انتقال آب با نام انحرافی
به‌‌رغم مخالفت سازمان جهاد کشاورزی و محیط زیست مازندران طرح «سامانه مهار نشت آب سد لار» برای تامین آب پایتخت در دستور کار قرار گرفت.
از نخستین بار که طرح انتقال آب از مازندران به پایتخت مطرح شد، حدود ۱۰ سال می‌گذرد. آن روزها اجرای این طرح با هدف تامین آب تهران که به گفته کارشناسان قرار بود با مشکلات جدی برای تامین آب مواجه شود، جزو مهم‌ترین استراتژی‌های وزارت نیرو بود. پس از ده سال اما به نظر می‌رسد به رغم بروز مشکلات ناشی از خشکسالی شدید در کشور، سیاست‌گذاران همچنان پیگیر این طرح هستند و به تازگی شرکت آب‌منطقه‌ای تهران با هدف تأمین آب آشامیدنی مورد نیاز پایتخت مجوز اجرای طرح «سامانه مهار نشت آب سد لار» را دریافت کرده است. طرحی که بر اساس آن قرار بر این است که مقدار آبی که از سد لار به سمت دره هراز و مازندران جاری می‌شود، دوباره به سمت تهران و سد لتیان بازگردانده شود. این طرح مخالفانی دارد که معتقدند اجرای آن می‌تواند منجر به بروز تنش آبی در دشت هراز شود. اما گویا مراحل اجرایی طرح در سکوت در حال پیشرفت است.
شرکت آب منطقه‌ای تهران در پی اجرای طرحی است که در آن قرار است با ساخت یک بند انحرافی و دو تونل، سالانه ۱۶۷ میلیون مترمکعب آب از پایین‌دست سد لار و پیش از رسیدن به سدِ در حال ساخت هراز، برای تامین آب شرب تهران به سمت سد لتیان منتقل شود. هر چند اعلام شده این طرح برای ساماندهی نشتی سد لار اجرا می‌شود اما در گزارشی که خبرگزاری ایرنا منتشر کرده در نامه‌ای که شرکت آب منطقه‌ای تهران، در روز ۲۸ تیر به اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران ارسال کرده آمده است: «در نتیجه افزایش تقاضا برای آب شرب به منظور ایجاد امکان انتقال حق‌آبه مصوب آب شرب، اجرای پروژه مهار آب نشتی سد لار در دستور کار این شرکت قرار گرفته است. این سامانه مشتمل بر سازه آبگیر در محدوده پلور و تونلی به طول حدود ۲۸ کیلومتر در دو قطعه است که بخشی از قطعه دوم تونل در محدوده استحفاظی آن اداره کل واقع شده است. عملیات اجرایی توسط قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا-موسسه فاطر در دست انجام است» مختصاتی که برای سامانه مذکور در نامه درج شده است، شباهت چندانی با اتخاذ تدابیری جهت کنترل فرار آب از بدنه سد ندارد. اصرار مسئولان در حوزه مدیریت آب برای تامین آب در یک منطقه به قیمت ایجاد تنش آبی در مبدا با اجرای پروژه‌های انتقال آب در ابعاد مختلف، آن هم در شرایطی که طبق اعلام مرکز پایش و مدیریت هوشمند کشاورزی ایران، صد درصد مساحت کشور تحت تاثیر اثرات خشکسالی است، چه نتیجه‌ای جز بروز اختلافات بین استانی در پی خواهد داشت؟
اوایل تیرماه بود که رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران اعلام کرد تنش‌آبی در شالیزارهای مازندران و به ویژه در دشت هراز جدی شده، و این سازمان درخواست تامین حق‌آبه کشاورزی این منطقه را از سد لار به وزارت نیرو ارائه کرده است. حالا با انتشار متن نامه شرکت آب منطقه‌ای تهران، و خبر اجرایی شدن طرح «سامانه مهار نشت آب دشت لار» رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران به ایرنا گفته است: «اجرای این پروژه از سال‌ها قبل توسط برخی مسئولان تهران مطرح می‌شد. همان زمان نیز ما مخالف اجرای طرح بودیم؛ چون برای تامین آب کشاورزی در دشت هراز مشکل ایجاد می‌کند، اما صرف‌نظر از این موضوع حالا که ساخت سد هراز آغاز شده و پیشرفت فیزیکی آن با چند صد میلیارد تومان اعتبار به بیش از ۳۵ درصد رسیده، اجرای چنین طرحی در بالادست سد به هیچ وجه فنی و کارشناسی نیست. این که از یک سو با سرمایه‌گذاری کلان ملی برای تامین آب مورد نیاز دشت مهم و بزرگ هراز که بخش مهمی از برنج کشور را تامین می‌کند سد هراز ساخته شود و از سوی دیگر جلوی آبی را که قرار است وارد مخزن این سد شود، بگیریم به هیچ وجه توجیه فنی و کارشناسی ندارد. همین حالا که این مقدار آب به سمت دشت هراز جاری می‌شود برای تامین آب کشاورزی با مشکل مواجه هستیم و تنش آبی داریم. دشت هراز مرکز تولید برنج کشور محسوب می‌شود و نباید روی منابع آبی آن چنین طرح‌هایی اجرا شود، چرا که به صورت مستقیم با امنیت غذایی کشور ارتباط دارد. انتظار می‌رود نمایندگان استان و شرکت آب منطقه‌ای مازندران باید در این زمینه پیگیری‌های جدی داشته باشند.»
اما با وجود تمام مشکلاتی که کشاورزان منطقه با آن دست به گریبان هستند، به بهانه ساماندهی میزان آبی که از بدنه سد لار نشت کرده و سبب کاهش کارایی سد جهت ذخیره آب و تامین آب مورد نیاز پایتخت، تصمیم گرفته‌اند آب خارج شده از سد لار را که به سمت مازندران می‌رود منحرف کرده و به سد لتیان بازگردانند. این تصمیم به یکباره اتخاذ نشده، چندی پیش شهرام عدالتی معاون هماهنگی برنامه و بودجه تهران گفته بود: «برنامه‌های مؤثری برای کنترل مصرف آب در نظر گرفتیم، اما در نهایت اگر این برنامه‌ها محقق نشود آخرین گزینه این است که برای تامین آب استان تهران به استان مازندران چنگ بیندازیم.» و حالا با اوج گرفتن خشکسالی و کاهش بارش‌ها و از طرفی افزایش میزان مصرف در پایتخت، به نظر می‌رسد اهداف برنامه‌های ذکر شده محقق نشده و نوبت به «چنگ انداختن» به منابع آب در مازندران جهت تامین آب تهران رسیده است.
این طرح مثل بسیاری از طرح‌های انتقال آب مدافعانی دارد که با اعداد و ارقام سعی در نشان دادن اهمیت اجرای آن دارند. اما کارشناسان معتقدند انجام این پروژه منجر به بروز مشکلاتی در دشت هراز که یکی از مناطق مهم در تامین امنیت غذایی کشور است، می‌شود. بابک مومنی، عضو هیات علمی دانشگاه در خصوص تبعات این طرح به خبرگزاری ایرنا گفته است: «پیامدهای منفی اجرای این پروژه با توجه به اهمیت دشت هراز و کشاورزی آن در کشور و میزان آب مد نظر برای هدایت به سمت تهران از حوضه آبریز هراز، سنگین‌تری از سد فینسک خواهد بود. بر خلاف آن‌چه مسئولان و کارشناسان وزارت نیرو درباره این طرح بیان می‌کنند و استدلال‌های نادرستی که می‌آورند، این پروژه را نمی‌توان مهار آب نامید و قطعاً انتقال آب بین حوضه‌ای است که پرتنش‌تر از فینسک خواهد بود؛ چون نقش دشت هراز در کشور به دلیل تولید برنج نقشی استراتژیک است. امروز دشت هراز با بیلان آبی منفی مواجه است. طراحی و اجرای پروژه انتقال آب از غرب استان به دشت هراز که البته در نیمه‌های راه متوقف مانده نیز نشان می‌دهد که این دشت با تنش آبی مواجه است».
ماجرای پروژه انتقال آب از مازندران به تهران به همین جا ختم نمی‌شود. در حالی که گفته می‌شود مجوزهای لازم محیط زیستی طرح در سکوت خبری صادر شده است، مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران از تبعات اجرای این پروژه بر محیط زیست منطقه هم می‌گوید. تامین آب شرب پایتخت به قیمت آسیب به کشاورزی و محیط زیست یک منطقه، تنها نتیجه یک تصمیم به دور از تدبیر و نگاه بلند مدت است. ابراهیمی کارنامی مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران به ایرنا گفته: «موضوع مهم دیگری که در اجرای این پروژه به آن انتقاد داریم محل اجرای سازه آبی است. یعنی علاوه بر این که با کلیات پروژه مخالفیم، با توجه به جانمایی آن در پایین‌دست «لاسم» دلیل دیگری هم برای مخالفت داریم. نقطه‌ای که قرار است طرح در آن اجرا شود علاوه بر این که جلوی آب جاری شده از سمت سد لار را می‌گیرد، بخشی از آب لاسم‌رود را که به سمت هراز می‌آید، به سمت تهران و سد لتیان انتقال می‌دهد. یعنی با این توجیه که نشتی سد لار برگشت داده شود، از سرازیر شدن بخشی از آب لاسم‌رود به سمت مازندران نیز جلوگیری می‌شود.»
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران از مخالفت اداره متبوع خود با اجرای این طرح می‌گوید و تاکید می‌کند: «این طرح قرار است با ساخت یک سازه به ارتفاع هفت متر و دو تونل و ایستگاه پمپاژ، سالانه ۱۶۷ میلیون متر مکعب آب را به سمت تهران برگرداند. ما از ابتدا با اجرای این طرح مخالف بودیم و همچنان مخالف هستیم، اما تصمیم‌ها درباره اجرای آن در استان گرفته نمی‌شود و وزارت نیرو تصمیم‌گیرنده اصلی در این زمینه است» مازندران علاوه بر این پروژه سال‌ها با طرح جنجالی ساخت سد فینسک که یکی از پروژه‌های زنجیره‌ای برای تحقق رویای تاسیس پایتخت صنعتی بود، هم درگیر بودند. اما همانطور که مومنی می‌گوید اجرای طرح «سامانه مهار نشت آب دشت لار» تبعات به مراتب بیشتری از اجرای پروژه‌ای مثل ساخت سد فینسک به دنبال دارد.