کندی واکسیناسیون سرعت مرگ
هر روز خبرهایی از تولید واکسن‌های مختلف ایرانی برای مقابله با کرونا منتشر می‌شود. این گزارش به روند کند تزریق واکسن و آشفتگی در مراکز سلامت در ایران نگاهی می‌اندازد و از چشم‌انداز واکسیناسیون عمومی در ایران می‌گوید.
روزانه بیش از ۱۰۰نفر در کشور جانشان را در اثر کرونا از دست می‌دهند و بالای ۱۰هزار مورد رسمی ابتلا ثبت می‌شود؛ روندی که حالا صعودی شده و با قرمز شدن وضعیت ۵ استان جنوبی، در حال پیشروی است. مسئولان نظام سلامت وعده واکسیناسیون تمام ایرانیان را تا پایان سال می‌دهند، درحالی‌که فعالان همین حوزه با انتقاد از روند نامناسب واکسیناسیون، معتقدند وزارت بهداشت نمی‌تواند به تنهایی دست به چنین اقدامی بزند و تأکید می‌کنند اگر سازوکارها تغییر نکند، همان ماجرایی که برای سالمندان در هفته‌های اخیر در حال رخ دادن است، در واکسیناسیون عمومی و در گروه‌های سنی دیگر با شدت بیشتری تکرار می‌شود. واکسیناسیون در کشور، روند بسیار کندی طی می‌کند، تا به حال دلیل سرعت پایین در تزریق واکسن را محقق نشدن وعده کشورهای سازنده واکسن در ارسال محموله‌ها و نبود واکسن در دنیا و… اعلام می‌کردند، اما با صدور مجوز مصرف اضطراری برای واکسن ایرانی، تمرکز از واردات واکسن برداشته شد و حالا گفته می‌شود واکسیناسیون در مرحله بعدی با واکسن ایرانی صورت می‌گیرد. تا جایی که علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا روز گذشته اعلام کرد که با همین واکسن‌های ایرانی، تلاش می‌شود تا پایان سال، تمام گروه‌های هدف، حداقل یک دوز واکسن را دریافت کنند. او این وعده را هم داد که در ماه‌های آینده، بیش از ۷تا ۸میلیون دوز به‌صورت ماهانه، واکسن داخلی در اختیار قرار داده شود و در کنار آن هم واکسن خارجی وارد شود. رئیسی، در حالی بر تسریع در روند واکسیناسیون در ماه‌های آینده تأکید می‌کند که واکسن کووایران برکت، به‌عنوان تنها واکسن مجوزدار ایرانی برای مصرف عمومی، در هفته‌های اخیر، کمی بیش از یک میلیون دوز تولید شده است. همه اینها در شرایطی است که با گذشت بیش از ۴ماه از شروع واکسیناسیون در کشور، براساس آخرین اعلام وزارت بهداشت، تاکنون ۵میلیون و ۶۱۳هزار و ۱۴۰دوز واکسن تزریق شده است؛ «دوز» به معنی «نفر» نیست، چرا که هر نفر، برای کامل شدن پروسه واکسینه شدن، باید ۲دوز واکسن دریافت کند. بنابراین اگر هر ۲دوز، معادل یک نفر درنظر گرفته شود، تعداد افراد واکسینه شده ۲میلیون و ۸۰۰هزار نفر خواهد بود؛ یعنی ۳.۵درصد از جمعیت کل کشور. این در حالی است که سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، اعلام می‌کند قرار است برای جمعیت باقی‌مانده که نزدیک به ۷۷میلیون نفر هستند، طی ۸ماه آینده واکسن تزریق شود. اتفاقی که با توجه به ظرفیت‌های کشور در بخش سلامت و همچنین نگاهی به وضعیت واکسیناسیون در ماه‌های گذشته، آشفتگی‌ها و بی‌برنامگی‌ها، بسیار دور از ذهن است.
بدهکاران واکسن
اخیرا گزارشی منتشر شده که در آن به میزان تحقق وعده ورود محموله واکسن به ایران، اشاره شده است. براساس این گزارش، قرار بود چین ۱۰میلیون دوز تا پایان بهار به ایران واکسن بدهد که تنها ۳میلیون و ۶۵۰هزار دوز آن محقق شد. روسیه اما بدهکار بزرگ‌تری است، براساس تعهدی که این کشور با ایران داشت، قرار بود ۲میلیون دوز و در مرحله بعد تا سقف ۶۰میلیون دوز واکسن در اختیار ایران قرار دهد اما تنها ۹۲۰هزار دوز واکسن اسپوتنیک‌وی تاکنون برای ایران فرستاده شده است. واکسن کوواکسین هند اما ماجرای دیگری دارد. تعهد آنها ۲میلیون دوز بود اما ۱۲۵هزار دوز محقق شد. کوواکس هم به ایران وعده داده بود ۱۶میلیون و ۸۰۰هزار دوز در اختیار قرار دهد که تنها ۲میلیون و ۱۰۰هزار دوز برای ایران فرستاده شد. خبر تحقق این وعده‌ها را مسئولان نظام سلامت، پیش از آغاز سال به مردم داده و به آنها اطمینان خاطر دادند که تمام این وعده‌ها محقق می‌شود. پس از آغاز سال اما ورق برگشت و با سرعت گرفتن واکسیناسیون در بسیاری از کشورهای دنیا و کمبود واکسن، میزان بسیار ناچیزی از وعده‌ها محقق شد و حالا این نگرانی برای تحقق وعده‌هایی که براساس تولیدات آینده واکسن‌های داخلی داده می‌شود، بار دیگر در حال تکرار است. سؤال اینجاست که نظام سلامت با چه ظرفیت و سازوکاری توانایی واکسیناسیون ۸۰میلیون ایرانی را دارد؟ و آیا اساسا تولیدکننده‌ها توانایی این میزان تولید را دارند؟
کندی واکسیناسیون، سرعت مرگ و ابتلا
واکسن‌های ایرانی یا تولید داخل یکی پس از دیگری مراحل ورود به بازار تزریق عمومی را طی می‌کنند. مؤسسه برکت با واکسن کووایران برکت، مؤسسه رازی با واکسن کووپارس، انستیتو پاستور با واکسن پاستوکووک (تولید مشترک با کوبا)، مجموعه وزارت دفاع با واکسن فخرا و… پیش می‌روند، آنطور که گفته می‌شود قرار است تا شهریور، تولیدات واکسن به ده‌ها میلیون دوز برسد؛ افزایشی که به وعده جدید مسئولان برای واکسیناسیون گروه‌های هدف تا پایان سال هم بدل شده اما تجربه آنچه از گذشته برجا مانده همان سردرگمی است که این روزها در روند واکسیناسیون سالمندان در فاز دوم به چشم می‌آید. چشم‌انداز واکسیناسیون در کشور با آنچه در ۴ماه گذشته سپری شده نامناسب ارزیابی می‌شود. تمام وعده‌ها به‌دلیل تامین نشدن واردات به تولید داخل موکول می‌شد. اما همین واکسن داخلی هم پس از گذشت ۱۱روز از صدور مجوز اضطراری همچنان در پیچ تولید، عرضه و تزریق مانده است.
تکرار تجربه فعلی در آینده
تامین میلیونی واکسن، تنها با تکیه بر وعده‌های احتمالی آینده، اعلام می‌شود، درحالی‌که تا همین حالا هنوز بخشی از نیروهای کادر درمان که واکسیناسیون آنها از بهمن سال گذشته شروع شده و در اولویت تزریق واکسن قرار داشتند، نتوانسته‌اند هر دو دوز را دریافت کنند. علی تاجرنیا، معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان نظام پزشکی درباره روند واکسیناسیون در آینده به همشهری می‌گوید: «تا این لحظه که فاز دوم واکسیناسیون برای سالمندان در حال اجراست، هنوز فاز یک کادر درمان کاملا تکمیل نشده و ما همچنان در مطب‌ها و کلینیک‌های بخش خصوصی، پرسنلی داریم که واکسن دریافت نکرده‌اند.» به‌گفته تاجرنیا، روند واکسیناسیون در کشور براساس جدول زمانبندی پیش نرفته و علت عمده آن هم به میزان واردات واکسن مربوط است: «ایران به‌دلیل شرکت‌نکردن در مراحل کلینیکال‌تریال (مطالعات بالینی) تولید واکسن در دنیا سهم کمی از واردات دارد، انتظار می‌رود با تولید واکسن داخلی مقداری تغییر در روند واکسیناسیون در کشور ایجاد شود.» این مسئول در سازمان نظام پزشکی، از روند واکسیناسیون در کشور، ناراضی است، با این توضیح که «سرعت واکسیناسیون تاکنون خوب نبوده و این مسئله باعث می‌شود که حتی درصورت داشتن چند میلیون واکسن هم، ما با همین روند کند مواجه باشیم. اتکای صرف وزارت بهداشت به دانشگاه‌ها و شبکه‌های بهداشت و حذف بخش خصوصی و حتی نهادهای بزرگی ازجمله هلال‌احمر از روند واکسیناسیون شرایط کنونی را رقم زده و اگر قرار است میلیون‌ها واکسن در کشور وجود داشته باشد، اما روند توزیع و تزریق تغییر نکند، با همین تجربه ناموفق که با بی‌نظمی و ازدحام جلوی مراکز بهداشت ایجاد شده، مواجه خواهیم شد و شرایط تغییر نخواهد کرد.» او در ادامه از آمادگی نظام پزشکی به‌عنوان متولی بخش خصوصی در کنار وزارت بهداشت خبر می‌دهد: «بحث واکسیناسیون مثل بسیاری از مسائل دیگر نقاط قوت و ضعف دارد، اما بهتر است با برطرف‌کردن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت فرایندها به‌گونه‌ای تنظیم شود که پوشش حداکثری واکسیناسیون برای آحاد مردم رقم بخورد.»
وزارت بهداشت به تنهایی نمی‌تواند
محمد‌حسین قربانی، مشاور وزیر بهداشت و عضو سابق کمیسیون بهداشت مجلس به همشهری می‌گوید: «با توجه به سنگین‌شدن سبد تولید واکسن در کشور و اضافه‌شدن دیگر واکسن‌های ایرانی به چرخه تولید، ایران فاز اصلی تولید را پشت سر گذاشته و گام بعدی نحوه ساماندهی و تزریق واکسن به عموم جامعه خواهد بود.» به‌گفته او، بهمن و اسفند سال۹۸ در ابتدای شروع شیوع بیماری کرونا عنوان شد که وزارت بهداشت توانایی این بار عظیم در سطح ملی را ندارد و بر این اساس ستاد ملی مقابله با کرونا با محوریت رئیس‌جمهور تشکیل شد. حالا هم در فاز واکسیناسیون با تولید داخلی نیاز به ورود مجموعه‌های جدید برای ساماندهی این روند واکسیناسیون وجود دارد: «هنوز آمار بسیاری از شهروندان در سامانه سیب ثبت نشده است. درحالی‌که به‌نظر می‌رسد برای شروع واکسیناسیون در جمعیت عمومی حتی باید سازمان ثبت احوال و وزارت کشور هم، وارد کار شوند. باید مردم را به سمت سیستم الکترونیک هدایت کنیم و از طریق همین سامانه‌ها زمان و مکان مراجعه مردم بدون هیچ دغدغه‌ای و به سرعت تعیین و اطلاع‌رسانی شود.»
تمرکز بر واکسیناسیون اهالی جنوب
با اینکه اعلام می‌شود واکسیناسیون روند شیوع و مرگ را کنترل می‌کند، اما به تأکید مینو محرز، عضو ستاد ملی مقابله با کرونا و متخصص بیماری‌های عفونی با وجود جهشهای جدید ویروس حتی کشورهای با درصد بالای واکسیناسیون همچنان در معرض خطرند. محرز در گفت‌وگو با همشهری از شروع پیک‌پنجم در کشور به‌دلیل وجود واریانت‌های جدید خبر می‌دهد و می‌گوید که باید بر واکسیناسیون اهالی جنوب کشور تمرکز شود: «سرعت انتقال این ویروس بالاست و مردم کمتر پروتکل‌ها را رعایت می‌کنند. از سوی دیگر، با توجه به شیوع بیشتر جهشهای جدید در استان‌های جنوبی، باید بر واکسیناسیون مردم استان‌های جنوبی تمرکز شود.»