جام‌جهانی، محدودیت‌های جهانی‌سازی را آشکار می‌کند
بدون شک، فوتبالِ بین‌المللی یک ذی‌نفع و نمادی از جهانی‌سازی است. بیش از ۷۰ درصد بازیکنان حاضر در جام‌جهانی امسال به طور حرفه‌ای برای باشگاه‌هایی بیرون از کشورهای خود بازی می‌کنند. با وجود اینکه چین، جواز حضور در این تورنمنت را کسب نکرده است؛ اسپانسرهای چینی ۸۳۵ میلیون دلار در این رویداد هزینه کرده‌اند، که بیش از یک‌سوم درآمد تبلیغاتی آن را تامین می‌کند. از بسیاری جهات، ماهیت فراملی فوتبال به محو و کاهش تفاوت‌ها و پیش‌داوری‌های منفی کمک کرده است: دو دهه پس از آنکه ستارۀ نیجریه‌ای‌الاصل تیم ملی لهستان، یعنی امانوئل اولیسادبه، در معرض هوادارانی قرار گرفت که برایش صداهای میمون درمی‌آوردند و به سویش موز پرتاب می‌کردند؛ احمد موسی، بازیکن تیم ملی نیجریه – که در باشگاه زسکا مسکو شکوفا شد و به موفقیت رسید- بازی کردن در روسیه را همچون «بازی کردن در خانه» توصیف کرد. همزمان با اینکه دولت بریتانیا با مسائل بغرنجی پیرامون مهاجرت و اسلام‌هراسی دست به گریبان است؛ ستارۀ تیم ملی مصر، محمد صلاح- که هر گلش را برای باشگاه لیورپول با زانو زدن و دعا کردن جشن می‌گیرد- به عنوان بازیکن سال ۲۰۱۸ انگلستان برگزیده شد.
با این حال، در بحبوحۀ این داستان‌های خوشایند، نشانه‌های زیادی وجود دارد که ملی‌گرایی، تنش‌های قومیتی و تعصبات نژادی در فوتبال بین‌المللی، زنده و سرحال وجود دارند. جام‌جهانی امسال نیز استثناء نبود. در حالی که خوشبختانه این تورنمنت در برابر بدترین نوع افراط‌های قبیله‌‌‌گرایی مصون ماند؛ امّا پیشامدهای مختلف، محدودیت‌هایِ تاثیرِ جهانی‌سازندۀ آن را آشکار می‌کنند.
شکاف‌ها، سربرآورده و آشکارشده
پیش از این، مسائل مربوط به ملی‌گرایی، در مرحلۀ مقدماتی تورنمنت امسال آشکار شده بود. سال گذشته، مدافع اسپانیا، جرارد پیکه به خاطر حمایت آشکارش از استقلال کاتالونیا از سوی هواداران تیم ملی اسپانیا هو شد. در خلال بازی‌های قهرمانی جام ملت‌های اروپا در سال ۲۰۱۶، هولیگان‌های فوتبالی روسی و انگلیسی در خیابان‌های بندر مارسی به زد و خورد پرداختند. در واکنش به این اتفاق، رئیس-جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، در ابتدا با طعنه پاسخ داد («نمی‌دانم چگونه ۲۰۰ هوادار می‌توانند به چندین هزار انگلیسی صدمه بزنند»)، سپس دولت روسیه که از مسئولیت‌هایش در مقام میزبان جام‌جهانی ۲۰۱۸ آگاه بود، با تأخیر از خشونت مذکور اعلام برائت کرد.
فوتبال، علاوه بر شعله‌ورتر ساختن ملی‌گرایی، تاریخ طولانی‌ای از دامن زدن به برخی از بدترین کلیشه‌های قومیتی و مذهبی دارد. مثلاً، هوادارانِ مخالفِ باشگاه‌های فوتبالی که به طور سنتی یهودی هستند- نظیر تاتنهام هاتسپر در انگلستان یا آژاکس در هلند- به خاطر درآوردن صداهای هیسی شهرت دارند که قرار است اتاقک‌های گاز را تداعی و تقلید کند. گزارش شده که در آلمان، گروه‌های معین هولیگان با گروه‌های نئونازی از جمله در زمینۀ آموزش تیراندازی همکاری می‌کنند.
فوتبال، علاوه بر شعله‌ورتر ساختن ملی‌گرایی، تاریخ طولانی‌ای از دامن زدن به برخی از بدترین کلیشه‌های قومیتی و مذهبی دارد. مثلاً، هوادارانِ مخالفِ باشگاه‌های فوتبالی که به طور سنتی یهودی هستند- نظیر تاتنهام هاتسپر در انگلستان یا آژاکس در هلند- به خاطر درآوردن صداهای هیسی شهرت دارند که قرار است اتاقک‌های گاز را تداعی و تقلید کند.
مقامات مرتبط با فوتبال، نژادپرستی را به عنوان مشکلی عمده به رسمیت شناخته‌اند و گام‌هایی برای رسیدگی به آن برداشته‌اند. اما با این حال، نژادپرستی غیررسمی همچنان ادامه دارد. سال گذشته، آنتونیو گریزمان، ستارۀ تیم فرانسه تصویری از خودش در فضای آنلاین منتشر کرد[۱] که لباس هارلم گلوبتروترز را برای یک میهمانی مضمونی[themed party] دهۀ ۱۹۸۰ به تن داشت و با سیاه‌کردن چهره کامل می‌شد. در پی بروز خشم شدیدی که قابل‌پیش‌بینی هم بود، گریزمان سریعاً تصویر یادشده را حذف و با اکراه عذرخواهی کرد. جنجال ماجرا از این هم چشمگیرتر بود چون گریزمان برای یکی از متنوع‌ترین تیم‌های ملی از لحاظ نژادی و قومیتی بازی می‌کند. تا حدّی که ژان-ماری لوپن، رهبر راست افراطی فرانسه، یک بار تیم ملی این کشور را چنین خطاب کرد «تیمی که تیم فرانسۀ واقعی نیست».
هواداران به اندازۀ خود بازیکنان متهم به بی‌ملاحظگی بوده‌اند. صعود مکزیک به دور دوّم جام‌جهانی امسال نتیجۀ مستقیم شکست آلمان از کرۀ‌جنوبی است. بسیاری از مکزیکی‌ها که می‌خواستند از کرۀ-جنوبی سپاسگزاری کنند، عکس‌هایی از خودشان، با چشمانی که به دو سوی چهره کشیده شده است؛ در فضای آنلاین منتشر کردند. اگرچه شاید این هواداران تعمدی برای توهین نداشته باشند، امّا کلیشه‌سازی نژادیشان از آسیایی‌ها روشن و واضح بود.
اگر یک مسئلۀ کلیدی عصر ما این باشد که آیا نیروهای جهانی‌سازی غلبه خواهند یافت یا نیروهای ملی-گرا؛ فوتبال بین‌المللی می‌تواند همانند ترفند بردن قناری در معدن زغال‌سنگ به خوبی خطرات را نشان دهد.
جدای از مسائل مربوط به نژاد، ویژگی‌های قومیتی و ملی گاهی‌اوقات در طول این جام‌جهانی به معرض تماشا درآمدند. در مسابقه‌ای از مرحلۀ گروهی، دو بازیکن سوئیسی با اصلیت کوزوویی، یک ژست ملی‌گرایانۀ آلبانیایی در حین بازی برابر صربستان نشان دادند، که یادآور تعارض‌ها و اختلافات قومی-مذهبی‌ای است که اهالی بالکان را در دهۀ ۱۹۹۰ داغدار کرد. اینکه تیم سوئیس یکی از ناهمگون‌ترین تیم‌ها در این تورنمت بود- که از ۵ بازیکن آفریقایی‌الاصل و ۳ بازیکن بالکانی‌الاصل به همراه ۷ بازیکن از نسل دوّم مهاجران تشکیل شده- تنها به آیرونی‌ها و کنایه‌های متعدد ماجرا کمک بیشتری می-کند. در حالی که مدافع کروات، دوماگوی ویدا-که سال‌ها در دیناموکیف اوکراین بازی کرده بود-سریعاً از اظهارنظرش عقب‌نشینی کرد؛ اما برد کشورش در یک‌چهارم نهایی در برابر روسیه را با فریادِ «سرفراز باد اوکراین»، شعاری مرتبط با اعتراضات ضد-روسی، جشن گرفت.
با احتیاط ادامه دهید
اگر یک مسئلۀ کلیدی عصر ما این باشد که آیا نیروهای جهانی‌سازی غلبه خواهند یافت یا نیروهای ملی-گرا؛ فوتبال بین‌المللی می‌تواند همانند ترفند بردن قناری در معدن زغال‌سنگ به خوبی خطرات را نشان دهد. یقیناً دلایل بسیاری وجود دارد تا در پناه «جام‌جهانی به مثابۀ جشن جهانی‌سازی» آرام بگیریم؛ اما، همچنین، برای خدشه‌دار شدن این مفروض گسترده که جهانی‌سازی به طور اجتناب‌ناپذیری به جهان-وطن‌گرایی، تساهل و فهم عظیم‌تر منجر خواهد شد؛ شواهدی کافی وجود دارد. اگر بازیکنان بین‌المللی- یعنی، بخشی از نخبگانِ تافتۀ‌جدابافته‌‌ای که به سرتاسر جهان سفر می‌کنند، به چند زبان صحبت می‌کنند، و تجارت‌شان را در کشورهای گوناگون به کار می‌برند- بتوانند به راحتی در دام کلیشه‌های ملی‌گرایانه یا نژادی بیفتند، شاید زمان آن رسیده باشد که باورهای جامع و تورمانند از جهانی‌گرایی گریز‌نا‌پذیر کنار گذاشته شود.
پی‌نوشت:
[۱] گریزمان در ابتدا یک پست توئیتری با عنوان «میهمانی دهه ۸۰» گذاشته بود که او را با پوستی به شدّت تیره شده، با کلاه گیسی مجعد و در لباسی شبیه لباس تیم بسکتبال هارلم گلوبتروترز (یک تیم بسکتبال نمایشی در آمریکا که به شیوه‌ای تفننی و هجوآمیز بازی می‌کند و تاکنون در ۱۲۲ کشور ۲۶ هزار بازی نمایشی انجام داده است) نشان می‌داد. این پست با واکنش‌های تندی از سوی کاربران توئیتر مواجه شد و مهاجم اتلتیکو مادرید را مجبور به برداشتن تصاویرش کرد. او در پستی دیگر از خود دفاع کرد و نوشت: آرام باشید رفقا، من طرفدار هارلم گلوبتروترز هستم. این (پست) هم برای تجلیل از آن است.»گریزمان ۲۰ دقیقه بعد پستی دیگر با این مضمون گذاشت: من می‌فهمم که به نوبه خودم حرکت ناپسندی انجام داده‌ام. اگر این کارم به کسی برخورده، عذرخواهی می‌کنم.متن اصلی در سایت Brookings