چرا کمپین واکسن بخرید به راه افتاد؟
از روز گذشته هشتگ #واکسن_بخرید در توییتر بسیار مورد استفاده قرار گرفته و عده‌ای معتقدند دولت برای نجات جان مردم باید واکسن بخرد. برخی نیز معتقدند اقدام کسانی که چنین هشتگی راهاندازی کردند، علیه امنیت ملی است.
واکسن کرونای ایرانی به مرحله آزمایش انسانی در ابعاد وسیع رسیده و سامانه تلفنی ۴۰۳۰ به شهروندان ایران امکان ثبت نام در این مرحله از آزمایش را داده است. مقامات وزارت بهداشت احتمال می‌دهند که تا پایان فصل بهار سال ۱۴۰۰ واکسن ایرانی به تولید انبوه رسیده و در دسترس همه قرار بگیرد، اما به نظر می‌رسد بحران سرمایه اجتماعی حاکمیت و شکاف بزرگی که میان وعده‌های دولت و انتظارات ملت وجود دارد در این مقاطع بیش از هر زمانی خود را نشان میدهد.
از زمان تایید نهایی واکسن‌های فایزر و مدرنا و آغاز واکسیناسیون در غرب، بسیاری از کشورهای جهان از جمله همسایگان ایران در منطقه در صف خرید واکسن‌های تایید شده قرار گرفته‌اند. این صف عمدتا در دو جا شکل گرفته که همه کشور‌ها اعم از غنی و فقیر در هر دو صف اقدام به خرید واکسن کرده‌اند؛ خرید مستقیم از شرکت‌های تولید کننده واکسن و خرید واکسن از طریق سازوکار توزیع عادلانه واکسن که توسط سازمان جهانی بهداشت تحت عنوان کواکس ایجاد شده است.
بر اساس آمار‌های اعلام شده حدود ۸۰ کشور تا کنون ۷ میلیارد دوز واکسن پیش‌خرید کرده‌اند. در فهرست این کشور‌ها نام اکوادور، قزاقستان، پاناما وحتی ونزوئلا هم دیده می‌شود. اخبار منتشر شده نشان میدهد ایران از هر دو صف جا مانده است. در حالی که وزیر بهداشت و مقامات کشور از پیش خرید ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دوز واکسن از طریق سازوکار کواکس خبر داده بودند، علی مطهری نماینده سابق مجلس خبر داده که به خاطر عدم تصویب لوایح مرتبط با اف‌ای تی اف و حضور ایران در لیست سیاه این کارگروه، سهمیه ایران از واکسن کرونا در کواکس باطل شده است.
او در توییتی ضمن درخواست توضیح از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام، نوشت: «به خاطر این که در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف قرار داریم نتوانستیم پنجاه میلیون دلار مبلغ سهمیه ایران از واکسن کرونای سازمان جهانی بهداشت برای هشت میلیون ایرانی را منتقل کنیم و سهمیه ایران باطل شد.»
اختلاف بر سر حمل واکسن کرونا
اظهارات مقامات ایران درباره خرید واکسن به کلاف سردرگمی از تناقضات تبدیل شده است. در حالی که حسن روحانی در تاریخ ۱۹ آذر اعلام کرده دستور خرید واکسن «یک کشور» صادر شده، عبدالناصر همتی رییس بانک مرکزی ایران اعلام کرده ایران به خاطر تحریم‌ها برای خرید واکسن دچار مشکل است.
در عین حال دعوای دیگری میان سازمان هواپیمایی و وزارت بهداشت بر سر زنجیره توزیع سرد واکسن‌های غربی به راه افتاده است. مصطفی قانعی رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا گفته ایران هواپیما و امکانات حمل و نقل لازم مرتبط با واکسن آمریکایی فایزر را ندارد و اعلام کرده که این واکسن را نمی‌خواهد.
سیامک سمیعی مدیر کل آزمایشگاه‌های وزارت بهداشت نیز با اشاره به واکسن فایزر گفته بود «این واکسن نیاز به سردخانه‌هایی دارد که هم در زمان انتقال و هم در زمان رسیدن دارو واکسن‌ها را در دمای منفی ۷۰ درجه نگهداری کند که این امکانات در کشور ما وجود ندارد و در بسیاری از کشورهای دیگر نیز این امکانات وجود ندارد. در حال حاضر در کشور ما تنها دستگاه‌های کنترل دما تا منفی ۲۰ درجه موجود است.»
سازمان هواپیمایی کشوری در واکنش به این اظهارات اعلام کرد مشکلی برای واردات واکسن فایزر ندارد و دو شرکت هواپیمایی هواپیماهایشان را برای این منظور تجهیز می‌کنند. اما دعوا به همینجا ختم نشده و کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو در واکنش به این اظهار نظر سازمان هواپیمایی گفته «زنجیره سرد لازم برای انتقال واکسن فایزر، فقط انتقال از مبدا به فرودگاه مقصد نیست بلکه کل مسیر تلقیح واکسن به گروه هدف تا یک شهر و روستای دورافتاده را شامل می‌شود. مشخص است که تزریق در فرودگاه و پای هواپیما انجام نمی‌شود و یک روز و یکساعت هم نیست.»
کمپین #واکسن_بخرید در توییتر
این اخبار و اظهار نظرهای ضد و نقیض در شرایطی به گوش مردم می‌رسد که به تازگی موج عظیمی از مرگ و میر ناشی از کرونا را از سر گذرانده و به گفته وزیر بهداشت آماده موج بعدی ابتلا در بهمن ماهند. همین مساله خشم ایرانی‌ها از اهمال حاکمیت در تهیه واکسن کرونا را برانگیخته و منجر به ایجاد کمپین‌هایی در شبکه‌های اجتماعی با هدف درخواست خرید واکسن کرونا از کشورهای دیگر شده است. این کمیپن از روز گذشته به زبان انگلیسی نیز سعی در جلب توجه کاربران کرده است.
کمپین «#واکسن_بخرید» در توییتر دو جریان فکری را از هم تفکیک کرده است. جریانی که در پی مطالبه خرید واکسن از کشورهای غربی‌اند و معتقدند باید از تکنولوژی آنها برای نجات مردم استفاده کرد تا این بحران از سر بگذرد. جریان مقابل با بهانه بی‌اعتمادی به غرب با هر گونه خرید واکسن از شرکت‌های تولید کننده خارجی مخالفند. آنها درمقابل کمپین واکسن بخرید، کمپین دیگری با هشتگ «#واکسن_بسازید» به راه انداخته‌اند.
استدلال گروه اول مبتنی بر عدم اعتماد آنها به توانایی ساخت واکسن کرونا در داخل کشور است. این جریان با اشاره به ابهام‌های حل نشده در ماجرای ساخت ویروس‌یاب و مواردی از این دست، مساله تولید واکسن کرونا را زیر سوال می‌برند و معتقدند با توجه به اینکه کشورهای پیشرفته دنیا در مدت حدود یکسال به واکسن کرونا دست یافته‌اند، در خوشبینیانه‌ترین بعید است این زمان برای ایران زیر دو سال باشد.
ناگفته نماند این دیدگاه درون وزارت بهداشت نیز دیدگاه آشنایی است. رضا ملک زاده معاون آموزشی مستعفی وزارت بهداشت در نامه اعتراضی خود به وزیر بهداشت اظهارات او درباره تولید واکسن را «معرکه گیری» خوانده بود.
او یکی دیگر از دلایل استعفای خود را سخنان به گفته او نادرست وزیر بهداشت درباره تولید واکسن کرونا اعلام کرده و گفته بود «اظهارات غیر علمی و ناشی از شتابزدگی جنابعالی در مورد تولید واکسن ایرانی کرونا که هنوز در حال طی مراحل اولیه بوده و شما مدعی معرکه گرفتن برای تولید آن شده‌اید.»
وضعیت خرید واکسن کرونا فعلا مشخص نیست و اصلا گفته نشده چه تعدادی و از چه کشوری واکسن خریداری شده است. فعلا اطلاعات خرید واکسن کرونا نیز همچون صدها آمار دیگر در ایران محرمانه شده است. مهدی حاجتی عضو پیشین شورای شهر شیراز در حمایت از کمپین واکسن بخرید نوشت: این موضوع دیگر نه امنیتی است نه سیاسی، به ما گزارش دهید چه تعداد واکسن از چه کشوری قصد خرید دارید. اگر قرارداد با شرکت‌های مورد تایید بهداشت جهانی بسته‌اید بفرمایید تاریخ تحویل واکسن چه زمانی است؟ اگر نبسته‌اید بفرمایید چرا نبسته‌اید؟ برابر اینهمه قدرت توقع کمی مسئولیت زیاده نیست.
برخی کابران به عدم حضور نام ایران در فهرست ۸۰ تایی کشور‌هایی که از فایزر واکسن خریداری کرده‌اند اعتراض کرده و روابط خصمانه برخی از این کشور‌ها با آمریکا را دستمایه طنز قرار داده‌اند. میس اکبری کاربر توییتر نوشته «لااقل اینترنتو قطع کنین ما نفهمیم ونزوئلا واکسن خریده است.»
کمپین #واکسن_بسازید در مقابل #واکسن_بخرید
جریان مقابل گروهی که خرید واکسن را به عنوان یک مطالبه ملی مطرح کرده‌اند مدعی‌اند که غرب قابل اعتماد نیست و به واکسن غربی نمی‌شود اطمینان داشت. آنها پرونده فروش خون‌های آلوده از سوی انستیتو میو فرانسه به ایران را به عنوان دلیل بدبینی‌شان عنوان کرده‌اند.
کاربر «آدم» در توییتر که هویت واقعی او بر کسی آشکار نیست، اما به کاربر «ارزشی» مشهور است در واکنش به کمپین واکسن بخرید گفته: «خیلی موافقم یه واکسن خارجی بخریم. چون طبق تجربه، غربی‌ها قابل اعتمادن و مثلا: اصلا به ما خون آلوده ندادند؛ اصلا ما را تحریم دارویی و پزشکی نکردند؛ هیچوقت پول‌هایی که برای معامله دادیم را بلوکه نکردند و از همه مهمتر اینکه واکسن‌شان خیلی بدون اشکال است.»
توحید عزیزی دیگر کاربر دیگر «ارزشی» توییتر، حامیان کمپین واکسن بسازیم را پیرو سردار قاسم سلیمانی معرفی کرده و نوشته: «وطن‌دوست می‌گوید: واکسن بسازید جان‌دوست می‌گوید: واکسن بخرید. وطن‌دوستی لزوما در تضاد با جان‌دوستی نیست، ولی آن بر این اولویت دارد. برای مثال، شیوۀ زندگی قاسم سلیمانی، وطن‌دوستی بود و شیوۀ زندگی حسن روحانی، جان‌دوستی است و هر دو در قاب ایران هستند. بیایید سلیمانی‌وار زندگی کنیم.»
جلیل محبی دبیر سابق ستاد امر به معروف و نهی از منکر حامیان مطالبه «واکسن بخرید» را به رسانه‌های فارسی زبان دشمن متصل کرده و این کمپین را مشکوک خوانده است. او در توییتر خود نوشته «به نظرم باید توسط دستگاه‌های امنیتی بررسی شود که چرا دشمنی که هر روز از لزوم تحریم کردن مردم ایران می‌گفته امروز اصرار به خرید واکسن دارد؟»
علیرضا وهاب زاده مشاور وزیر بهداشت در واکنش به این کمپین در توییتر خود نوشته: «مطالبه واکسن یک حق است برای همه مردم. وزارت بهداشت هم از تمامی منابع رسمی و مطمئن دنیا با تمام مشکلات پیش‌رو پیگیر این حق مردم است، اما هشتک واکسن بخرید آدرس غلط است، اگر واقعا دغدغه سلامت و تامین دارو داریم باید مطالبه رفع تحریم دارو و بازشدن راه مطمئن انتقال پول داشته باشیم.»
او با اشاره به بازتاب خبر هشتگ «#واکسن_بخرید» در رسانه‌هایی همچون بی‌بی‌سی فارسی به طعنه نوشت: بیچاره مردم مظلوم انگلیس! با وجود بحران کرونا در کشورشان و محدود بودن تعداد واکسن‌های کرونا در انگلیس! رسانه سلطنتی کشورشان اصرار دارد تا مردم انگلیس را از این واکسن محروم کند و این تعداد محدود را هم به مردم ایران بدهند.
وهاب زاده در پاسخ به روزنامه نگاری که خواستار شفافیت درخواست خرید واکسن از طریق هلال احمر شده بود نوشت: هلال احمر سال قبل پولی که برای واکسن آنفلوانزا داده بود بلوکه شد، به همین دلیل امسال هم نتونست حتی یک دوز واکسن وارد کند. روند خرید واکسن کرونا در حال انجام است، واکسن از منابع معتبر برای گروه‌های پرخطر و سالمندان وارد خواهد شد.
واکنش وزارت بهداشت واکنش بسیار مغرورانه‌ای بوده و کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو بی‌آنکه توضیح دقیقی به مخاطبان خود بدهد، هشتگ «واکسن بخرید» را رمز عملیات فریب و عنوان مستعار پیوست رسانه‌ای تحریم خواند و به کنایه نوشت: «خیلی ممنون! خوب شد گفتید!»
تکلیف خرید واکسن کرونا مشخص نیست و هر کدام از مقامات کشور در مجلس گرفته تا وزارت بهداشت و بانک مرکزی و نهاد ریاست جمهوری و … سخنی می‌گویند که گاه در تناقض با یکدیگر قرار دارد و هر روز بر ابهام‌ها می‌افزاید. نکته مهمی که وجود دارد این است که چرا مدیریت در ایران به گونه‌ای است که مردمانش باید برای عادی‌ترین و ابتدایی‌ترین مطالبات خود کمپین توییتری راهاندازی کنند؟ به بیان دیگر مردم درخواست دارند ابتدایی‌ترین حقوق آنها مورد توجه قرار بگیرد.