در سوگ رئیس

آدم‌های برجسته هویّتی سخت پیچیده وُ چندوجهی دارند؛ نمی‌شود هست‌وُ‌نیست‌شان را در هیچ گزاره‌ی ارزشی یکّه‌ای خلاصه کرد. آدم برجسته، آدم قلم‌به‌دست، آدم اهل تفکّر، آدمی که چند دوره‌ی تاریخی پُرفرازوُ‌نشیب وَ نفس‌گیر را زیسته‌ست، آدمی که هم اهل فلسفه بود، هم ادبیات، هم سیاست، هم اقتصاد، با تحصیلاتی به‌کمال، وَ دانش وُ تجربه‌ای،‌در نظر وَ عمل، هردو، ‌جامع‌‌الأطراف وَ وسیع، باری آدمی ازاین‌دست، در غَث وُ سمینِ دوجمله‌‌ای مخاطبانی که از سرِ دل‌سیری وُ بی‌نمازیِ فکری حرفی می‌پرانَند نمی‌گنجد. آدم‌هایی ازاین‌گونه چون منشورند، از هر سمتی که نور بر آن‌ها بتابانی، طیفی از رنگ‌های نو می‌بینی؛ به تفسیرها گشوده‌اند، با گذر زمان نه سنگ وُ صلب، که منعطف وُ نوبه‌نو می‌شوند؛ وَ خاطره‌شان، زمانه‌ی تقویمیِ حضورشان در این عالَم، مشمولِ گذر زمان نمی‌شود بل با گذرِ زمان، از خاطراتی، مجموعه‌ای پیوسته از روزان وُ شبان، در یادهای معدودیْ کَسان، فراتر می‌رود وَ به‌هیئتِ روایتی درمی‌آید معنازا وُ معنابخش؛ نه چون کسی که روزگاری زیست وَ روزی نیز زیستن را فروگذاشت، بل خاطره‌ای که در دالان‌های ذهنیْ عمومی، وَ تاریخی پویا، در جریانِ آن زمانی که تجربه‌ی زیست‌جهانِ مشترک آدم‌ها می‌سازَدَش، تکرار می‌شود وُ، به‌هرتکرارِ خویش، جلوه‌ای نو می‌یابد. باری، رئیس‌ را چنین می‌دانم وُ می‌بینیم؛ نه لکّه‌ی جوهری که خطِ خشکِ زمان را لَختی آبستن از حرْکتِ خویش کرد وُ ناپدید، که کلمه‌ای، دالی، اسمِ رمزی، در جدال با خاموشی، در نفیِ فراموشی، که می‌رود وُ می‌پایَد وُ معناها را بازمی‌زاید. رئیس را، فراتر از تجربه‌های شخصیِ این وُ آن، عواطفِ فردی هم‌پالگی‌ها وُ دشمن‌ها وُ معاصران، در میان میراث‌نامه‌های مانده می‌جویم، می‌خواهم، می‌یابم؛ رئیس را، که شخصاً مهری از او به‌دل دارم، بی‌که هرگز میان ما گفت‌وُ‌گویی، صمیمانه، فردی، برقرار بوده باشد، حتّا در آن تک‌وُتوک دیدارها که دست می‌داد، باز، فرقی نمی‌کند، با مهری که از او به‌دل دارم، به صددلیل، این‌گونه می‌بینم که از اَفواهِ ما اسم‌اش، وَ از خاطرات ما حضورش، فراتر می‌نشیند، چون گلشیری، پوینده، مختاری، احمد میرعلائی وَ‌ چنین کَسانی که فراتر از حیات وُ مَماتیْ شخصی، درخودفرومانده، برای خویش، کورانه، عمر به سر آوردند وَ عمرِ به‌سرآمده‌شان، در غیاب‌شان، روایت‌وار، قصّه‌گون، دریچه‌ای از معنا را، که اگر نمی‌بودند ناگفته می‌مانْد، بر نسل‌های بعد، به‌روی بازماندگان، وَ حتّا آن‌ها که هنوز پای در این دنیا ننهاده‌اند، پژواک خواهد یافت. باری، ازاین‌گونه بود رئیس. امّا، در این مختصر، که نمی‌خواهم صرفاً از قماشِ مراثی و اندوه‌یادها باشد، قصد دارم دو نکته را، که در نظر خود من برجسته‌تر می‌نُمود، از رئیس‌دانا، نه هم‌چون ویژگیِ فردیِ او، که درمقامِ الگویی برای دیگر آدمیان تا از آن آموخته در پی‌اش گیرند، بازشُمارم.