توهم توطئه یا واقعیت؟
شماره صفر | امبرتو اکو
امبرتو اکو از آن دسته آدم‌هاییست که تصور معمول درباره ارتباط جوانی و شکوفاشدن را به هم ریخته‌اند. او از نظر باورهای رایج خیلی دیر، در ۴۸ سالگی، اولین رمان خود یعنی همان «نام گل‌سرخ» معروف را نوشت. البته اکو پیش از آنکه رمان‌نویس شود پژوهشگر فلسفه قرون وسطی و نشانه‌شناسی و فرهنگ رسانه‌ای بود و کتاب‌های داستانی‌اش به روشنی از این سابقه پژوهشی تاثیر گرفته‌اند.
درون‌مایه اصلی بسیاری از رمان‌های اکو برای ما ایرانی‌ها بسیار آشناست؛ «توهم توطئه». اکو که در پژوهش‌گری‌های غیرداستانی‌اش هم به برملاکردن دروغ‌های سیاسی و فریب‌های رسانه‌ای بسیار علاقه‌مند بود، در رمان‌هایش نیز این خط را دنبال می‌کند. اکو به آنچه «توهم» توطئه خوانده می‌شود حقانیت می‌دهد و ما را به شک کردن در توضیح‌های رسمی سیاست‌مداران و رسانه‌ها تشویق می‌کند. «شماره صفر» دو روایت از تاریخ پشت‌پرده‌ی ایتالیا را واکاوی می‌کند. اولی داستان روزنامه‌ای نوپاست که اهداف سیاسی و اقتصادی صاحب‌امتیازش را دنبال می‌کند اما در ظاهر بناست مصداق شرافت و شفافیت روزنامه‌نگاری مستقل باشد. داستان دوم روایت تاریخی بدیلی از مرگ موسولینی و وقایع پس از آن در اروپاست. دو داستان در ایتالیای امروز به هم پیوند می‌خورند. وجود عناصر واقعی تاریخی در سراسر رمان شما را ظنین می‌کند که نکند کل این داستان حقیقت داشته باشد.
دغل‌کاری‌های روزمره در سیاست ایتالیا بی‌شک در محوریت یافتن این تم کلیدی در آثار رمان‌نویس مطرح ایتالیایی و همینطور پر و بال گرفتن خیا‌ل‌ورزیهای بی‌مهابای او برای گذر از بن‌بست‌های تاریخی موثر بوده است. به همین‌ترتیب فکر می‌کنم یک دلیل جذابیت داستان‌های اکو برای ما، برخی زمینه‌های مشترک زیستی و میلی مشابه به گریختن از روایت‌های رسمی سیاست باشد. «شماره صفر» آخرین رمان منتشر شده در زمان حیات اکوست. این رمان البته شاید به قدرت رمان‌هایی مثل به نام گل سرخ و آونگ فوکو نباشد اما با این حال داستان جذاب و ترجمه‌ی روان رضا علیزاده از آن خوراک ادبی مهیجی ساخته است.
شماره صفر | امبرتو اکو | رضا علیزاده | انتشارات روزنه | ۲۳۹ صفحه | ۱۶ هزار تومان