تبعیض علیه افغانستانی‌ها در درمان کرونا
ویروس کرونا مرزهای ملی را نمی‌شناسد و برایش ایرانی و غیرایرانی فرقی ندارد. اما گویا سیاست‌های عمومی اینگونه برخورد نمی‌کنند. این گزارشی است از تبعیضی که مهاجرین افغان در درمان کرونا تجربه می‌کنند.
فاطمه ۳۴ سال دارد؛ ۸ ساله بود که پدرش دست او و خانواده‌اش را گرفت تا از افغانستان راهی ایران شوند. او حالا چندسالی است که با «حیدر»، ازدواج کرده اما از چند روز پیش اوضاع برای او و حیدر تغییر کرد؛ کرونا پایش را به خانه کوچکِ کارگری آنها در ملارد هم گذاشته بود و آنها فکرش را هم نکرده بودند؛ «فکر کردیم سرماخوردگی است اما نبود.»
فاطمه از زمانی می‌گوید که راهی بیمارستان شهرشان شده و حیدر را بستری کرده؛ از برخورد دکترها که بین حیدر و ایرانی‌ها فرق نگذاشته‌اند، اما ماجرا زمانی برایش دردناک شده که زمان ترخیص همسرش، از او ۳ میلیون پول گرفته‌اند. زمانی که مددکار بیمارستان بر سرش فریاد زده که اصلا نباید شوهرت را بستری می کردیم! زمانی که یکی از فامیل‌هایش را در کاشان که مبتلا به کرونا بوده، به خاطر افغانستانی بودن بستری نکرده‌اند و او در خانه مرده است.
انگار این حال و روز بسیاری از مهاجران افغانستانی در این روزهاست؛ مهاجرانی که بعضی‌هایشان هنگام مراجعه به داروخانه‌ها این جمله را می‌شنوند: «برای افغانی‌ها ماسک نداریم» به آنها گفته‌اند برای ایرانی‌ها هم وسایل ضدعفونی نداریم چه برسد به شما! مهاجرانی که خیلی‌هایشان حالا رفتن را بر ماندن ترجیح داده‌اند.
گرچه رییس اداره بودجه و اعتبارات معاونت درمان وزارت بهداشت، گرفتن پول از افغانستانی‌های مبتلا به کرونا را قبول ندارد و به خبرآنلاین می‌گوید بین ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها هیچ فرقی گذاشته نمی‌شود.
سامانه غربالگری وزارت بهداشت فقط برای ایرانی‌ها؟
تازه هیولای کرونا سایه‌اش را بر چند شهر ایران انداخته بود که خبرآمد بازگشت مهاجران افغانستانی از ایران به کشورشان افزایش ۱۰۰ درصدی داشته و روزانه نزدیک به ۲ هزار تن به افغانستان باز می‌گردند.
هرچند همزمان با این موج خروج افغانستانی‌ها از ایران و ابراز نگرانی مقامات این کشور از این بازگشت بود که مهدی محمودی، مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور اعلام کرد برای پیشگیری از گسترش بیماری کرونا در میان اتباع خارجی تدابیری اندیشیده شده و چون این نهاد در ارایه خدمات و مراقبتهای بهداشتی هیچگونه تبعیضی بین اتباع خارجی و ایرانی قائل نیست، چاپ و توزیع بروشورهای آموزشی ویژه اتباع خارجی، تأکید بر سرکشی مداوم از مهمانشهرها و اردوگاه‌های مراقبتی، انجام تست تب سنجی از اتباع خارجی و تعطیلی مدارس مهمانشهرها طبق مقررات اعلامی از سوی وزارت آموزش و پرورش را مدنظر قرار داده است.
این اقدامات درحالی در دستور کار اداره اتباع قرار گرفته که مهاجران افغانستانی سهمی از سامانه وزارت بهداشت که برای غربالگری کرونا درنظر گرفته شده، ندارند؛ سامانه‌ای که برای کمک به نظام سلامت کشور در پیشگیری، شناسایی و مراقبت افراد جامعه در مقابل بیماری کرونا طراحی شده و برای ثبت نام در آن به کدملی نیاز است.
گرچه پیگیری های خبرآنلاین از اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور و وزارت بهداشت حکایت از این دارد که مهاجران افغانستانی برای ثبت نام در این باره می‌توانند به سامانه «سیب» (سامانه معاونت بهداشت وزارت بهداشت) مراجعه و با وارد کردن کد آمایشی یا شماره گذرنامه‌شان در این سامانه ثبت‌نام کنند اما حتی همین سامانه هم برای مهاجرانی که کارت اقامت دارند مورد استفاده است و دیگر مهاجران غیرقانونی از این امکان محرومند.
داستان شماره ملی
«اوضاع برای ما افغان‌های مهاجر، روزبه روز بدتر می‌شود که بهتر نمی‌شود. حالا در این وضعیت شیوع کرونا وضعیت بدتر هم شده؛» فاطمه که یک مهاجر افغانستانی با کارت اقامت است این‌ها را به خبرآنلاین می‌گوید. او از هشتم اسفند به هر داروخانه‌ای که مراجعه کرده نتوانسته ماسک بخرد و می‌گوید در خیلی مواقع برخوردها توهین آمیز بوده؛ «هرچند برای ایرانی‌ها هم الان ماسک نیست اما آنها شاید بتوانند راحت‌تر از ما به امکانات بهداشتی دسترسی پیدا کنند. یک سری مراکز بهداشتی در شهر شهریار بود که روزی سه تا ماسک به مردم می‌داد اما کارت ملی می‌خواست. ما که کارت ملی نداریم. من خودم کارت اقامت و کد آمایشی دارم اما نتوانستم حتی یک ماسک بخرم. در خیلی مواقع آنقدر برخوردها توهین‌آمیز بود که آدم ترجیح می‌دهد ماسک و لوازم بهداشتی هم نخرد. زمانی بود که هلال احمر در خیابان تیم‌هایی گذاشته بود برای چک کردن فشار و قند خون اما زمانی که ما مراجعه می‌کردیم از ما کارت ملی می‌خواستند و ما را چک نمی‌کردند.»
فاطمه می گوید همسرش از ۹ اسفند به کرونا مبتلا شده اما فکر کرده‌اند یک سرماخوردگی ساده است؛ «همسرم را به درمانگاه محله بردیم و آنجا برای او دارو تجویز کردند و ما به خانه برگشتیم. اما فردایش دوباره تب شدید کرد. من مطمئن بودم که کرونا ندارد اما او را به بیمارستان بردم و از سوی تریاژ او را به داخل برد و گفتند مشکوک است. او را سی تی اسکن کردند و آنجا هم هیچ تفاوتی بین ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها قائل نبودند. بعد که می‌خواستند او را بستری کنند از من شماره ملی خواستند که من گفتم ندارم. آنجا یکی از کارکنان داد زد که چرا تریاژ از اتباع پذیرش کرده است.»
کرونا ایرانی و افغانستانی نمی‌شناسد، فکری کنید
به حیدر گفته بودند برود در خانه و خودش را قرنطینه کند اما او به دکترها گفته من بیماری قلبی دارم و اتاق جدا هم برای قرنطینه شدن ندارم، تا اینکه بالاخره او را بستری می‌کنند؛ «همسرم می‌گفت دکترها تبعیضی بین بیماران ایرانی و اتباع قائل نبودند. اما برای مرخص کردنش خیلی سختی کشیدم. من فکر می‌کردم شاید چون ما اتباع هستیم بیشتر از یک میلیون تومان از ما نگیرند اما از من دو میلیون و ۹۰۰ هزار تومان پول خواستند. همسرم کارگر ساختمانی است و ما وضعیت مالی خوبی نداریم. برای کمک گرفتن به مددکاری رفتم که با من برخورد وحشتناکی کردند. به قسمت اداری رفتم و به من گفتند که به ما مربوط نمی‌شود. حتی یکی از کارمندان وقتی التماس و خواهش من را دید، با چشمانش علامت‌هایی داد که من را اذیت وآزار کرد. این رفتار توهین‌آمیز برایم از هرچیزی سخت‌تر بود. او حتما فکر می‌کرد چون شوهرم مریض است و من پول ندارم از من سوءاستفاده کند.»
فاطمه می‌گوید: «به من گفتند اگر شوهرت بیشتر بماند با نرخ آزاد باید حساب کنی. درحالیکه تا همان موقع سه میلیون پول از من خواسته بودند. دوباره رفتم گفتم الان باید من چه کار کنم وقتی اینقدر پول ندارم؟ که یکی از کادر بیمارستان گفت که بیمارت بماند اینجا تا دوباره کرونا بگیرد! در آخر از چندتا از دوستانمان پول قرض گرفتیم و پول را پرداخت کردیم.»
او از یکی از اقوامشان در کاشان که افغانستانی است و کرونا گرفته، می‌گوید که بیمارستان او را پذیرش نکرده است. او هم به خانه برگشته و در خانه فوت کرده است.
فاطمه از مسوولان ایرانی می خواهد اگر به فکر مهاجران نیستند به فکر مردم خودشان باشند؛ «فروختن ماسک و لوازم ضدعفونی به مهاجران در ایران به نظر من یک مقوله بشردوستانه است. من در همین کوچه و خیابان رفت و آمد دارم، اگر من ناقل باشم به همه بیماری را می‌دهم. کرونا ایرانی و افعانستانی نمی‌شناسد. اطرافیان من ایرانی هستند و من با آنها ارتباط مستقیم دارم، اگر مبتلا باشم به آنها هم می‌دهم. این تبعیض به ضرر خود ایرانی‌هاست. مسوولان اگر هموطنان خودشان را دوست دارند باید به وضعیت افغانستانی‌ها هم رسیدگی کنند.»
از هیچکس پول نمی‌گیریم، نه ایرانی نه افغانستانی
اما دکتر رضا رضایی، رییس اداره بودجه و اعتبارات معاونت درمان وزارت بهداشت، اظهارات فاطمه مبنی بر گرفتن پول هنگام ترخیص همسرش را رد می‌کند و خبرآنلاین می‌گوید مبتلایان به کرونا در بیمارستان‌های مشخص شده از سوی وزارت بهداشت بلافاصله بستری می‌شوند.
او می‌گوید: «بیمارانی که نیاز به بستری نداشته باشند دارو دریافت می‌کنند و به خانه می‌روند. بین بیماران ایرانی و افغانستانی هم هیچ فرقی گذاشته نمی‌شود. چراکه همانطور که یک بیماری ایرانی می‌تواند کرونا را در سطح شهر گسترش دهد یک بیمار افغانستانی هم می‌تواند. بنابراین افاغنه هم درمان می‌شوند. اگر نیاز به بستری هم داشته باشند بستری می‌شوند. تا جایی هم که من می‌دانم تا به حال هیچ پولی از افاغنه گرفته نشده است.»
رضایی با بیان اینکه ما فرقی بین افاغنه مقیم و غیرمقیم که مبتلا به کرونا باشند، نمی‌گذاریم، می‌گوید: «هیچ پولی از مبتلایان به کرونا گرفته نمی‌شود. گرچه بعضی از بیماران از این وضعیت هم سوء استفاده می‌کنند و بعضی از بیمارانی هم که کرونا ندارند درخواست درمان رایگان دارند.»
او ادامه می‌دهد: «ما سالانه بیش از ۳۰ میلیارد تومان برای درمان رایگان بیماران افغانستانی هزینه می‌کنیم. هیچ کجای دنیا اینگونه نیست. در این وضعیت کرونا هم که اصلا پولی از افاغنه گرفته نمی‌شود.»
کرونا و تبعیض مضاعف علیه مهاجران غیرقانونی
اما ماجرا برای امروز و دیروز نیست؛ قبل از آنکه کرونا پایش را به ایران بگذارد و بسیاری از مهاجران افغانستانی را روانه کشورشان کند، انتقاداتی به روند رسیدگی به مشکلات آنها وجود داشته؛ از مسائل اقتصادی و بهداشتی گرفته تا مسائل آموزشی. حالا با شیوع کرونا و کمبود وسایل بهداشتی در کشور برای مقابله این ویروس، بحث را درباره مهاجران افغانستانی جدی‌تر کرده است.
پیمان حقیقت‌طلب، عضو انجمن دیاران و فعال در زمینه مهاجران افغانستانی، در گفت‌وگو با خبرآنلاین می‌گوید وزارت بهداشت باید پایش کرونا در مورد مهاجران را جدی بگیرد و مواظب باشد که اگر آنها به کرونا مبتلا شوند به خاطر توده بودنشان سرعت انتقال را بسیار بالا می‌برند؛ «حداقل‌ترین کاری که وزارت بهداشت می‌توانست انجام دهد این بود که استفاده از سامانه غربالگری را برای اتباع خارجی و خانواده‌های افغانستانی ایجاد می‌کرد که آنها با همان کد آمایش و شماره گذرنامه بتوانند وارد این سامانه بشوند و ثبت‌نام کنند. گرچه حالا شاید آنطور که شما می‌گویید سامانه سیب برای اتباع درنظر گرفته شده باشد اما این امکانات برای مهاجران قانونی است و نه غیرقانونی. چون آنها مدارکی ندارند. همانطور که این مهاجران برای خرید بلیت هواپیما و قطار هم مشکل دارند.»
او می‌گوید: «گزارش‌هایی از سوی مهاجران به دست ما رسیده که در بعضی داروخانه‌ها به افغانستانی‌ها ماسک و الکل نمی‌فروشند و می‌گویند چون افغانستانی هستی به تو ماسک و مواد ضدعفونی نمی‌فروشیم.»
او ادامه می‌دهد: «البته چند روز پیش خبری هم منتشر شد که فعلا شهرداری تفکیک زباله انجام نمی‌دهد که این موضوع غیرمستقیم به کودکان افغانستانی و خیلی از افغانستانی‌های بدون مدرک در ایران مربوط می‌شود. چون شبکه زباله تهران و جمع‌آوری و تفکیکش در سطوح پایین دست افغانستانی‌هاست.»
هشدار به مسوولان: مواظب خروج افغانستانی‌ها باشید
یکی از کارهای صورت گرفته در جهت پیشگیری برای مقابله با کرونا، خودداری از صدور برگه‌های تردد بین شهری برای اتباع خارجی تا اطلاع ثانوی است که چند روزی پیش از سوی مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی هم اعلام شد.
حقیقت‌طلب هم با اشاره به این موضوع می‌گوید: «درست است صدور برگ تردد بین شهری از همان اول اسفند برای اتباع خارجی ممنوع شده است. کسانی که آمایشی هستند برای مسافرت باید اجازه اداره اتباع را بگیرند.»
اما حقیقت‌طلب بر موضوع مهم دیگری هم دست می‌گذارد؛ او به مسوولان هشدار می‌دهد که بسیاری از مهاجرانی که درحال خروج از کشور هستند دوباره به ایران بازمی‌گردند و ممکن است حامل ویروس کرونا باشند؛ او افغانستانی‌های حاضر در ایران را به سه دسته تقسیم می‌کند و می‌گوید: «دسته اول آمایشی هایی هستند که پناهنده حساب می شوند، دسته دوم گذرنامه ای ها که با ویزا در ایران حضور دارند و دسته سوم بدون مدرک‌ها هستند. آمایشی‌ها و گذرنامه‌ای‌ها عموما افرادی هستند که چندین نسل است در ایران حضور دارند. خیلی از گذرنامه‌ای‌ها همان آمایشی‌ها بودند که به خاطر محدودیت‌ها تبدیل وضعیت کردند و رفتند تابعیت افغانستان گرفتند و با ویزا در ایران حضور دارند. طبق آمارهای مرکز ملی آمار ایران جمعیت این دو دسته که به عنوان مهاجر قانونی محسوب می‌شوند یک میلیون و ششصد هزار نفراست. چون چندین نسل از حضوراین دو دسته در ایران می‌گذرد هر وقت بحث خروج افغانستانی‌ها پیش می‌آید، آنها خارج نمی‌شوند. بلکه دسته سوم که مهاجران بدون مدرک هستند از ایران خارج می‌شوند.»
او می‌گوید: «یک مسئله بسیار مهم این است که ۷۰۰-۸۰۰ هزار نفر مهاجر غیرقانونی در ایران حاضرند. برگشت آنها عموما از طریق اردوگاه‌های مراقبتی است و تحت نظارت سازمان جهانی مهاجرت ولی ورودشان خیر و غیرقانونی وارد ایران می‌شوند.»
او ادامه می‌دهد: «مهاجرانی که قصد خروج از کشور را دارند باید حتما قبل از فرستاده شدن به افغانستان چک بشوند که کرونا نداشته باشند. چون بسیاری از از آنها به دلیل کمبود امکانات بهداشتی در افغانستان دوباره به ایران برمی‌گردند و ممکن است دوباره کرونا شیوع پیدا کند. ممکن است سه ماه دیگر دوباره طیفی از مهاجران غیرقانونی وارد ایران شوند که ورودشان هم کنترل نمی‌شود. تنها ابزاری که الان وزارت کشور دارد این است که اجازه ندهد کسانی که مشکوک به کرونا هستند از کشور خارج شوند.»
به ما ماسک نمی‌دهند، خودمان دست به کار شدیم
سید روح الله ظهوری حسینی، فعال فرهنگی-رسانه ای افغانستانی مقیم ایران، یکی از کسانی است که از روند رسیدگی به وضعیت مهاجران افغانستانی در این روزهای شیوع کرونا گلایه دارد، و معتقد است باید سطح تماس و ارتباطات مسوولان وزارت بهداشت و اداره کل اتباع با مهاجران در ایران با مسوولان افغانستانی در این وضعیت کرونایی بیشتر شود. او به خبرآنلاین می‌گوید: «ما دغدغه شیوع کرونا در بین افغانستانی‌ها را داریم و به غیر از مسوولان مربوط داخل ایران، کمیسیاری عالی پناهندگان و سفارت افغانستان باید اهتمام بیشتر به گروه مهاجران افغانستانی در ایران داشته باشند. چون مسوولان ایران خودشان به اندازه کافی با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند.»
حسینی با بیان اینکه مهاجران افغانستانی بیشتر از ایرانی‌ها با مشکل خرید ماسک و لوازم بهداشتی روبرو هستند، می‌گوید: «بعضی از داروخانه از مهاجران کارت ملی درخواست می‌کنند. خیلی از مهاجران کارت ملی و اوراق هویتی هم ندارند. به خاطر همین کمبودهاست که تعدادی از مهاجران کارگاه تولید ماسک راه‌اندازی کردند و بخشی از ماسک‌های مورد نیاز را هم برای ایرانی‌ها و هم افغانستانی‌ها تامین می‌کنند.»
او ادامه می‌دهد: «وضعیت بعضی از مهاجران در حاشیه شهرهایی مانند مشهد به ویژه در مناطق گلشهر، قلعه ساختمان و بلوار توس، در این وضعیت شیوع کرونا اصلا خوب نیست. این مهاجران به خاطر وضعیت اقتصادیشان باید مدام در حال کار باشند و مدام در خیابان‌ها حضور دارند. قرنطینه برای مهاجران افغانستانی چندان معنایی ندارد.»
اما آنطور که این فعال رسانه‌ای می‌گوید، مهاجران افغانستانی خودشان در شهر مشهد دست به کار شده و در پی سازماندهی اقداماتی برای مهاجران در این وضعیت هستند؛ «اقدامات خودجوشی از سوی فعالان رسانه‌ای، هنری و فرهنگی افغانستانی مقیم مشهد برای مقابله با کرونا در محلات مهاجرنشین این شهر درحال برنامه‌ریزی است. این اقدامات شامل اطلاع‌رسانی رسانه‌ای، رایزنی با مسوولان ایرانی جهت ضدعفونی کردن معابر سکونت مهاجران و کاهش ساعات کارگران، دعوت از برخی روانشناسان برای تلطیف فضای خانواده‌ها، تهیه مواد ضدعفونی و ماسک و مواد غذایی و… می‌شود. البته این حرکت خودجوش نخبگانی با هدف پوشش و حمایت هموطنان درگیر منوط به دریافت کمک‌های بشردوستانه کمیساری‌ها و نهادهای بین‌المللی و امثالهم است.»
فوت ۱۰ مهاجر افغانستانی در ایران بر اثر ابتلا به کرونا
حسینی هم کنترل و غربالگری مهاجرانی را که از ایران خارج می‌شوند، ضروری می‌داند و می‌گوید: «شورای امنیت ملی افغانستان در چهارم اسفند تصمیم به انسداد مرز اسلام قلعه و دوغارون گرفت که اجرایی شد. اما بعد دوباره مرزها در ششم باز شد، چون مسوولان افغانستانی فکر می‌کردند که امکانات لازم برای غربالگری مهاجران افغانستانی را فراهم کرده‌اند. بر اساس دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی، اقدامات کنترلی در مرزها صورت گرفت. کسانی که از مهاجران که از ایران وارد افغانستان می‌شدند و مشکوک بودند، در همان مرز قرنطینه می‌شدند و نمونه‌های آزمایشگاهیشان به کابل فرستاده می‌شد.»
او ادامه می‌دهد: «با این همه بر اساس گفته‌های عالمی بلخی وزیر مهاجرین و عودت‌کنندگان افغانستان، تا روز ۲۵ اسفند، ۱۰ تن از مهاجرین در ایران بر اثر کرونا جان باخته‌اند. به هر صورت دلایل این انسداد (یا احتمال انسداد عنقریب) می‌تواند موضوعات دیگری از قبیل افزایش ده‌ها هزار نفری عودت‌کنندگان تنها در کمتر از ده روز و تبعات مختلف آن در افغانستان از حیث اجتماعی، اقتصادی و اسکان و…باشد.»