط حاد و مرگ ناشی از ابتلا شود.
این عدد به‌خصوص با مقدار کمتری که نسبت به واکسن‌های فایزر و مدرنا دارد این نگرانی را به وجود آورده است که آیا این واکسن با اقبالی از سوی مردم و کشورها مواجه خواهد شد یا نه. از یک‌سو شرایط نگهداری ساده‌تر این واکسن احتمال توزیع آن را بیشتر می‌کند اما اگر واکسن اکسفورد زنکا بتواند تأییدیه خود را بگیرد و نتایج قبلی را تکرار کند در این صورت شاید در اولویت بالاتری نسبت به این واکسن قرار بگیرد.
به همین دلیل هم این شرکت با حضور بیش از ۳۰ هزار نفر در حال ترتیب دادن فاز سوم مستقلی برای بررسی اثر دو دز تزریق واکسن به فاصله ۵۷ روز است. اما فاصله بلند میان تزریق‌ها و زمان طولانی که تا به دست آوردن نتایج اولیه از این تحقیق وجود دارد آن را به گزینه‌ای جدی برای کوتاه‌مدت بدل نخواهد کرد.
آیا ۶۶ درصد ایمنی به معنی ناکارآمدی واکسن است؟
این عدد اگرچه از عدد مشابه برای فایزر و مدرنا و ادعای اسپوتنیک وی و واکسن‌های اکسفورد زنکا و چین، کمتر است اما به معنی ناکارآمدی مطلق آن نیست. اگرچه ۶۶ درصد در بخش‌های پایینی میزان ایمنی بخشی قرار دارد که ترجیح می‌دهیم واکسن‌ها داشته باشند اما در نظر داشته باشیم که واکسیناسیون علیه کوید در این مقطع و به‌خصوص به دلیل توان اندک تولید و عدم تناسب میزان تولید و نیاز، باید در قالب یک منظومه ادامه داده شود و واکسن‌های مختلف می‌توانند بخشی از مسئولیت را بر عهده بگیرند. باید به یاد داشت که هرچقدر مدت‌زمان گردش واکسن بیشتر باشد به معنی افزایش دفعاتی است که واکسن تکثیر می‌شود و همین باعث می‌شود که احتمال بروز جهش‌های نادر ولی خطرناک ویروس بیشتر شود. به همین دلیل واکسیناسیون سریع برای شکستن زنجیره انتقال ضروری است حتی اگر واکسنی مانند جانسون و جانسون ۶۶ درصد ایمنی ایجاد کند به معنی این است که تقریبا از هر سه‌نفری که این واکسن را دریافت می‌کند دو نفر ایمنی به دست می‌آورند. و شدت بیماری در نفر سوم ممکن است کاهش پیدا کند.
نکته مهم اینکه واکسیناسیون سریع و البته در کنار رعایت سه‌گانه، شستن دست‌ها، فاصله‌گذاری اجتماعی و استفاده جدی از ماسک می‌تواند این زنجیره را قطع کند.
شاید سؤال مهمی که سرنوشت این واکسن بر منظومه واکسیناسیون را (بر اساس داده‌های فعلی) تعیین کند، این است که آیا کسانی که به دلیل کمبود واکسن‌هایی مانند فایزر و مدرنا و … جانسون و جانسون را تزریق می‌کنند می‌توانند در ادامه واکسن‌های دارای ایمنی بالاتر را هم تزریق کنند. تا الان جواب مستقیمی وجود ندارد اما برخی از محققان می‌گویند دلیلی وجود ندارد که این دو واکسن را نتوان بافاصله زمانی به یک نفر تزریق کرد.
در نهایت نباید فراموش کرد که ما شاهد اتفاقی تاریخی هستیم این تعداد از واکسن های متفاوت با عملکردهای مختلف برای ویروسی که تنها کمی بیش از یک سال قبل شناسایی شد رویدادی تاریخی در دنیای علم به شمار می‌رود.