چرندیات دوران کرونا
تا پیش از ظهور کرونا، چرندیات بخش عمدهای از شبکههای اجتماعی را پر کرده بود. پیامهایی مثل «آلبالو و گیلاس درمان قطعی سرطان است؛ اما شرکتهای دارویی نمیگذارند متوجه شوید»، «دکتر صادقی، رئیس بیمارستان قلب شیراز گفت قرص استامینوفن جدیدی که وارد بازار شده سمی است»، «ناسا میگوید امشب ماه کعبه را طواف میکند (محض رضای خدا بگویید با چه منطقی؟)» و هزاران گزاره بیمعنی که بدون اندک تأملی از این کانال تلگرام به آن گروه واتساپی فرستاده میشدند. اما اکنون، کرونا به بازار این چرندیات وحدت بخشیده؛ روغن بنفشه، داروی امام کاظم، گرمی، گرما، سیر، نوشیدنیهای الکلی، خاکشیر و… اینترنت پر از چرندیات کرونایی شده است.
باورهای غیرعلمی و نادرست میتواند دستیار خوبی برای ویروس کرونا باشد. توصیههایی مثل اثربخش بودن نوشیدن الکل در پیشگیری از بیماری و نیز تصور امن بودن حرم ائمه و زائران در برابر بیماری و شیوع آن نمونههایی از خطرات شیوع چرندیات است.
چگونه از چرت و پرت در امان باشیم؟
زمانی که با یک گزارش، خبر یا متنی حاوی اطلاعات روبهرو میشوید، بهتر است شکاک باشید و آن پیام را بررسی کنید. در این نوشته چند مورد قابل بررسی برای تشخیص چرندیات را معرفی میکنیم؛
-
اول منبع را بررسی کنید
یک گزارهٔ علمی بدون منبع صرفاً یک ادعا است. پیش از آن که متن یا خبری را مطالعه کنید، منبع یا منابع آن را بررسی کنید. اگر منبعی نداشت میتوانید رهایش کنید (تضمین میکنم چیز زیادی از دست نخواهید داد.) همچنین در نظر داشته باشید که وجود منبع به معنای اعتبار آن نیست. بعضی از نوشتهها از منابع خیلی کلی مانند گوگل، ناسا، بیبیسی و… نام میبرند، بعضی منابع نیز اصلاً وجود ندارند مانند China Medical Journal، یا خبرگزاری Galexy Times آمریکا. بعضی از منابع هم معتبر نیستند یا بیربطند. همچنین انگلیسی زبان بودن منبع به معنای اعتبار نیست.
-
به ادعاهای زیادی عجیب شک کنید
عبارتهایی مثل «درمان کرونا کشف شد: خاکشیر بخورید!» به سادگی قابل راستیآزمایی است. چرا یکی از مهمترین اخبار دنیا را باید فقط در واتساپ بخوانید؟
-
از ابهام فرار کنید
زمانها (مثل امروز، آخرین تحقیقات، شهریور امسال و…) و افراد یا گروههای مبهم (دانشمندان استرالیایی، یک گروه تحقیقاتی، دکتر هانگ شی یانگ، یکی از دوستانم و…) به هیچ عنوان قابل استناد نیستند.
-
دایی جان ناپلئون را جدی نگیرید
ما ایرانیها با تئوریهای توهم توطئه به خوبی آشناییم. نمونههایی مثل «کار خودشونه»، رائفیپور و امثالش و البته اسطورهای به نام دایی جان ناپلئون بدون استدلالات محکم مدعی مداخله قدرتهای پنهان در دنیا هستند. توهم توطئه نوعی شانه خالی کردن از زیر تحقیق و پاسخگویی است، چرا که بدون نیاز به ارائه مدارک و مستندات تقصیر را گردن گروهی دیگر میاندازد.
-
التماس، تهدید و قسم
گاهی چرندیات با عباراتی مثل «با فرستادن این پیام جان انسانهای زیادی را نجات دهید» یا «تو رو خدا اگه میخوای کرونا نگیری X رو انجام بده و بگو عزیزانت هم انجام بدن» شروع یا تمام میشوند. انتظار نمیرود این پیامها چیز مفیدی در بر داشته باشند. توجه نکنید و زنجیره شایعه را قطع کنید.
-
درمانهای غیرعلمی
طب سنتی حداقل در زمینه درمان بیماریهای واگیردار کارنامه درخشانی ندارد. آبله، طاعون، وبا و بسیاری از بیماریهای اپیدمیک که دو طول قرنها بلای جان بود، نه توسط طب سنتی که توسط پزشکی مدرن ریشهکن شد. به نظر نمیرسد روغن بنفشه یا مدفوع الاغ چاره کرونا باشد. بهتر است به متخصصان پزشکی اعتماد کنیم و تا پیدا شدن درمان مناسب صبور باشیم.
چرندیات در لباسهای مختلف به دیدار ما میآیند. ممکن است لیست بالا برای بعضی از آنها کافی نباشد. مهم این است که شکاک باشیم و تفکر نقادانه داشته باشیم.
یادم هست که دانشگاه خودمان، دانشگاهی که مثلاً یکی از معتبرترین دانشگاههای کشور است، گاهی اوقات میزبان غرفهٔ فروش این سنگها میشود. غرفهای با بنری که از خواص سنگهای مختلف میگوید! اینا خطرناکتر از چیزی هستند که فکر میکنم.
«لینک: چشم زخم (چشم شوری) از نظر علمی ثابت شد» نخستین پرسش می تواند این باشد که مقصود از “از نظر علمی” چیست؟ دوم اینکه چرا چنین موضوعی به اثبات یا تبیین علمی محتاج است؟ و دست آخر اینکه طبق کدام منبع و کدام پژوهش ، کجا و در چه سالی؟ مخاطب عام برنامه فریب عمومی، ، چنین پرسش هایی را جدی نمی گیرد و از آن رو که اطلاعی از چند و چون روش علمی ندارد ، خبرهایی از این دست را به سادگی باور می کند.
… در همین ایام کرونایی مشغول خواندن کتاب آقای عرفان کسرایی با عنوان «فهم عمومی از علم و تکنولوژی» بودم و خط بالا از همین کتاب بود… در شهر ما، سنگهای زینتی با عنوان سنگهای ماه و شانس و شفابخش به فروش میرسند، در همین تلگرام یک کانال طلسم هست که برای همه چیز، تکرار میکنم همه چیز راه حل دارد، جز درمان کردن مشکلات ایران و من ماندم چرا برای همه یک طلسم نمینویسند تا کار بیدردسر، همسر زیبا، ثروت فراوان و مدرک تحصیلی عالی و دولت بیخون و دل برای همه ما خیلی سریع با یکی دو میلیون تومان فراهم شود!؟ البته تعجبی ندارد چون در تاریخمان پر است از دعانویسی و به نظرم سطح آموزش و گستردگی اطلاعات و رسانه هم نشانی از پیشرفت جدی نمیدهد…
فرادرمانی و قانون جذب و راز تا خانواده و همسایه و دوست و آشنای ما وجود دارد به حدی که گاهی احساس میکنی این تو هستی که اشتباه میکنی و فرد تو هست که اضافی و زائد هست، انگار ما با افراد مشکل داریم و نه با باورهای غلط که از ناآگاهی مردم سود جویی میکنند یا درنهایت به ضرر همگان تمام میشوند… مگر همهی ما باورهای اشتباه نداریم و نداشتیم؟ من خودم بعضی از کارها رو مثل صبر اومدن بعد عطسه و به تخته زدن برای چشم نخوردن رو به طور ناآگاهانه و گاهی هم آگاهانه انجام میدم، ولی طلسم کور شدن چشم دشمن، سیدیهای آموزش شعور کیهانی و کوانتومی و موجودات غیرارگانیک چطور قرار است به ما کمک کنند، اگر تا به حال به فروشندگانشان کمک نکرده و هماکنون آنها غم سودشان را بیشتر از ما میخورند، چون تست و آزمایش و علم و روش علمی که کار و کاسبیشان را کساد میکند…
در آخر باید بگم که از خواندن یادداشت شما بسیار لذت بردم میلاد جان و ممنون
لینک نظرم در مورد کتاب «فهم عمومی از علم و تکنولوژی» در گودریدز: https://www.goodreads.com/review/show/2961329675?book_show_action=false&from_review_page=1