پیروز اجلاس اوپک: ایران یا عربستان؟

اجلاس اخیر اوپک در مورد افزایش میزان تولید نفت خود از پرتشنج‌ترین اجلاس سال‌های اخیر اوپک بود. افزایش نزدیک به دو برابر قیمت نفت در یک سال اخیر پس از دخالت اوپک و روسیه در بازار نفت، با کاهش تولید یک میلیون ۸۰۰ هزار بشکه‌ای نفت خود موضوع اجلاس اخیر بود. این کاهش تولید در کنار کاهش شدید تولید در ونزوئلا و عدم سرمایه‌گذاری در میادین نفتی جدید در کنار رشد قوی مصرف، سبب شد قیمت نفت از بشکه‌ای ۴۰ دلار به ۸۰ دلار در هفته‌های اخیر برسد. به دنبال افزایش شدید قیمت در کنار خروج آمریکا از برجام و امکان کاهش تولید نفت ایران بسیاری تخمین می‌زنند که نفت ۱۰۰ دلاری در سال آتی میلادی اتفاق خواهد افتاد و بعضی از فعالان بازار نفت حتی صحبت از رقم‌های بی‌سابقه بشکه‌ای ۱۴۰ تا ۱۵۰ دلار می‌کنند. رشد شدیدی که سبب نگرانی کشورهای مصرف‌کننده عمده نفت همانند آمریکا، چین و هند شده است.

در چنین شرایطی عربستان به عنوان مهمترین عضو و رهبر غیررسمی اوپک با اشاره به نقش اوپک به عنوان تنظیم‌کننده نهایی و به تعبیری بانک مرکزی بازار جهانی نفت، خواهان افزایش تولید نفت برای کنترل قیمت‌ها بود. روسیه هم پیمان اوپک در کاهش تولید نیز از پیشنهاد عربستان حمایت می‌کرد. در نقطه مقابل اعضای ضعیف‌تر اوپک همانند ایران، ونزوئلا و عراق به واسطه کسری بودجه، بحران اقتصادی داخلی و عدم امکان تولید نفت بیشتر با افزایش تولید مخالف بودند. در این میان ایران که به واسطه خطر تحریم نفتی آمریکا و کاهش دسترسی‌اش به دلارهای نفتی در موقعیت شکننده‌ای قرار دارد، صحبت از وتوی هرگونه تصمیم به افزایش تولید می‌کرد. پس از کش و قوس‌های فراوان و ملاقاتی اختصاصی میان وزرای نفت ایران و عربستان بیانیه نهایی اوپک اگرچه به افزایش تولید نفت اشاره داشت اما رقم دقیقی برای آن اعلام نکرد. این گنگی بیانیه نهایی اوپک را بیژن زنگنه وزیر نفت و رسانه های نزدیک به دولت ایران پیروزی استراتژی خود در مقابله با عربستان اعلام کردند.

واقعیات بازار نفت اما چیزی خلاف ادعای طرف ایرانی را نشان می‌دهند. عربستان سعودی در ماه جاری میلادی نزدیک به ده میلیون بشکه نفت در روز تولید کرده است در حالی که تولید ایران سه میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه بود. ایران با حداکثر توان خود نفت تولید می‌کند در حالی که عربستان به باور بسیاری در بازار نفت توانایی تولید اضافه سه میلیون بشکه دیگر نفت، اندکی کمتر از همه تولید نفت ایران را دارد. به عبارت دیگر توان بالقوه تولید نفت عربستان نزدیک به ۱۳ میلیون بشکه در روز است. چنین توان تولید اضافی (spare capacity) عظیمی عملا عربستان را به تنها تولیدکننده نفتی تبدیل می‌کند که امکان کنترل بازار را از طریق کاهش و افزایش قابل‌توجه عرضه نفت دارد. موقعیتی که نه ایران و نه هیچ کشور دیگر تولیدکننده نفتی در آن قرار دارد. اگر اوپک بانک مرکزی و تنظیم‌کننده نهایی قیمت نفت در جهان تلقی می‌شود عربستان رییس این بانک مرکزی و تصمیم‌گیرنده نهایی آن است. اتفاقی که در روزهای اخیر در نشست اوپک افتاد اگرچه به زنگنه اجازه این را داد که در داخل خود را قهرمان استراتژی نفتی جا بزند اما نامشخص بودن رقم دقیق افزایش تولید اوپک عملا عربستان را در مقام تصمیم گیرنده نهایی بازار به عنوان تنها عضوی که در واقعیت امکان افزایش قابل توجه تولید نفت را دارد قرار داد. چنین موقعیتی در سخنان اخیر وزیر نفت عربستان سعودی خالد الفالح مشخص بود. او در کنار وزرای نفت روسیه و امارات پیغامی مشخص برای خبرنگاران داشت: «اگر بازار نفت به بشکه‌های بیشتری برای کنترل قیمت‌ها نیاز داشته باشد عربستان سعودی نیاز بازار را تامین خواهد کرد».

اگرچه وزرای نفت ایران و عربستان تفاسیر متضادی از نتیجه اجلاس اخیر اوپک ارائه دادند اما همانطور که لوئیز هیتله از کارشناسان وود مکنزی از معتبرترین مشاوران بازار انرژی می‌گوید «تنها کشوری که می‌تواند تولید نفت خود را افزایش دهد عربستان است و به همین دلیل تنها تفسیر این کشور از توافق اوپک است که اهمیت دارد.» مبهم بودن بیانیه انتهایی اجلاس اوپک اگرچه برای زنگنه امکان ادعای پیروزی سیاست نفتی ایران در داخل را فراهم کرد اما در نهایت رقم دقیق بشکه‌های اضافه‌ای که به بازار نفت سرازیر خواهند شد نه در تهران که در ریاض تعیین می‌شود.